به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از آذربایجان غربی، میرزا حبیب الله خویی فرزند میر محمّد بن هاشم در پنجم رجب ۱۲۶۵ در یک خانواده ثروتمند در شهر خوی دیده به جهان گشود، پدرش حاج سیّد محمّد امین الرعایای خویی مردی پارسا، دوستدار دانش و دارای اخلاق شایسته بود و در تشویق فرزندش به کسب دانش نقشی بسزا داشت.

میرزا حبیب اللّه از سنین نوجوانی در مسیر دانش اندوزی قرار گرفت و تحصیلات ابتدایی را در حوزه علمیه شهرستان خوی آغاز نمود و پس از سال ها استفاده از محضر بزرگان آن شهر، در در سال ۱۲۸۶قمری با پسر عمویش سیّد محمدحسین هاشمی، جهت ادامه تحصیل و بهره مندی از اعاظم و فرزانگان علمی و اخلاقی جهان تشیع، عازم حوزه علمیه نجف اشرف گردید و در طی سال ها اقامت در نجف و کسب فیض در محضر بزرگانی چون آیت‌ الله آقا سید حسین حسینی کوه کمره‌ای، میرزا خلیل تهرانی، میرزا حبیب‌الله رشتی، میرزای شیرازی، ملا علی رازی و ... به مراحل والایی از دانش و کمال دست یافت و موفق به اخذ اجازات متعددی از اساتیدش گردید.

محقق خویی پس از تکمیل تحصیلات عالیه به زادگاه خود؛ شهر خوی بازگشت و به کار پژوهش و تحقیق علمی ادامه داد.

وی آثار علمی و تحقیقی ارزنده ای از خود به جای گذاشت که مهم ترین آن ها شرح نهج البلاغه با عنوان " منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة" در ۱۴ جلد است و از مشهورترین و دقیق ترین شروح این کتاب ارزشمند به شمار می رود که میرزا حبیب الله خوی در حدود ۲۵ سال با تلاش و پشت کار شبانه روزی اقدام به نگارش شرح و تفسیر اثر گرانقدر نهج البلاغه کرده است.

میرزا حبیب الله خویی در مقدمه مفصلی که در این شرح آورده به امتیازات منهاج البراعة اشاره کرده و می نویسد: «خطبه ها و کلمات امام علی علیه السلام را شماره بندی و دارای فصول مشخص قرار داده ام تا برای محققین نهج البلاغه، راحت و آسان شود. هم چنین لغت و معنی اعراب را از هم جدا نموده و برای فهم بهتر، شرح را با متن ممزوج نموده ام و به شبهات مخالفان پاسخ گفته و لغزش های ابن ابی الحدید را گوشزد کرده ام، وقایع و حوادث مربوط به کلام امام را به صورت واضح، بیان نموده، سلسله اسناد و نقل تمام سخن امام علیه السلام را در جاهایی که سید رضی، کامل نیاورده در این شرح گنجانده ام... با همه فصاحت اندک خود، این اثر را به محضر مولایم امیرالمومنین علی علیه السلام تقدیم می کنم و امید صله و کرم و احسان دارم».

منهاج البراعة با تمام ارج و قربش تا خطبه ۲۲۸ در ۱۴ جلد مکتوب شده و متاسفأنه دست اجل مؤلفش را فرصت اتمام نداده است و چون محامدش مورد توجه علامه ذوالفنون، آیت الله حسن حسن زاده آملی قرار گرفته، لذا ایشان با جدیت و تلاش مخصوص به خود، ادامه شرح را پی گرفتند که تا نامه ۳۰ در پنج جلد مرتب و با نام «تکملة منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه» به طبع رسید. لکن ادامه این کار ماندگار میسور نگشت و ادامه آن را جناب محمدباقر کمره ای عهده دار شدند و در دو جلد، باقی مانده کتاب را شرح کردند. از خصوصیت تکمله منهاج یکی این است که استاد معظم علاوه بر شرح و بسط فرمایشات حضرت علی( ع)، متعرض مصادر و مآخذ خطب و رسایل که جایش در شرح خویی خالی بود، شدند.

نسخه‌های به خط مؤلفِ این شرح در شش جلد در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی نگهداری می‌شود. و در چهارده مجلد در تهران و قم به تصحیح سید ابراهیم میانجی به چاپ رسیده است. شرح ناتمام میرزا حبیب الله خویی را ابتدا محمدباقر کمره ای و پس از او حسن حسن زاده آملی تکمیل کردند. چاپ دیگری از این کتاب نیز در بیروت (۱۳۷۸ش/۲۰۰۸م) صورت گرفته است.

میرزا حبیب الله خویی از منظر بزرگان

آیت اللّه العظمی سید حسین کوه کمری - استاد میرزا حبیب الله- نوشته است: «میرزا حبیب اللّه عالمی فاضل است که در میان همگنان خود، ممتاز می باشد. او در مبانی و موضوعات علوم ادب و قواعد اصولی سرآمد عالمان دینی است. ذهن قوی و سرشار وی قابل قیاس با دیگران نیست.» هم چنین عالم مجاهد شهید ثقة الاسلام تبریزی نیز حاج میرزا حبیب اللّه را از عالمان فاضل و محقق در عصر خود عنوان می کند که در تبریز او را ملاقات کرده است.

نقد صوفیه در کتاب منهاج البراعة

میرزا حبیب اللّه خویی بخشی از منهاج البراعة را به گروه صوفیه اختصاص داده و در مورد اندیشه های انحرافی آنان روایاتی را آورده و راه و روش ناصواب آن ها را با استناد به آن روایات، مردود می شمارد، وی با ذکر نام برخی از سران صوفیه می گوید: عبادات بی تفکر و زهدنمایی و مقدس مآبی که در سران صوفیه دیده می شود آنان را از اهل بیت علیهم السلام جدا کرده و در ردیف حزب شیطان قرار داده است.

ویژگی های شخصی

علامه خویی، عالمی فاضل، هوشمند و برخوردار از اطلاعات گسترده علمی تاریخی بود و تمایل شدید به تفکر و تحقیق و تألیف داشت و عمر شریف خود را در راه تحقیق و تبیین معارف اهل بیت علیهم السلام به پایان برد، سخن شیخ آقا بزرگ تهرانی در این جا قابل توجه است ایشان در کتاب الذریعة نوشته است: «میرزا حبیب اللّه خویی که بخش اعظمی از سخنان امیرالمومنین علی علیه السلام را در موسوعه بی نظیر خود، منهاج البراعة به تبیین و توضیح و شرح پرداخته بود از اتفاقات عجیب زندگی وی (که نشانه ای از صدق و صفای او هم می باشد) این که هنگامی که به شرح عبارت: «بادروا بالاعمال عمراً ناکساً، به سوی اعمال نیک بشتابید پیش از آن که عمرتان پایان پذیرد» در خطبه ۲۳۰ رسید، قلم عمرش خشک شد و روحش به سوی جنان پرکشید.

فرزندان علامه خویی

سید ابو القاسم امین الاسلام، او بعد از تکمیل تحصیلات، در نجف مسکن گزید و به حلّ و فصل مشکلات مردم پرداخت. وی در اواخر عمر به تهران مهاجرت کرد و در سن هشتاد سالگی در سال ۱۳۶۸ ق در تهران به لقاء الله پیوست.

سید عبد الحمید خویی یادگار پدر بود که در حوزه نجف تحصیل کرد و در تهران به خدمات علمی و معنوی پرداخت. او در مدرسه حاج ابو الفتح خان تدریس می کرد و به اقامه نماز جماعت می پرداخت و در سال ۱۳۷۰ق در مکه جان به جان آفرین تسلیم کرد.

سید ابو الحسن خویی، وی بعد از کسب علوم اسلامی به زادگاه پدرش در شهر خوی برگشت. وی عالمی عابد و عارفی صاحب سرّ بود و در سال ۱۳۴۵ق در سن هفتاد سالگی در خوی از دنیا رفت.

آثار به جای مانده از میرزا حبیب الله خویی

از آثار مرحوم میر حبیب‌الله خوئی می توان به کتاب منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، خزائن الاحکام فی شرح تلخیص المرام علاّمه حلّی، سبیل الهدایة فی علم الدرایة، غصون الایکة الغرویة فی الاصول الفقهیة، شرح تعلیقة الرجال وحید بهبهانی، حاشیه بر قوانین، در موضوع علم اصول و چهارده هزار بیت است، منتخب الفنّ فی حجیة القطع و الظنّ، احقاق الحق فی تحقیق المشتق، نسخه ای از این کتاب به خط مؤلف در کتابخانه آیت الله مرعشی وجود دارد، لجُنة الواقیة، در موضوع شرح دعاهای ماه رمضان تدوین شده است، شرح کتاب دروس شهید اول، بخش قضا و شهادات را بررسی می کند، چهل حدیث، شرح العوامل فی النحو، در دوران جوانی و قبل از تشرف به نجف تألیف کرد. این کتاب در حدود ۴۰۰ صفحه می باشد، تقریرات درس اصول، درس های علامه کوه کمری را طبق رسائل شیخ انصاری تدوین کرده و در ۱۲۸۹ق. در نجف به پایان برده است، تحفة الصائمین فی شرح الادعیة الثلاثین، در سال ۱۲۹۱ق در خوی نوشته است و رساله در رد فرقه صوفیه، این کتاب گزیده‌ای است، از مطالبی که به مناسبت در طی خطبه ۲۰۸ نهج‌البلاغه مطرح کرده و در واقع این کتاب را از شرح نهج‌البلاغه التقاط و انتخاب کرده است، اشاره کرد.

رحلت

سرانجام دانشمند محقق و شارح حکمت و بلاغت که در سال های آخر عمرش در تهران به سر می برد، در سال ۱۳۲۴ قمری در سن ۵۹ سالگی دعوت حق را لبیک گفت و به سرای باقی شتافت و پیکر آن مرحوم در میان اندوه ارادتمندان به شهر ری حمل گردید و در جوار آستان ملکوتی حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام به خاک سپرده شد.

انتهای پیام