خبرگزاری حوزه | جامعه نیاز به اخلاق دارد و از آنجایی که مردم یک جامعه با همدیگر در تعامل‌اند و در کنار هم زندگی می‌کنند، مجبورند فضائل اخلاقی را رعایت کنند؛ اما متأسفانه هرچه علم و تکنولوژی پیشرفت بیشتری داشته، همواره انسان‌ها از معیارهای اخلاقی و ارزش‌های الهی و انسانی فاصله گرفته‌اند و این امر به صورت یک معضل اجتماعی در آمده‌است؛ به همین دلیل توجه نمودن به ویژگی‌های اخلاقی در تعاملات انسانی یک امر ضروری است و این ضرورت ما را بر این می‌دارد تا فضائل اخلاقی را در تمام امور زندگی و متن اجتماع رعایت کنیم.
رعایت اخلاق، گاه در مباحث فردی، گاه در روابط خانواده، گاه در اجتماع و گاهی در حیطه‌ی شغلی و سازمانی با عنوان اخلاق حرفه‌ای نمود پیدا می‌کند.
امروزه عده‌ای از علمای علم اخلاق براین عقیده‌اند که اخلاق حرفه‌ای یکی از شعبه‌های جدید اخلاق است. بدین معنا که افراد، داوطلبانه بر اساس وجدان و فطرت خویش بدون آنکه الزامی خارجی وجود داشته باشد تا در صورت تخلف به مجازات‌های قانونی دچار شوند؛ مسئولیت‌های شغلی و کاری خود را به صورت حرفه‌ای مدیریت می‌کنند.
براستی چگونه می‌توان اخلاق حرفه‌ای را در جامعه ترویج داد؟
۱. تعاون و همکاری
خداوند در قرآن دستور داده: «ت‍ََعاوَنُوا علَی البِرّ وَالتَّقویَ...» مائده، آیه ۲
«در کارهای خیر به همدیگر کمک کنید.»
در این آیه خداوند یکی از راه‌های گسترش اخلاق را تعاون، همکاری و کمک‌رسانی به مردم می‌داند.
یکی از جاهایی که این دستور قرآنی، نمود بارزتری پیدا می‌کند در حیطه‌ی شغلی و محیط کار است، یعنی هر شخصی در هر سازمان، اداره، موسسه، حوزه، دانشگاه، مدرسه و ... و همچنین در هر جایگاه و مقامی که قرار دارد از کمک و یاری رساندن به دیگران دریغ نکند؛ به عنوان مثال، کارفرما نسبت به کارگر خود علاوه بر حقوق، مزایایی برای او قرار دهد، یا استاد دلسوزانه به سخنان شاگردانش گوش فرا دهد و تا جایی که می‌تواند مشکلات مالی و درسی آنها را حل نماید، همچنین فارغ از استاد و شاگردی و کارفرما و کارگری، همکار به همکار خود، کارگر به همنوع خود و همچنین همه‌ی انسان‌ها در حیطه‌ی شغلی خود باید در صدد رفع احتیاجات همدیگر برآیند.
در این زمینه پیامبرگرامی اسلام(ص) می‌فرماید: « اگر مومنی انسانی را شاد یا گرسنه‌ای را سیر و برهنه‌ای را لباس بپوشاند؛ خداوند همه‌ی نیازهای او را برآورده می‌کند. و همچنین می‌فرماید: «دوست داشتنی‌ترین مردم کسانی هستند، که به مردم سود برسانند و حاجتی از برادر مومن‌شان را برآورده کنند. تا به ثواب اعتکاف دو ماه در مسجد الحرام دست یابند.»
۲. تذکرات اخلاقی
خداوند در آیه‌ی دیگر سفارش می‌کند:
« فَقُولَا لَهُ قَوْلاً لَّیِّناً لَّعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَی » طه، ۴۴ « پس به نرمی با او سخن بگوئید، شاید متذکر شود یا (ازخدا) بترسد.»
خداوند در این آیه به ما می‌آموزد برای اینکه سخن و تذکرات اخلاقی شما بر دل انسان‌ها اثربگذارد با آنها برخورد ملایم و همراه با مهر و عطوفت داشته باشید. می‌توان گفت این رفتار در حیطه‌های شغلی جایگاه ویژه خودش را بیشتر نشان می‌دهد؛ بطوری که اگر همه‌ی مدیران، کارمندان، کارگزاران و همکاران بدرفتاری و بداخلاقی‌های خود را به همدیگر با مهربانی و عطوفت تذکر دهند و نسبت به همدیگر بی‌تفاوت نباشند، شاهد این همه بی‌اخلاقی در جامعه نخواهیم بود، اما متاسفانه امروزه می‌بینیم در برخی از ارگان‌ها، ادارات، دادگاه‌ها، دانشگاه و کارگاه‌ها و ... بی‌اخلاقی بیداد می‌کند و هیچ کس نسبت به گناه دیگری واکنش نشان نمی‌دهد در صورتی‌که اگر هر کس در حیطه‌ی کاری‌اش احساس مسئولیت می‌کرد و با مهربانی و لطافت خطاهای همکارش، رئیسش و کارمندش را تذکر می‌داد، فساد اخلاقی در جامعه کمتر، یا اصلا وجود نداشت.
۳. تلاش برای اجرای عدالت
از روش‌های اخلاقی دیگری که می‌توان به آن اشاره نمود تلاش برای اجرای عدالت است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «اِنَّ الَّله یَأمُرُ بِالعَدلِ وَ الاِحسانِ » سوره‌نحل، آیه،۹۰
«خداوند به عدل و احسان فرمان می‌دهد»
خداوند در این آیه علاوه بر اینکه همه‌ی انسان‌ها را به احسان و نیکی به همدیگر دعوت می‌کند، به اجرای عدالت نیز اشاره می‌نماید.
یکی از اصول مهم اخلاقی اجرای عدالت در جامعه است، که همه‌ی مردم باید در بسترهای شغلی اعم از ادارات و سازمان‌ها و موسسات و ... برای اجرای عدالت تلاش کنند، طوری‌که مدیر، معاون، کارفرما، کارمند و همکار حق و حقوق زیر دست خود را کامل و به موقع دهند و در انتصاب‌ها، پاداش‌ها و مزایا عدالت را رعایت کنند، بدون دلیل کارمندان و کارگران خود را اخراج نکنند، زیردستان به موقع سرکار حاضر شوند و وقت خود را تلف نکنند، پس اگر همه‌ی مردم در هر جایگاه شغلی که هستند تلاش نمایند تا عدالت در محیط کار رعایت شود، ما هرگز شاهد بی‌عدالتی، رشوه‌خواری و رباخواری در جامعه نخواهیم بود.
۴. عفو و بخشش
یکی دیگر از مهمترین دستورات اخلاقی که خداوند یادآوری فرموده موضوع عفو و بخشش است. «خُذِ العَفو وَامُر بِالعُرفِ وَاَعرِض عَنِ الجاهِلینَ» سوره‌اعراف، آیه۱۹۹
« با آنها مدارا و آنها را به نیکی‌ها دعوت کن، از جاهلان روی بگردان و با آنها ستیزه مکن»
خداوند در این آیه به همه‌ی انسان‌ها تذکر می‌دهد که اهل عفو و گذشت باشید. با جاهلان ستیزه‌جویی نکنید. با توجه به اینکه بسیاری از بداخلاقی‌ها ممکن است در محیط کاراتفاق بیفتد، چقدر خوب است که مدیر یا رئیس با زیردستان خود مدارا کرده و ستیزه نکند. اگر چنانچه برخورد لفظی، شخصی و بی‌احترامی بین هر کدام از رئیس و مرئوس ایجاد شد، رئیس که در مقام بالاتر است اورا ببخشد وبا او مدارا کند، زیردست هم نسبت به رئیس خود حسادت نورزد و کینه و دشمنی او را بر دل نگیرد. در صورت نیاز او را امر به معروف و امر به خوبی‌ها کند.
در روایتی آمده وقتی این آیه نازل شد پیامبر(ص) از جبرئیل سوال نمود؛ چگونه با وجود خشم و غضب در برابر جاهلان تحمل و با مردم مدارا کنم؟ خداوند فرمود: «خودت را به خدا بسپار و همواره راه میانه و اعتدال را پیشه کن.»
آری تنها خوب بودن کافی نیست، بلکه باید خوبی‌ها و فضائل را در جامعه ترویج داد، یعنی هر مسلمانی، خودش یک مبلّغ و مصلح اجتماعی است و باید با جاهلان و مروجین بداخلاقی در جامعه، برخوردی اعتراض آمیز داشته و نسبت به آنها نهی از منکر داشته باشد و در برابر نهی از منکر خود اگر برخوردی توهین‌آمیز و تهمتی ناروا مشاهده کرد چشم‌پوشی و صبر کند، نه آنکه با آنها درگیر و گلاویز شود؛ بلکه اگر خواسته و گفته‌ی آنها بر خلاف مصلحت بود، باید محکم و استوار در مقابلشان بایستد.
بنابراین از آموزه‌های قرآن چنین به دست می‌آید که باید برای رشد همه جانبه‌ی فضائل اخلاقی در محیط کار و بستر هر شغلی زمینه را آماده نمود و برای رسیدن به آن هدف باید تمسک به آداب اخلاقی و ارزش‌هایی همچون احسان، نیکوکاری، عدالت، عفو و گذشت و سایر ارزش‌ها مثل، صداقت و حل مشکلات مردم را در تمام سازمان‌ها، ادارات، دانشگاه‌ها، موسسات و حوزه‌های علمیه‌ی کشور و جامعه در اولویت قرار داد؛ تا به صورت یک قانون درآید و هر شخصی در هر شغلی، ارگانی و سازمانی اگر از قانون و ضوابط آن اداره تخطی کرد مورد مواخذه قرار گیرد تا فضائل اخلاقی در تمام بسترهای شغلی جامعه اجرا شود.
بتول پناهی، عضو گروه نویسندگی صریر
