به گزارش خبرگزاری حوزه،جلد سوم دانشنامه حاوی ۶۵ مدخل اصلی و ۱۷۲ مدخل ضمنی است که  تحت اشراف آیت الله العظمی سبحانی منتشر شد.

 تعریف و اهداف: دانشنامه کلام اسلامی دانشنامه‏ ای است تخصصی که به تبیین و تحقیق مفاهیم، مسایل و مدخل‏ های کلامی می‏ پردازد و هدف از تدوین آن، ارائه‏ ی اطلاعات اصیل و موثّق در عرصه‏ ی مسائل کلامی به عموم علاقه مندان به ویژه پژوهش‌گران بحث ‏های کلامی است.

پیشینه و ضرورت: تا آنجا که ما اطلاع داریم در جهان اسلام دانشنامه‏ ای که به علم کلام اختصاص داشته باشد، تدوین نشده است، گستردگی مباحث کلامی از یک سو و فراهم نبودن فرصت و مجال کافی برای بسیاری از کسانی‌که علاقه مند به فراگیری مسایل کلامی‌اند از سوی دیگر، نگارش دانشنامه ‏ای را در این باب ضرورت بخشیده است. به ویژه آن‌که در جهان معاصر مسایل جدید کلامی بسیاری نیز بر مسایل قدیمی افزوده شده است، براین اساس لازم بود کتاب مرجعی در حوزه مسایل کلامی تدوین شود تا آگاهی از مسایل کلامی به صورت تحقیقی و در عین حال مختصر برای علاقه مندان به مسایل کلامی امکان پذیر باشد. اقدام به نگارش دانشنامه تخصّصی کلام اسلامی پاسخی است به این نیاز مبرم فکری و دینی در عصر حاضر.

مؤسّس دانشنامه: حضرت آیت اللَّة جعفر سبحانی

مدیر علمی دانشنامه:  حجت الاسلام والمسلمین علی ربّانی گلپایگانی 

شورای علمی دانشنامه (جلد ۳ به ترتیب حروف الفبا): محمدرضا امامی‌نیا؛ حسن ترکاشوند؛ علی ربّانی گلپایگانی؛ رسول رضوی؛ عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی؛ احمد شجاعی.

فرایند کار دانشنامه: اولین گام عملی در این راستا، شناسایی مدخل‌های کلامی بود، و در این جهت مدخل ‏هایی که با (الف) شروع می‏شد، محور کار شورای علمی قرار گرفت و حدود صد مدخل اصلی برای این امر شناسایی شد؛ از سوی دیگر همزمان با کار شناسایی مدخل‏ ها با توجه به این‌که دسترسی به منابع لازم برای تدوین مقالات کاری دشوار و زمان بر بود، تعدادی از محققان، مسئولیّت پرونده‏سازی علمی مقالات را عهده‏ دار شدند. و در مرحله بعد کار تدوین مقالات علمی توسط اعضای شورا و سایر محققان که عمدتاً از اساتید و محققان مرکز تخصصی علم کلام بودند نیز آغاز گردید. حاصل تلاش این مجموعه منتهی به چاپ جلد اول دانشنامه با حدود ۱۰۰ مدخل اصلی و ۱۲۰ مدخل ضمنی در سال ۱۳۸۷ شد.

چنان‌که اشاره شد مدخل‌های این دانشنامه به ترتیب الفبایی نوشته و چاپ می‌شود، این روش، اقتضا می‌کرد که همه مدخل‌های دانشنامه (از الف تا ی)، اعم از مدخل‌های اصلی، ضمنی و نمایه‌ها، شناسی شود تا کار ارجاع‌دهی و هم‌پوشانی لازم را داشته باشند و این کار مهم قبلا انجام نشده بود، لذا شورای علمی این مهمّ را در اولویت خود قرار داد و ظرف یک سال همه مدخل‌های دانشنامه شناسایی و ارجاعات مربوط انجام شد. سپس در ادامه مدخل‌های جلد دوم در اولویت نگارش قرار گرفت و در سال ۹۸ کار تدوین مدخل‌های جلد دوم به پایان رسید؛ بدین ترتیب جلد دوم دانشنامه با ۵۵ مدخل اصلی و ۱۸۰ مدخل ضمنی در همان سال به چاپ رسید.

امّا با پی‌گیری‌های کم‌نظیر مؤسّس محترم، و تلاش‌های فراوان مدیر علمی، شورای علمی، دبیرخانه‌ی دانشنامه و سایر همکاران، این مسیر ادامه پیدا کرد و هم‌اکنون جلد سوم دانشنامه به محضر فرهیختگان و دانش‌پژوهان عرصه کلام تقدیم می‌شود. جلد سوم دانشنامه حاوی ۶۵ مدخل اصلی و ۱۷۲ مدخل ضمنی است، محور مباحث این جلد، به طور عمده پیرامون خداشناسی و صفات خدا، مباحثی حدیثی در باره امامت و جایگاه اهل بیت، پاره‌ای مباحث پیرامون هستی شناسی، معاد شناسی، برخی از مباحث منطقی، فلسفی مرتبط با علم کلام، و بحث‌هایی در باره برخی از فرقه‌هاست؛ عناوین مدخل‌های اصلی چاپ شده در جلد ۳ به ترتیب الفبایی عبارتند از:

تمیّز، تناسخ، توبه، توحید، توحید افعالی، توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید عبادی، تورات، توسل، ثنویت، ثواب و عقاب، جامعه (منبع علم امام)، جبر، جبریّه، جبرئیل (ع)، جدل، جده، جزء لایتجزّی، جسم، جعفریه، جفر (منبع علم امام، جنّ، جنب (صفت خبریه)، جود الهی، جوهر، جهان‌بینی، جهانی شدن، جهمیّه، جهنم، جینیسم، حاکم (اسم الهی)، حال، حجّت، حدوث عالم، حدوث و قدم، حدیث اخوت، حدیث اصحابی کالنجوم، حدیث اقتدا، حدیث ‌الدار، حدیث امان، حدیث تشبیه، حدیث ثقلین، حدیث خلفای راشدین، حدیث خیر البشر، حدیث خیرالقرون، حدیث دوازده جانشین، حدیث سدّالابواب، حدیث سفینه، حدیث سلسلة الذهب، حدیث سیدا شباب اهل الجنة، حدیث صدیق اکبر، حدیث علی مع الحق، حدیث غدیر، حدیث فاروق اعظم، حدیث کان الله و لم ‌یکن معه شئ، حدیث کساء، حدیث مدینة العلم، حدیث من مات، حدیث منزلت، حدیث وصایت، حدیث یوم الخمیس، حرکت، حرکت جوهری، حساب.

یکی از ویژگی‌های ممتاز این مجلد، نگارش پرتعداد مداخل حدیثی پیرامون امامت است؛ در این مجلد بیش از ۲۰ مدخل حدیثی، افضلیت و امامت امام علی (ع) و جایگاه اهل بیت (علیهم‌السلام) را از منظر شیعه و اهل سنت مورد بحث قرار داده است؛ هم‌چنین اتکای مطالب مدخل‌ها، بر منابع متعدد و متنوع از دیگر ویژگی دانشنامه است به گونه‌ای که گاهی مدخلی با بیش از ۱۰۰ منبع به نگارش درآمده است.

ادامه نگارش بقیه مدخل‌ها: این فرایند هم‌اکنون نیز با دقت بیشتری ادامه دارد و به فضل الهی در سال‌های آتی بقیه مجلدات این مجموعه، یکی پس از دیگری به چاپ خواهد رسید. برآورد اولیه این است که  دانشنامه کلام اسلامی با تدوین همه مدخل‏ها، در قالب  شش الی هفت جلد به صورت وزیری به اتمام برسد.

بی‌تردید کار بشری خالی از نقص و عیب نبوده و نخواهد بود، چنان‌که در این مجموعه نیز، عیب و نقصی مشاهده شد مایه سپاس و امتنان خواهد بود که آن را به آدرس ذیل ارسال نموده تا در ویرایش بعدی برطرف شود.

قم، پردیسان، بلوار امام صادق (ع) مؤسسه امام صادق (ع)، دانشنامه کلام اسلامی