به گزارش خبرگزاری حوزه، مصطفی محجوب در مقاله ای به بررسی آسیب‌های اجتماعی نوپدید و نقش اقامه نماز در کاهش این آسیب‌ها پرداخته که متن آن بدین شرح است:
چکیده:
آسیب‌های اجتماعی و بررسی این آسیب‌ها از مباحثی است که در سال‌های اخیر مورد توجه کارشناسان علوم اجتماعی قرار گرفته و بسیاری از آنان در صدد شناخت آسیب‌ها و راه‌های رفع یا کاهش آنها بوده‌اند. اما در سال‌های اخیر این آسیب‌ها با تاثیر پذیرفتن از تکنولوژی‌هایی نظیر اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های ماهواره‌ای، از گستردگی و عمق بیشتری برخوردار شده و حتی گاه شکل تازه‌ای به خود گرفته است. پژوهش حاضر با عنوان" بررسی آسیب های اجتماعی نوپدید و نقش اقامه نماز در کاهش این آسیب‌ها"؛ با بررسی و شناسایی اجمالی برخی از مهم‌ترین آسیب‌های نوپدید، مانند: تضعیف و فروپاشی بنیاد خانواده، گسست نسلی بین فرزندان والدین، بحران هویت در بین جوانان، گسترش شبهات دینی، گسترش روابط نامتعارف، ناهنجاری‌های جنسی و... نقش دین و فرایض دینی و به طور ویژه نماز و اقامه آن را در جامعه، در کاهش این آسیب‌ها مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که اگر اقامه نماز با تمام لوازم و شرایط آن در جامعه صورت پذیرد، می‌توان از ظرفیت گناه زدایی و پاک کنندگی این فریضه‌ی بزرگ الهی برای کاهش این آسیب‌ها در جامعه استفاده کرد.
کلید واژه ها: آسیب‌های اجتماعی، آسیب های اجتماعی نوپدید، شبکه‌های ماهواره، اینترنت و فضای مجازی، نماز و آسیب های اجتماعی، اقامه نماز
مقدمه
انسان‌ها با ورود به دنیای صنعت، تکنولوژی و فنآوریهای نوین، با تجارب و در عین حال مشکلات و چالش‌های نویی از سبک زندگی مواجه شده‌اند که هر روز هم شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد.
یکی از مفاهیم امروزی و مهم در حوزه علوم اجتماعی، مفهوم «آسیب اجتماعی» با مفهوم «آسیب شناسی اجتماعی» است. عبارت «آسیب‌شناسی» نخست توسط زیست شناسان به معنای «علم تشخیص علت بیماری ها و شناخت دگرگونی های ساختاری و کارکردی به وجود آمده در وضعیت نابهنجار بدن» به کار رفت. سپس جامعه‌شناسان با الهام از مشابهت ارگان های زیستی و اجتماعی و وحدت منطق نارسایی‌های به وجود آمده در کالبد فیزیکی و اجتماعی، مفهوم آسیب شناسی اجتماعی را ابداع کردند. آنان هدف آسیب شناسی اجتماعی را مطالعه اختلالات اجتماعی و هنجاری نظیر فقر، بیکاری، طلاق، اعتیاد، مهاجرت، خودکشی و تبهکاری برشمردند(ساجدی و کوشا، ۱۳۹۵، ص۲۹).
در سال‌های اخیرپرداختن به آسیب های اجتماعی از اهمیت خاصی برخوردار گردیده است و با توجه به عصر ارتباطات و فنآوری، مشکلات اجتماعی نیز شکل و فرم دیگری یافته است و در عناوین مواد مخدر، تلفن همرا رایانه و اینترنت، روسپیگری و ... به شکل پیچیده‌ای مطرح می‌باشد؛ آسیب هایی که نه تنها افراد بلکه اجتماعاتی همچون، خانواده مراکز آموزشی و شغلی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. در واقع در جامعه امروز به دلیل تغییر در بنیان‌های ارزشی و هنجاری و عصر جهانی شدن، مهم ترین مسائلی که جامعه را تهدید کرده و به نوعی تعادل ساختاری جامعه را بر هم می زند، در حوزه روابط انسانی است(شعاع کاظمی و مومنی جاوید، ۱۳۹۳، ص۴۲) ؛ روابطی که با توسعه فنآوری و پیشرفت‌های الکترونیکی شکل تازه‌ای از ارتباط را بنانهاده و مرزهای سنتی را عملا از بین برده است. این فرآورده‌های فرهنگی در عین حال که ابزار مهمی برای انتقال فرهنگ می‌باشند اما شاید بتوان گفت مواجهه نادرست و یا ناآگاهانه با آنها، منجر به برهم زدن تعادل اجتماعی و آسیب‌هایی گردیده که می‌توان از آن ها با عنوان "آسیب های اجتماعی نوپدید" یاد کرد.
در این میان یکی از سوالات یا چالش‌های اساسی که گاه و بیگاه از زبان افراد و به ویژه جوانان، شنیده می‌شود این است که آیا هنوز هم دین و عمل به فرایض دینی می‌تواند به رسالت خود که هدایت جامعه بشری به سمت سعادت و رستگاری است جامه عمل بپوشاند و همچون گذشته انسان را از افتادن به ورطه‌ی گناه و گمراهی و در نتیجه دچار شدن به انواع امراض روحی و جسمی نجات دهد؟
در این نوشتار، ضمن معرفی برخی از مهم‌ترین آسیب‌های امروزی متاثر از ماهواره و اینترنت که از آنها با عنوان "آسیب‌های اجتماعی نوپدید" یاد شده است، سعی شده به این سوال پاسخ داده شود که: آیا می‌توان رابطه‌ای بین کاهش آسیب‌ها و مشکلات متاثر از فنآوریهای نوین و رسانههایی چون ماهواره و شبکه‌های اجتماعی و اقامه و نشر مفاهیم و مناسک دینی و عمل به فرایض دینی متصور شد؟
و اینکه تأثیر ارتقای دین‌داری و به طور مشخص، " اقامه نماز" در جامعه، در پیشگیری یا کاهش این آسیب‌ها تا چه حد است؟
معرفی رسانه های فراگیر امروزی و آسیب‌های ناشی از آن
۱. ماهواره و آسیب‌های ناشی از آن بر خانواده و جوانان
یکی از موضوعات مهم در تمام نظام‌های دنیا، پرداختن به اوقات فراغت به عنوان یکی از نیازهای اساسی انسان‌ها و به ویژه جوانان است و از مهم‌ترین رسانه‌های نقش‌آفرین در این زمینه می‌توان به تلویزیون اشاره کرد. رسانه‌ای که برنامه ریزان تلاش می‌کنند به هماهنگی نظام آموزشی با برنامه‌های این رسانه بپردازند(رک: شعاع کاظمی و مومنی جاوید ، ۱۳۹۳، ص۴۳). اما در این راستا پدیده‌ای که مربوط به عصر حاضر است و شاید برنامه‌ریزان ما نتوانند کنترل خاصی روی آن داشته باشند، پدید آمدن ماهواره‌ها و شبکه های ماهواره‌ای است.
بر اساس برخی آمارها، امروزه در کل جهان ۳۰۰ ماهواره تلویزیونی فعال است که از این تعداد، ۱۱۶ ماهواره فضای ایران را پوشش می‌دهد. شبکه‌های فارسی زبان که فقط برای فارسی زبانان و خصوصا ایرانی‌ها برنامه تولید و پخش می‌کنند، به بیش از ۲۶۰ کانال رسیده است و به طور کل این ماهواره‌ها امکان دریافت هجده هزار شبکه را برای ایرانیان فراهم نموده‌اند که از این بین حدود دوهزار شبکه با ماهواره معمولی و با کیفیت بالا قابل دریافت است. بررسی‌ها نشان می دهد از بین این شبکه‌ها ۳۸۰ کانال به طور شبانه روز در حال پخش موسیقی، نماهنگ، رقص و آهنگ‌های دریافتی و کنسرت هستند. حدود ۱۲۰۰ شبکه در خلال برنامه های خود کلیپ‌ها و شوهای موزیکال پخش می کنند و حدود ۸۰ شبکه به نمایش مد و لباس اختصاص دارند!
تمام شبکه های فارسی زبان که به صورت نظام مند برنامه تولید و پخش می‌کنند به یکی از دولت های بیگانه وابسته هستند. دولت هایی که برای تماشای تلویزیون از مردم خود پول می‌گیرند و در صورت پرداخت نکردن آنان را جریمه می‌کنند، با هزینه‌های فراوان تصمیم می‌گیرند به زبان فارسی و برای مردم ایران برنامه پخش کنند! سوال این است: رژیم هایی همچون، آمریکا، انگلیس، آلمان و عربستان سعودی از راه اندازی شبکه های رادیویی و تلویزیونی، اینترنتی و مطالب نوشتاری به زبان فارسی چه نفعی می‌برند. آیا این همه تبلیغ و تلاش و هزینه برای کمک به ایرانیان است؟ (snn.ir/۰۰۳Wao)
گسترش روزافزون ماهواره‌ها گسترش بی بندوباری و به وجود آمدن فساد فراگیر در جامعه و به انحطاط کشیده شدن برخی از جوانان و گسترش روزافزون مشروبات الکلی ایجاد گروه‌های غربی مانند هوی متالها، رپها و شیطان پرستها تمایل به مدگرایی و ... همه و همه نشان از هدفمند بودن این تهاجم از طرف دشمن دارد.
جامعه شناسان معتقدند که پایه‌های هر جامعه ریشه در ارزش‌ها و نظام عقیدتی دارد، بنابراین برای تضعیف هر جامعه کافی است تا فرهنگ آن را تضعیف کرد با این کار افراد جامعه از خود بیگانه شده و برخلاف آنچه که حقیقت فرهنگی آنها را تشکیل می‌دهد رفتار می‌کنند(شعاع کاظمی و مومنی جاوید، ۱۳۹۳، ص۴۳).
در این میان یکی از مهم‌ترین نهادهایی که در جامعه دارای کارکرد تربیتی بالایی است و نقش کلیدی در حفظ فرهنگ، سلامت و انسجام جامعه دارد، یعنی خانواده مورد بیشترین هجمه قرار گرفته است.
امروزه حضور رسانه‌ها و به طور اخص ماهواره‌ها سبب شده است که دیواره‌ی خانواده نفوذپذیر گشته و دیگر وقایع و حوادث محدود به خانواده نیست و از مسائل ملی و جهانی تاثیر می‌پذیرد. شبکه‌های ماهواره‌ای بر تمام مسائل خانواده و حتی چیدمان و معماری منزل، تاثیر گذاشته‌اند و همچنین موجب سردی روابط عاطفی در بین اعضای خانواده شده‌اند و گاه تفاوت بین آنچه از طریق رسانه‌ها دریافت می‌شود و آنچه در زندگی واقعی وجود دارد، خانواده را دچار تضاد می‌کند. ارزش‌های خانواده مخدوش می‌شود و در نتیجه شخصیت های دوگانه شکل می‌گیرد(کاوسی و صبوری خسروشاهی، ۱۳۹۱، ص۱۹).
ماهواره ها با پخش فیلم‌ها و سریال‌های مختلف هویت خانوادگی افراد آسیب می‌رسانند. برای نمونه شبکه‌هایی چون "فارسی وان" ، " من و تو" ، جِم و "زمزمه" به این امر دامن می‌زنند. همچنین وجود شبکه‌های مستهجن و نیز فیلم‌ها و تبلیغات با صحنه های غیر اخلاقی که در بیشتر شبکه‌های ماهواره‌ای به صورت فراگیر وجود دارند معضلات و انحرافاتی را برای هویت خانوادگی افراد ایجاد می‌کنند، معضلاتی که باعث سست شدن پیوندهای خانوادگی می‌شود و آثار آن در جامعه قابل مشاهده است(فتحعلی زاده، ۱۳۹۱، ص۱۹).
همان گونه که در خلال مطالب فوق عنوان شد، علاوه بر خانواده‌های یکی از اقشاری که به طور خاص و ویژه مورد توجه و تمرکز شبکه های ماهواره ای بوده و تاثیر پذیری بالایی داشته اند، جوانان هستند.
تحقیقات نشان می‌دهدکه از سال‌ها پیش، در سازمان سیا شاخه‌ای تخصصی و متمرکز برای مطالعات و برنامه‌ریزی ضد فرهنگی علیه ایران با یک فکر ویژه تشکیل شده و بودجه مالی آن از۲۵.۰۰۰.۰۰۰ دلار در سال قبل به۷۵.۰۰۰.۰۰۰ دلار (سال انتشار کتاب، ۱۳۹۰) افزایش یافته است؛ این یعنی افزایش تهاجم تا حد سه برابر.
قشرجوان برای آنان اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که جوانی به واسطه ویژگی‌های نشاط، بالندگی، نوخواهی سرکشی و ناپختگی فکری، محلی مستعد برای تاخت و تاز شبهات و اندیشه های جدید و پرزرق و برق است و از طرفی تخریب و منحرف کردن یک جوان در یک خانواده یعنی تخریب و کاهش قدرت آن خانواده(شعاع کاظمی و مومنی جاوید، ۱۳۹۳، ص۴۹).
رفتارهای جنسی نامتعارف، افزایش رفتارهای خشونت آمیز، بی‌هویتی فرهنگی و دینی، گسترش فرهنگ مدگرایی و اشاعه شبهات اعتقادی از جمله آسیب‌های متاثر از ماهواره در بین جوانان است.
۲. رسانه ها و فضای مجازی
فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند و با اینکه عمر خیلی زیادی ندارند، توانسته‌اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند. امروزه روش‌های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته است و روزانه نزدیک به چهارصد میلیون نفر در سراسر دنیا از اینترنت استفاده می‌کنند و یکی از کاربردهای اصلی اینترنت، برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران است(بردبار حقیقی و خانزاده، ۱۳۹۶).
ارتباطات اینترنتی، از طریق شبکه‌های اجتماعی مجازی صورت می‌پذیرد که زنجیره‌ای از ارتباطات را با حضور غیر فیزیکی افراد در یک محل مجازی شکل می‌دهد. شبکه‌های اجتماعی به مثابه راه‌های مختلفی می‌مانند که مردم در زمان عبور از آن می‌توانند در مورد مسایل مختلف با هم صحبت کنند(رضوانی و پریش، ۱۴۰۰، ص۱۲۷). روش‌های ارتباط در فضای مجازی عبارتند از: پست الکترونیک، پیام‌های کوتاه، چت روم‌ها، وب پایگاه‌ها و بازی‌ها که روش‌هایی برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی شده‌اند (مشاک،۱۳۹۴، ص۵ ).
خانواده و فضای مجازی
ظهور تکنولوژی‌های نوین ارتباطی در عصر حاضر همراه تحولاتی که در فضای مجازی به وجود آمده است بسیاری از کارکردهای خانواده‌ها را دچار اختلال کرده است. تحولاتی که خود منشأ بروز دگرگونی‌هایی عمیق و اساسی در نوع روابط و ارزش های خانواده و به طور اخص خانواده ایرانی است. خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود مواجه با شبکه های ماهواره فضای مجازی و رسانه های مدرن و ... است که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تاثیرگذاری بر خانواده را هدف گرفته‌اند و هر کدام به نوعی مروج سبک زندگی مدرن است که خاستگاه این نوع سبک زندگی تمدن غربی و ترویج این شیوه از زندگی، لاجرم تمام مؤلفه‌های معرفتی تمدن غرب را شایع می‌سازد(شیوندی چلیچه ورمضی، ۱۳۹۹، ص۳) و آسیب‌های فراوانی را برای خانواده به دنبال دارد.
در ادامه به آسیب‌های مربوط به فضای مجازی در خانواده اشاره می‌شود:
ارتباط با فرزندان
به دلیل ویژگی‌های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده بسیاری از والدین فرصت امکان و توان کافی برای شناخت دقیق این فضا و کاربردهای آن را به دست نیاورده‌اند. عدم آشنایی مناسب آنها با این فضا باعث شده است که یک فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه و فرزندان ایجاد شود و آنها بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت های مختلف در این فضا دسترسی داشته باشند و بعضا به دلیل ویژگی‌های سنی و شخصیتی و کنجکاوی های خود متاثر از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت گردند(مشاک، ۱۳۹۴،ص۳). از طرفی در اثر ورود این تکنولوژی‌ها به عرصه خانواده‌ها روابط والدین و فرزندان به سردی گراییده و گاه ساعت‌های متمادی در کنار یکدیگر می‌نشینند بدون اینکه حرفی برای گفتن داشته باشند. تفاوت های اجتماعی و تجربه‌های زیسته‌ی دو نسل و در نتیجه ایجاد کشمکش در خانواده، تعارض ارزشی بین والدین و فرزندان و افزودن شکاف در خانواده از عوارض این مساله است(رک: شیوندی چلیچه ورمضی، ۱۳۹۹، ص۱۲).
روابط همسران
در حوزه ارتباط همسران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برقراری ارتباط با زنان یا مردان غریبه و در نتیجه کاهش اعتماد بین زوجین(مشاک، ۱۳۹۴، ص۶).
- وسوسه همسران ناراضی و ناخشنود و جستجوی افراد دیگر برای برقراری ارتباط که زمینه ساز خیانت ، ایجاد سوءظن و در نتیجه گسستگی خانواده و طلاق خواهد بود(رونقی، ۱۳۹۶).
- انتشار مطالب فاسد با استفاده از ترفندهای تبلیغاتی مانند جوک‌های مستهجن به صورت هدفمند در فضای مجازی و در نتیجه رواج فحشا و فساد در خانواده، سست شدن بنیان خانواده و به خطر افتادن سلامت و امنیت اخلاقی و روانی جامعه (منظری و کوشا، ۱۳۹۹، ص۱۴).
تاثیرات فضای مجازی بر جوانان و نوجوانان
از آنجایی که جوانان و نوجوانان از مخاطبین اصلی اینترنت و شبکه های اجتماعی در فضای مجازی هستند، بیش از دیگران در معرض آسیب‌های ایجاد شده از این فضا قرار می‌گیرند که در ادامه به اختصار به برخی از این آسیب‌ها اشاره می‌گردد:
اعتیاد به اینترنت
یکی از آسیب های اینترنت اعتیاد به آن است به طوری که از میان ۴۷ میلیون استفاده کننده از اینترنت در آمریکا ۲ تا ۵ میلیون نفر دچار اعتیاد اینترنتی شده‌اند و با معضلات زیادی گریبانگیر هستند. نتیجه تحقیقات انجام شده در کشور نشان می‌دهد که بیشترین استفاده کنندگان از اینترنت جوانان هستند(بردبار و خانزاده، ۱۳۹۶). اعتیاد به اینترنت می‌تواند مشکلات جدی تحصیلی و خانوادگی، ارتباطی، عاطفی، روانی، جسمی، اقتصادی و... برای مخاطبان به وجود آورد(شیوندی چلیچه و فریدون رمضی، ۱۳۹۹، ص۹).
انزوای اجتماعی
امـروزه ایـنترنت در زندگی جـای دوسـتان و نـزدیکان را گرفته در حقیقت جایگزین روابـط دوستانه و فامیلی شده است. طبیق پژوهش های انجام شده دنیای اجتماعی در آینده دنیای منزوی خـواهد شـد. چرا که اینترنت با رشدی کـه دارد و جـذابیت‌هـای کـاذبی کـه برای نوجوانان ایـجاد مـی‌کند آنان را به خود معتاد کرده و جانشین والدین می‌شود(جعفریان، خدایاری و حسن زاده، ۱۳۹۵، ص۱۹).
بی هویتی و بحران هویت
ابتدایی‌ترین تاثیر شبکه‌های اجتماعی اینترنتی بر کاربران این است که هویت فعلی فرد را به چالش می‌کشند؛ ابتدا کاربر را از خود واقعی تهی می‌کنند و سپس به او فرصت می‌دهند خود ایده‌آلش را بروز دهد، هویتی که گاه فراتر از هویت واقعی او در جهان فیزیکی است(معمار، علی پور و خاکسار، ۱۳۹۱، ص۱۶۳). به طور کلی با تاثیرپذیری جوانان از رسانه‌ها و شرایط خاص دنیای کنونی، هویت مبنا و معنای گذشته خود را از دست داده است و شدت و دامنه تغییرات هویتی در نسل‌های جدید به حدی است که در برخی موارد چالش‌ها و بحران‌های هویتی را پدید آورده است و برخلاف گذشته فرآیند انتقال هویت بیش از آنکه در زمینه ارزش‌ها، باورها، رفتارها و خلاصه هویت از والدین متاثر باشد، از رسانه‌ها صنعت، فرهنگ، همسالان و جوانان دیگر که چه بسا از دیگر کشورها باشند تاثیر می پذیرد(معمار، علی پور و خاکسار، ۱۳۹۱، ص۱۶۹).
مشکلات و انحرافات جنسی
در سال ۱۹۹۹ گردهمایی جهانی تحت عنوان"کارشناسی برای حمایت کودکان در برابر سوء استفاده جنسی از طریق اینترنت" برگزار گزدید که منجر به صدور قطعنامه‌ای شد که در آن آمده است"هر چه اینترنت بیشتر توسعه پیدا می‌کند، کودکان بیشتر در معرض محتویات خطرناک آن قرار خواهند گرفت. فعالیت‌های محرمانه مربوط به فحشای کودکان و پورنوگرافی که از طریق اینترنت مورد استفاده واقع می‌شود، اکنون از مسائل حاد به شمار می‌رود(بردبار و خانزاده، ۱۳۹۶) ".
انحرافات جنسی ایجاد شده از طریق ماهواره در بخش قبل توضیح داده شد، در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیز با توجه به در دسترس بودن موارد ذکر شده، دستیابی جوانان به کلیپ‌ها و محتواهای نامناسب جنسی بیشتر شده و در نتیجه به گستردگی انحرافات جنسی و آثار سوء آن در جامعه افزوده می‌شود.
از دیگر آسیب‌ها که در مورد ماهواره مطرح شد و در فضای مجازی نیز تشدید می‌شود می توان به: بحران هویت و تعارضات ارزشی فرهنگی، گسترش ارتباطات نامتعارف در بین جوانان، مصرف گرایی و مدگرایی و گسترش شبهات دینی و سیاسی اشاره کرد.
فهرست مهم‌ترین آسیب‌های ماهواره و اینترنت
بنابر مطالب پیش گفته، اگربخواهیم فهرستی اجمالی از مهم‌ترین آسیب‌های نوپدید و متاثر از ماهواره و فضایی مجازی در جامعه(خانواده و جوانان)، ارائه کنیم، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. تضعیف و فروپاشی بنیاد خانواده
۲. گشترش بی بند و باری و روابط نامتعارف در جامعه
۳. تضعیف نظام ارزشی و عقیدتی و در نتیجه بی هویتی فرهنگی و ارزشی
۴. کم رنگ شدن ارتباطات خانوادگی و دوستانه
۵. کم رنگ شدن عواطف و احساسات در جامعه و تمایل پیدا کردن به شیوه رایج در جوامع غربی
۶. رواج فیلم‌ها و تصاویر مستهجن به ویژه در بین جوانان و در نتیجه گسترش انحرافات جنسی و گسترش فساد اخلاقی در جامعه
۷. گسترش شبهات دینی
اقامه فرایض دینی و آسیب‌های اجتماعی نوپدید
بررسی اغلب آسیب‌های اجتماعی و به ویژه آسیب‌هایی که متاثر از رسانه‌هاست و در دنیای امروز رواج یافته است، نشان می‌دهد که اغلب این آسیب‌ها ریشه در گناه و ترویج منکر در جامعه دارد و اغلب آغاز هر کدام از این آسیب‌ها با نادیده گرفتن حدی از حدود الهی آغاز می‌شود. به عنوان مثال وقتی دلایل فروپاشی خانواده- که شاید بزرگترین و ریشهایترین آسیب در هر بخش باشد- مورد بررسی قرار می‌گیرد، اغلب کم رنگ شدن اعتقادات دینی، رنگ باختن اصول اخلاق اسلامی در خانواده و همچنین رواج یافتن روابط نامتعارف، سرآغاز مشکلات در بین زوجین و حتی بین والدین و فرزندان و در نتیجه طلاق و جدایی و دور شدن فرزندان از خانواده می‌گردد. یا مثلا ضعیف شدن نظام ارزشی و بی هویتی فرهنگی که در بسیاری از جوانان اتفاق افتاده است و حتی کم رنگ شدن احساسات و عواطف نسبت به نزدیکان و حرکت کردن به سمت الگوهای غربی و شاید از همه بدتر رواج رفتارهای هنجارشکنانه جنسی متاثر از فیلم‌ها و کلیپ‌های نامناسب، همه و همه ریشه در کم‌رنگ شدن و حتی گاه از بین رفتن اعتقادات دینی و دوری از انجام فرایض و مناسک الهی و ناآگاهی یا کم آگاهی نسبت به سبک زندگی دینی و سیره و روش اهل بیت دارد. این کم آگاهی تا بدان جا پیش رفته است که برخی از جوانان، دین اسلام را نسخه‌ای برای ۱۴۰۰ سال پیش تصور می‌کنند که تاریخ مصرف آن گذشته است و امروز دیگر نمی‌تواند نقش چندانی در زندگی‌شان داشته باشد.
بنابراین اگر بنا باشد به سمت از بین رفتن و یا پیشگیری از این آسیب‌ها برویم باید به دنبال ترویج و اقامه عملی فرایض دینی در جامعه باشیم تا نشان دهیم امروز هم، دین یک نیاز اساسی است و هم می‌تواند برای مشکلات و گرفتاری‌ها راهگشا باشد.
بر همین اساس، در ادامه نقش نماز و اقامه‌ی عملی آن در کاهش آسیب‌های نوپدید، به عنوان نمونه، مورد بررسی قرار گرفته است، چرا که به گواهی قرآن و روایات، اولین و مهم‌ترین عملی که بیشترین تاثیر را در کم کردن گناه و بالا بردن معنویت در جامعه دارد نماز است.
اهمیت و جایگاه نماز
نماز عبادتی خاص در اسلام است که همراه با ارکان، اجزا و شرایطی، آدمی را با معبود خود پیوند می‌دهد. نماز در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد و با اوصافی کم نظیر از آن یاد شده است ، مانند سیمای دین(کلینی، تصحیح غفاری و آخوندی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۷۰)[۱]، قلعه و دژ محکم در مقابل شیطان(تمیمی آمدی، تحقیق: رجایی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۹)[۲]، ترازو و میزان حق(پاینده،۱۳۶۳ش، ص۵۵۰)[۳]، محبوب‌ترین اعمال بندگان نزد خداوند و آخرین وصیت انبیا(مغربی، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۳۶)[۴]، برترین عمل و ستون دین(طوسی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۲)[۵]
امام محمدباقر(ع) در اهمیت نماز می‌فرماید: نماز ستون دین است. مَثَل آن، مَثَل تیرک خیمه است. اگر تیرک محکم باشد میخ‌ها و طناب‌ها محکم می‌مانند و اگر تیرک کج شود و بشکند، نه میخی استوار می‌ماند و نه طنابی (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۷۹، ص۲۱۸).[۶].
این روایات نشان از ویژه بودن نماز و برتری آن نسبت به سایر اعمالی چون روزه، زکات، جهاد و... دارد؛ در واقع نشان می‌دهد که برپایی نماز است که سایر اعمال را نیز تضمین می‌کند و ارزش و بها می‌دهد.
برخی از آثار نماز
دلیل اهمیت نماز، آثار شگفتی است که در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها بر جای می‌گذارد. آثاری کم نظیر که ویژه و خاص این عمل عبادی است. مانند دور کردن انسان از کبر و خودپسندی[۷]، برپاداشتن یاد خدا[۸] (فیض کاشانی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۵۰) ، خاموش کردن آتش اعمال ناپسند[۹] (ابن بابویه، محقق: غفاری، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۸) ، برطرف کننده غم و غصه‌ها[۱۰](مجلسی،۱۴۰۳ق، ج۸۸، ص۳۴۱) و نهری جاری که روزی ۵ بار آلودگی‌ها را در آن می‌شوییم[۱۱](شیخ الطائفة،۱۳۶۵، ج۲، ص۲۲۷). و بازدارنده از گناهان چنان که قرآن کریم می‌فرماید: نماز را برپا دار، که نماز (انسان را) از زشتی‌ها و گناه بازمی‌دارد، و یاد خدا بزرگتر است؛ و خداوند می‌داند شما چه کارهایی انجام می‌دهید[۱۲]! (عنکبوت/۴۵)
نماز همچنین عاملی مهم در جهت احیای قلب انسان است و همان طور که برای زنده ماندن انسان ضربان و حرکات قلب لازم است و اگر کسی قلبش از حرکت بایستد می‌گویند سکته کرده است، برای جنبۀ تربیتی و اخلاقی انسان هم خدا قلبی قرار داده که اگر قلب از حرکت ایستاد تمام معنویات انسان تعطیل می‌شود این است که می‌گویند فلانی قسی‌القلب شده، دلش سخت شده است. دوری از یاد خدا یکی از عوامل مهمی است که باعث قساوت قلب می‌شود. نماز یکی از بهترین مصادیق ذکر خداست و باعث حیات و زنده بودن قلب می‌شود(عزیزی، ۱۳۸۹، ص۲۲).
البته باید توجه کرد که وقتی سخن از نماز است، منظور فقط نمازهای یومیه و اذکار و اعمالی که از اذان و اقامه شروع شده و به سلام ختم می شود نیست، بلکه منظور تمام نمازهایی است- اعم از مستحبی و واجب- که در موقعیت های مختلف توصیه شده اند(ساجدی و کوشا، ۱۳۹۶، ص۴۴). مانند نماز آیات که در هنگام بلایای طبیعی خوانده می‌شود، یا نمازی که در آغاز زندگی زناشویی توصیه شده(کلینی،۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۸۱)[۱۳] و نمازهایی برای احوال اجتماعی ، هنگام ادای دین، هنگام رفع خصومت، هنگام ترس از ظالم و برای شرایط روحی و روانی و جسمی خاص که جهت برطرف شدن مشکل و به دست آمدن سلامت توصیه شده است(ساجدی و کوشا، ۱۳۹۶، ص۴۷).
تاثیر اقامه نماز بر گناهان
همان‌طور که اشاره شد، یکی از کارکردهای مهم نماز که در قرآن به آن اشاره شده، دور کردن انسان از فحشا و منکر است:
"أَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ "(سوره عنکبوت، آیه۴۵)
البته در آیه شریفه تصریح شده است این کارکرد، معطوف به اقامه‌ی نماز و نه فقط صرف خواندن آن است؛ یعنی سخن از «برپاداشتن» است و ترتب تمام آثار نماز را موکول بر چنین حالتی می‌داننــد نـه بـرصـرف «خواندن نماز».
دستور به اقامه از اختصاصات نماز است و در سایر عبادات چنین تعبیری وارد نشده است؛ مثلا اقامه حج، روزه و زکات نداریم، فقط در مورد نماز اســت که امر به «اقامه» می‌شود و به صرف خواندن آن، اکتفا نمی‌گردد(رزاقی، ۱۳۹۷، ص۶۸).
همچنان که در کتاب "التحقیق فی کلمات القرآن الکریم" آمده است: از آنجایی که در زکات، هدف با مجرد بخشیدن حاصل می‌شود از آن به «ایتاء» یاد کرد، اما در نماز چون نظر به برپاداشتن به همراه خلوص نیت، فروتنی و کرنش و حفظ جمیع شرایط بود با کلمه «اقامه»، از آن یاد می کند(مصطفوی، ۱۴۳۰ق، ج۴، ص۳۳۷).
معنا و مفهوم لغوی و اصطلاحی اقامه
طریحی می‌گوید: اقامه به معنای ادامه دادن در نماز و استمرار بر آن است. (طریحی، بی تا، ج۳، ص۵۶۴).
در کتاب قاموس قرآن به معانی مختلفی از مفسرین چون بر پا کردن، ضد نشاندن، ادامه دادن، با حدود و فرائض آن انجام دادن، به نحو کامل و احسن به جای آوردن، ایفا کردن حق آن و از روی خلوص به جا آوردن نقل می‌کند، آنگاه می گوید: به نظر نگارنده همه‌ی این معانی در اقامه منظور است زیرا اقامه‌ی نماز که بدان مأموریم آن است که نماز را کامل و پیوسته به جا آوریم (قرشی،۱۴۱۲ق، ج۶، ص۴۸).
در تفسیر هدایت نیز، ذیل آیه نیز به این نکته اشاره کرده و می نویسد: شاید کلمه (اقامه) بدان معنی باشد که نماز با رعایت همه شرط‌های آن اقامه و بر پا شود(مدرسی،۱۳۷۷، ج۹، ص۴۴۱).
شرایط تحقق یافتن اقامه نماز
۱. یکی از معانی اقامه، برپاداشتن است به این معنا که نماز و محتوای اذکار نماز، با تمامیت وجودش در زندگی ما، جریان داشته باشد، نمی‌شود روزی ده مرتبه از خداوند طلب قدم برداشتن در صراط مستقیم کرد اما، حریصانه در راه کج قدم برداشت که در ایــن صورت دیگر نماز را اقامه نکرده‌ایم بلکه آن را اضاعه نمودیم، چنانچه قرآن کریم در این باره می‌فرماید:" فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ "(مریم/۵۹).
پس اقامه نماز وقتی محقق می‌شود که تمام امورات زندگی نمازگزار، یعنی فرهنگش اقتصادش سیاستش و ... بوی نماز داشته باشد(رک:رزاقی، ۱۳۹۷، ص۷۱).
۲. اقامه نماز یعنی توسعه دادن نمازخوانی و ترویج و برپایی نماز در جامعه با رفتار گفتار و اقدامات دیگر مادی و معنوی. این نکته همان است که در پیام مقام معظم رهبری (مدظله) به آن توجه شده است:
«قرآن کریم در توصیف قدرتمندان مؤمن و در صدر وظایف آنان اقامه نماز را نام برده است:
"الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلاة(حج/۴۰)". این وظیفه در عمل شخصی، کیفیت بخشیدن به نماز و در تلاش اجتماعی، ترویج نماز و همگانی کردن آن است.»
ایشان همچنین در پیامی که به اولین اجلاس نماز(۱۳۷۰) داده است می فرماید:
«اقامه نماز فقط این نیست که صالحان خود نماز بگزارند، این چیزی نیست که بر تشکیل حکومت الهی متوقف باشد بلکه باید این ستون دین «نماز» در جامعه به پاداشته شود و همه کس با رازها و اشاره‌های آن، آشنا و از برکات آن برخوردار گردند»(رزاقی، ۱۳۹۷، ص۷۱).
اقامه نماز در سیره نبوی
یکی از بهترین الگوهایی که می‌تواند برای ترویج و اقامه‌ی نماز در جامعه فراروی نهادها، اشخاص و مسئولین فرهنگی جامعه اسلامی قرار گیرد، سیره و روش پیامبر اکرم(ص) در این باره است. اینکه آن حضرت در آن جامعه بدوی چگونه توانست ارزش‌ها و فرایض دینی و به ویژه نماز را گسترش دهد و از این طریق تا حد زیادی عادت های ناروا، رفتارهای غیراخلاقی و ناهنجاری‌های رایج در بین مردم را -که از دوران جاهلیت به جا مانده بود- کاهش دهد و همچنین روح معنویت را در جامعه بدمد.
یکی از شیوه‌های انبیا و از جمله پیامبر اکرم(ص) برای فرهنگ سازی و ترویج تکالیف دینی، بهره‌گیری از روش چهره به چهره با توجه به ویژگی‌های فردی، تفاوت‌های رفتاری، تفاوت در سطح فکر و فرهنگ و... افراد بوده است.آن حضرت می‌کوشید تا از طریق ارائه الگوی رفتاری و مشاهده مستقیم، آموزه‌های دینی و از جمله نماز را به مخاطبان خود بیاموزد. نقل شده است که آن حضرت مکرر می‌فرمود:
"صلّوا کما رأیتمونی اُصَلّی"(مجلسی،۱۴۰۴ق، ج۸۲، ص۲۷۹) همان‌گونه که من نماز می‌خوانم ، نماز بخوانید.
آن حضرت از هر موقعیتی برای اقامه این فریضه‌ی بزرگ الهی استفاده می‌کرد و در نتیجه به مردم می آموخت که هم در ایام و موقعیت‌های شادی و عید و هم در سختی‌ها و مشکلات می‌توان با پناه بردن به نماز با خدا ارتباط برقرار کرد و پیوند قلبی را با خدا محکم‌تر کرد(رحمت آبادی، ۱۳۹۳، ص۲۸).
حضرت محمد(ص) از تمام ظرفیت‌های اجتماعی و سیاسی جهت اقامه و ترویج نماز در جامعه بهره می‌برد و می‌کوشید با تبیین جایگاه نماز، تصویری کامل از این عبادت ارائه دهد. همچنین با بیان فواید اقامه نماز و مضرات ترک آن، میل و رغبت‌ها را نسبت به آن تحریک می‌کرد و منظومه‌ی فکری و شناختی آنان را به تأمل و تفکر در این عبادت، چرایی نیاز به آن و مشکلاتی که ترک آن فراروی انسان می‌نهد وا می‌داشت.
آن حضرت اهمیت و اولویت ویژه‌ای برای نماز قائل بود و این امر در سیره‌ی ایشان یک اصل پذیرفته شده بود. در بسیاری از منابع ذکر شده است که حضرت هر جا که وقت نماز می‌رسید، نماز می‌گزارد. در این زمینه امام صادق می‌فرماید: رسول خدا چون غروب فرا می‌رسید، هیچ کاری را بر نماز مغرب مقدم نمی‌داشت و در اول وقت نمازش را می‌خواند(حر عاملی، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۸۹).حتی اگر وسط بیابانی سوزان وقت نماز داخل می‌شد، پیامبر از اقامه نماز اول وقت غفلت نمی‌کرد
این اهمیت و اولویت گذاری تنها به سیره‌ی فردی پیامبر محدود نمی‌شد؛ بلکه که در قراردادها و روابط سیاسی اهمیت به نماز یکی از برنامه‌های مهم رسول خدا بود و برای برقراری روابط سیاسی هیچ گاه از نماز نمی‌گذشت و با تسامح از کنار آن رد نمی‌شد.
رسول خدا از دو بعد فردی و حکومتی به مسئله می‌نگریست. در بعد فردی، پیامبر در زمینه‌ی فرهنگ سازی و نهادینه سازی آرمان‌ها و ارزش‌های قرآنی ناظر بر جامعه اهتمام جدی داشت و می‌کوشید حب خدا و عبادت را به جای حب دنیا در دل‌ها بنشاند و با روحیه‌ی کسالت و کم حوصلگی در نماز مبارزه کند.
در بعد حکومتی نیز در تعیین مبلغان و کسانی که برای آموزش دین و از جمله نماز فرستاده می‌شدند توجه خاصی داشت و تلاش می‌کرد بهترین اصحاب را برای این کار انتخاب نماید، به عنوان مثال وقتی در پیمان عقبه گروهی از انصار از پیامبر خواستند کسی را که قرآن به ایشان بیاموزد و نماز با ایشان بگزارد برایشان بفرستد، پیامبر، مصعب بن عمیر بن هاشم را که جوانمرد قریش بود نزد آنان فرستاد(مقدسی، بی‌تا، ص۶۶۵ ، به نقل از رحمت آبادی، ۱۳۹۳، ص۳۶).
نقش آفرینی اقامه نماز در کاهش آسیب‌ها
از مطالبی که درباره اقامه نماز گفته شد، چند نکته قابل برداشت است:
۱. همان‌طور که اشاره شد، اقامه نماز، با خواندن به تنهایی متفاوت است . در بعد شخصی باید بیاموزیم که نماز را با تمام لوازم و شرایط آن و با درون‌مایه اخلاص و عبودیت به جا بیاوریم و نماز در تمام زندگی‌مان جاری باشد و در بعد اجتماعی نیز همان طور که مقام معظم رهبری فرمودند و با بهره‌گیری از سیره و سنت رسول خدا، تلاش کنیم در جهت اقامه نماز در جامعه قدم برداریم و در این زمینه بی تفاوت نباشیم. قطعا اینکه من فقط نمازخوان باشم، برای تاثیرگذاری بر جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی کافی نیست، بلکه باید همت کنیم تا جایگاه نماز را به جامعه بشناسانیم و کارکردهای مهم و متعالی آن را به افراد نشان دهیم. همچنین با برنامه‌ریزی‌های منسجم، اصولی و گام به گام فضای جامعه را به سمت اقامه نماز بکشانیم.
در این بین نقش انسان‌های الگو و تاثیرگذار بیش از دیگران است. هر چه‌قدر دایره تاثیرگذاری افراد بیشتر باشد، اهتمام آنها به نماز می‌تواند در این زمینه موثرتر باشد، از بازیگر مشهور سینما گرفته تا بازیکن ملی پوش فوتبال، موسیقی‌دان برجسته یا استاد دانشگاه و شخصیت علمی و... . نقش نهادهای فرهنگی در این زمینه بسیار مهم است، این نهادها می توانند با فضای رسانه‌ای که در اختیار دارند چنین افرادی را شناسایی و پر رنگ کنند تا تمام رفتارهای آنها مورد توجه قرار گیرد.
۲. نکته بعدی برنامه ریزی برای تربیت مربیان و مبلغان مجرب و دلسوز و در عین حال مقبول برای نسل جوان است تا با حضور موثر در مکان هایی چون مدارس و دانشگاه‌ها و ایجاد ارتباط نزدیک با نوجوانان، ضمن شناسایی مشکلات جوانان، ظرفیت‌های دین و به طور ویژه و اخص برپایی نماز را به عنوان اکسیری رهایی بخش از مشکلات و آسیب‌های امروز به آنها معرفی کنند و کمک کنند تا نماز در بین این اقشار رواج بیشتری یابد.
۳. راهکار دیگر نشان دادن اولویت و اهمیت نماز در تمام مراسم ملی ، مذهبی و رسمی و حتی در تمام مناسبات سیاسی و رویدادهای اجتماعی است. یعنی نه به حرف و شعار بلکه عملا باید این مساله نشان داده شود. که متاسفانه امروز در برنامه‌ریزی برای جلسات، کلاس‌ها حتی مراسم مذهبی، گاه به این مساله بی‌توجهی شده و عملا به کم رنگ شدن این فریضه بزرگ الهی در جامعه منجر می‌شود و یا حداقل نشان می دهد که خواندن نماز در اول وقت آن از اهمیت چندانی برخوردار نیست، این در حالی است که پیامبر اکرم و ائمه طاهرین همه و همه خواندن نماز را در اول وقت آن، از شرایط و لوازم اقامه نماز دانسته‌اند، تا جایی که در روز عاشورا، امام حسین(ع) برای انجام این فریضه در اول وقت و به جماعت دو شهید را تقدیم می‌کند.
۴. نقش آفرینی جدی و برنامه ریزی شده از سوی مساجد در بعد اجتماعی اقامه نماز بسیار مهم است. مسجد باید برنامه ویژه‌ای برای این مهم داشته باشد و به صرف پخش اذان و برگزاری نماز-که متاسفانه گاه فقط یکی از اوقات نماز در مساجد برگزار می‌شود- اکتفا ننماید. مسجد باید به عنوان مهم‌ترین پایگاه فرهنگی و حتی علمی برای نوجونان و جوانان محله، شناخته شود، همچنین باید به محلی برای مراجعات و رفع مشکلات مردم تبدیل گردد و در کنار اشاعه دین به رفع مشکلات دنیایی مردم کمک کند. این مساله قطعا می‌تواند در اشاعه دین و انجام فرایض دینی و به ویژه نماز موثر باشد.
۵. اقامه نماز نباید فقط به مسجد اختصاص یابد بلکه در فروشگاه‌ها، مراکز تفریحی، پارک‌ها، بازارها، ایستگاه‌ها، فرودگاه‌ها و... باید نوای روح بخش اذان طنین انداز شده و فضایی جذاب و عطرآگین آن هم با امکانات مناسب، جهت برپایی نماز برای مومنین فراهم گردد. چه بسا شنیده شدن نوای اذان و دیدن اقامه نماز به دفعات، بتواند در اشاعه این فریضه و حتی دعوت و تشویق دیگران به این امر تاثیرگذار باشد. خصوصا اگر مثلا هر بار که نماز خوانده می‌شود، نکاتی ناب از آثار و برکات نماز و کارکردهای آن در زندگی امروز بیان شود.
۶. آخرین و شاید مهم‌ترین فضای تاثیرگذار، همان فضایی است که بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و خصوصا آسیب‌های مدنظر ما(آسیب‌های نوپدید) از آن نشات گرفته است؛ یعنی فضای رسانه‌ای شامل سایت‌ها، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی. امروز متاسفانه اشاعه فحشا و منکر از دست برتر در این فضاها برخوردار است و همان طور که در همین ایام سرلشکر رحیم صفوی مشاور عالی فرمانده معظم کل قوا اشاره کردند:
" در جنگ رسانه‌ای، فضای مجازی و شناختی نه‌تنها عقب هستیم، بلکه می‌توان گفت در این جنگ همانند عملیات‌های بدر و خیبر دوران دفاع مقدس، شکست خوردیم؛ به همین علت باید آمادگی خود را برای هجوم در جنگ رسانه‌ای و شناختی دوچندان کنیم و از حالت دفاع در این جنگ خارج شویم".
همان راهکارهایی که با توجه به مفهوم اقامه و سیره نبی اکرم گفته شد، در این فضا نیز قابل استفاده و قابل اجراست منتها باید متناسب با این فضا طراحی گردد. یعنی مثلا همان طور که درباره فضای حقیقی جامعه، باید به شناسایی و معرفی الگو پرداخت، در اینجا هم باید افرادی که از توانایی و پتانسیل خوبی برای جذب مخاطب برخوردارند و در عین حال صبغه و گرایش دینی دارند، شناسایی و و معرفی شوند. همچنین لازم است روی شخصیت‌هایی که به ویژه در بین جوانان از چهره‌ای کاریزماتیک برخوردارند و یا اینکه ساخت شخصیتی آنها به گونه‌ای است که اگر شناخته شوند، برای جوان امروزی جذاب و تاثیرگذار خواهند بود، کار کرد و به تولید محتواهای هنرمندانه، فاخر و تاثیرگذار برای نشر در فضای رسانه پرداخت؛ کسانی مثل حاج قاسم سلیمانی، شهید همت، شهید ابراهیم هادی و...
به طور کلی لازم است محتواهایی جذاب از بازی‌ها گرفته تا فیلم‌ها، کلیپ‌های آموزشی و سرگرمی و.. ویژه نسل نوجوان و جوان طراحی شود، که به شکلی هنرمندانه نقش نماز را در زندگی نشان دهند در حالی که ما امروز حتی در فیلم و سریال‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی خیلی کم می‌بینیم، شخصیت ثروتمند، تحصیلکرده، هنرمند و یا از این قبیل نشان داده شود که اهل نماز است!
لزوم محافظت از فضای رسانه
و البته نکته‌ای که در این زمینه حائز اهمیت فراوان است، محافظت و نظارت منطقی بر رسانه‌هاست است. دین اسلام علاوه بر این که به تبیین دستورات دین و اشاعه آنها امر و توصیه کرده است، همواره یک اصل مهم را در زندگی فردی و اجتماعی مورد توجه قرار داده و آن لزوم محافظت و نگاهبانی از خود و جامعه است.
نمی‌شود جوان در معرض تمام زمینه‌های ارتکاب به گناه باشد و در عین حال انتظار داشت از گناه دوری کرده و پایبند به انجام فرایض و عمل به دستورات دین باشد و از نتایج آن در زندگی بهره ببرد، آنهم فریضه‌ای مانند نماز که به گواهی قرآن"سخت است مگر بر خاشعین[۱۴]".
در شرایطی که فضای مسموم رسانه و ماهواره و شبکه‌های اجتماعی به سهولت در اختیار خانواده‌ها و به ویژه جوان و نوجوان ما قرار دارد، آنهم با رنگ و لعابی چشم نواز و بسیار موافق با ذائقه‌ی آنها، چگونه می‌توان انتظار داشت که این نسل با فریضه‌ای مانند نماز مانوس گردد و روح آن عمل عبادی چنان در زندگی‌اش جریان یابد که او را از این فضای به ظاهر جذاب و لذت بخش دور کند تا به مخاطرات مواجهه با آن گرفتار نشود!
بنابراین در گام اول، یکی از مهم‌ترین نکات، صیانت از این فضایی است که در چند سال اخیر ذهن و روح جوانان ما را به تسخیر خود درآورده و با اشاعه افکار و رفتارهای ناهنجار، تاثیرات مخرب فراوانی را بر نسل جوان و امیدهای آینده کشور بر جای گذاشته است. همچنین آموزش فراگیر به جوانان و خانواده‌ها برای شناخت مخاطرات این فضا و شیوه‌ی صحیح مواجهه با آن از ضروریات است.
و در گام بعدی بسیج تمام امکانات فردی و اجتماعی در جهت اقامه صحیح نماز در جامعه با تمام شرایط و لوازمش و شناساندن هر چه بیشتر کارکردها و آثار مثبت رواج نماز در جامعه.
نتیجه گیری:
درست است که امروزه آسیب‌های اجتماعی شکل تازه‌ای به خود گرفته وبروز و ظهوری متفاوت نسبت به قبل دارد اما بررسی این آسیب‌ها نشان می‌دهد که تمام مسائل امروز اعم از بی‌بندوباری‌ها، گسست‌های روابط خانوادگی، بحران هویت، انحرافات جنسی و... ریشه در گناه و دور شدن جامعه از تقوا و همچنین عمل نکردن یا کم‌رنگ شدن عمل به فرایض و دستورات دینی دارد و قطعا راه برون رفت از این مشکلات بازگشت به سنت‌های الهی و سبک زندگی دینی است و در این بین نماز به دلیل تاثیراتی که بر دور کردن انسان از فحشا و منکر دارد، نقش ویژه‌تری را ایفا می کند. فقط با این تفاوت که ذائقه‌ی افراد و به ویژه جوانان از فضای رسانه متاثر گشته و دیگر شیوه‌های سنتی اقامه نماز پاسخگو نیست و باید به شناسایی راه‌های امروزی و متناسب با فضای جامعه اقدام کرد.
منابع و مآخذ
ابن بابویه، محمد بن علی(۱۴۱۳ق). من لایحضره الفقیه(چاپ دوم)، محقق / مصحح: غفاری، علی اکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه
بردبار حقیقی، ساناز؛ خانزاده، عباسعلی حسین (۱۳۳۹۶)، آسیب‌های اجتماعی شبکه‌های مجازی ماهواره، اولین همایش ملی آسیب‌های اجتماعی.
پاینده، ابوالقاسم(۱۳۶۳ش). نهج الفصاحه(مجموعه کلمات قصار حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله)(چاپ چهارم)، تهران: دنیای دانش.
تمیمی امدی، عبدالواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائی، سید مهدی (۱۴۱۰). غرر الحکم و درر الکلم(چاپ دوم)، قم: دار الکتاب الإسلامی.
جعفریان یسار، حمید؛ خدایاری، ناهید؛ حسن زاده، لیلا(۱۳۹۵)، آسیب شناسی فضای مجازی و خانواده، نشریه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی(مرکز توسعه آموزش‌های نوین ایران)، دوره دوم، شماره۴، صص۲۴-۱۵.
رحمت آبادی، اعظم(۱۳۹۳). فرهنگ سازی اقامه نماز در سیره پیامبر اکرم، مجله معرفت، شماره ۱۹۶، صص ۲۳-۳۷
رزاقی، صادق(۱۳۹۷). نقش نماز در کاهش تخلفات اقتصادی در آینه قرآن، عترت و تجربه(چاپ دوم)، تهران: موسسه فرهنگی-انتشاراتی ستاد اقامه نماز
رضوانی، امین؛ پریش، فریدون(۱۴۰۰)، مروری بر آسیب های فضای مجازی، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بر روابط خانواده‌ها در پژوهش‌های خارج از کشور، دوفصلنامه علمی-تخصصی مطالعات هنر و رسانه، سال سوم، ش۵، صص۱۵۴-۱۲۳.
رونقی، مرضیه(۱۳۹۶)، آسیب شناسی فضای مجازی، کنفرانس پژوهش های نوین ایران و جهان در روانشناسی و علوم تربیتی حقوق و علوم اجتماعی
ساجدی، ابوالفضل؛ کوشا، غلام حیدر(۱۳۹۶). نماز و آسیب‌های اجتماعی(چاپ دوم)، تهران: موسسه فرهنگی انتشاراتی ستاد اقامه نماز
شعاع کاظمی، مهر انگیز؛ مومنی جاوید، مهرآور (۱۳۹۳). آسیب های اجتماعی(نوپدید) با تاکید بر تئوری‌های زیربنایی و راهکارهای مقابله‌ای(چاپ چهارم)، تهران: انتشارات آوای نور
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن(۱۴۰۹ق). وسایل الشیعه، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام
شیوندی چلیچه، کامران؛ رمضی، فریدون(۱۳۹۹)، آسیب شناسی فضای مجازی و خانواده؛ تهدیدها و چالش ها، هشتمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی ، مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
شیخ الطائفة(۱۳۶۵). تهذیب الأحکام(چاپ چهارم)، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
الطریحی، الشیخ فخر الدین (بی تا). مجمع البحرین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
طوسی، محمدبن الحسن(۱۴۱۴ق). الامالی(چاپ اول)، قم: دارالثقافه.
عزیزی، عباس(۱۳۸۹). تاثیر نماز در کار(چاپ دوم)، قم: انتشارات صلاة.
فتحعلی زاده، مجتبی(۱۳۹۱)، بررسی پیامدهای گسترش شبکه های ماهواره‌ای فارسی زبان بر هویت فرهنگی خانواده، فصلنامه علمی-تخصصی عملیات روانی،ش۳۵، صص۳۰-۷.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی(۱۴۱۷ق). المحجة البیضاء(چاپ چهارم) ، قم: موسسه النشر الاسلامی جماعة المدرسین
قرشی بنایی، علی اکبر(۱۴۱۲ ق). قاموس قرآن(چاپ ششم)، تهران: دار الکتب الاسلامیة
کاوسی، اسماعیل؛ خسروشاهی، حبیب صبوری(۱۳۹۱)، جهانی شدن و بررسی آسیب های اجتماعی ماهواره در خانواده، سومین همایش ملی هجوم خاموش.
کلینی، کافی(۱۴۰۷). اصول کافی، محقق/مصحح: غفاری علی اکبر و آخوندی، محمد(چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمد باقر(۱۴۰۳ق). بحارالانوار(چاپ دوم)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
المدرسی، السید محمد تقی(۱۳۷۷). تفسیر هدایت(چاپ اول)، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی
مشاک، مریم(۱۳۹۴)، بررسی نقش آسیب های فضای مجازی بر دانش آموزان و ارائه راهکارهایی جهت جلوگیری از این قبیل آسیب ها، اولین همایش: کنفرانس جهانی افق های نوین در علوم انسانی، آینده پژوهی و توانمندسازی.
مصطفوی، حسن(۱۴۳۰). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم بیروت(چاپ سوم)، لندن، قاهره: دارالکتب العلمیه- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی
مظفری، یوسف؛ کوشا، سهیلا(۱۳۹۹)، سبک زندگی قرآنی و فضای مجازی، مجله علمی علوم اسلامی- انسانی ، سال ششم، شماره۲۳، ج۱، صص۲۳-۱۳.
معمار، ثریا؛ عدلی پور، صمد؛ خاکسار، فائزه(۱۳۹۱)، شبکه های اجتماعی مجازی و بحران هویت(با تاکید بر بحران هویتی ایران)، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره اول شماره۴، ۱۷۶-۱۵۵.
مغربی، ابو حنیفه، نعمان بن محمد تمیمی(۱۳۸۵ق). دعائم الإسلام(چاپ دوم)، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
پی نوشت ها:
[۱] . لِکُلِّ شَیْءٍ وَجْهٌ وَ وَجْهُ دِینِکُمُ الصَّلَاهُ
[۲] . الصَّلوهُ حِصْنٌ مِنْ سَطَوَاتِ الشَّیْطَانِ
[۳] .الصَّلَاهُ مِیزَانٌ فَمَنْ وَفَّی اسْتَوْفَی
[۴] .أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الصَّلَاهُ وَ هِیَ آخِرُ وَصَایَا الْأَنْبِیَاءِ
[۵] . " أُوصِیکُمْ بِالصَّلَاهِ وَ حِفْظِهَا فَإنَّها خَیْرُ الْعَمَلِ وَ هِیَ عَمُودُ دِینِکُمْ
[۶] . الصَّلاهُ عَمودُ الدِّینِ، مَثَلُها کَمَثَلِ عَمودِ الفُسطاطِ؛ إذا ثَبَتَ العَمودُ یَثبُتُ الأوتادُ و الأطنابُ، و إذا مالَ العَمودُ و انکَسَرَ لَم یَثبُتْ وَتِدٌ و لا طُنُبٌ
[۷] . فَرَضَ اللَّهُ .... الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ(حکمت ۲۵۲ نهج البلاغه)
[۸] . إنّما فرضت الصلاة ... لإقامة ذکر اللّه
[۹] . مَا مِنْ صَلاَةٍ یَحْضُرُ وَقْتُهَا إِلاَّ نَادَی مَلَکٌ بَیْنَ یَدَیِ اَلنَّاسِ أَیُّهَا اَلنَّاسُ قُومُوا إِلَی نِیرَانِکُمُ اَلَّتِی أَوْقَدْتُمُوهَا عَلَیی ظُهُورِکُمْ فَأَطْفِئُوهَا بِصَلاَتِکُمْ
[۱۰] . ؛" مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ اَلدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ مَسْجِدَهُ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ فَیَدْعُوَ اَللَّهَ فِیهَا أَ مَا سَمِعْتَ اَللَّهَ یَقُولُ: وَ اِسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ اَلصَّلاة
[۱۱] . قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله لو کان علی باب دار أحدکم نهر فاغتسل فی کل یوم منه خمس مرات أکان یبقی فی جسده من الدرن شئ؟ قلنا لا قال : فان مثل الصلاة کمثل النهر الجاری کلما صلی صلاة کفرت ما بینهما من الذنوب
[۱۲] . أَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ
[۱۳] . الکافی عن أبی بصیر : قالَ لی أبو عَبدِاللّه علیه السلام : إذا تَزَوَّجَ أحدُکُم کَیفَ یَصنَعُ؟قُلتُ : لا أدری .قالَ : إذا هَمَّ بِذلِکَ فَلیُصَلِّ رَکعتَینِ ، ویَحمَدِ اللّه َ، ثُمَّ یَقولُ : اللّهُمَّ إنِّی اُریدُ أن أتَزَوَّجَ فَقَدِّر لِی مِنَ النِّساءِ أَعَفَّهُنَّ فَرجا، و أحفَظَهُنَّ لی فی نَفسِها و فی مالی، وأوسَعَهُنَّ رِزقا ، وأعظَمَهُنَّ بَرَکَةً، و قَدِّر لی وَلَدا طَیِّبا تَجعَلُهُ خَلَفا صَالِحا فِی حَیاتی وَبَعدَ مَماتِی.
[۱۴] . وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخَاشِعِینَ(بقره، آیه ۴۵)
