به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و رئیس مؤسسه تمهید طی سخنانی در آئین اختتامیه جشنواره کتاب قرآنی سال، تلاش برای حاکم نمودن قرآن بر فضای علمی و تربیتی و حل چالش‌ها و راهبر قرار دادن آن را فلسفه‌ی برگزاری مراسم‌های تجلیل از برگزیدگان قرآنی دانست.
وی با قرائت خطبه ۱۳۸ نهج‌البلاغه «یعطف الرأی علی القرآن اذا عطفوا القرآن علی الرأی...»، افزود: در بیان امام علی(ع) یکی از کارکردهای مهم امام زمان (عج) این است که آنچنان قرآن را ارتقاء می‌دهند که رأی‌ها تابع قرآن می‌شود چنانکه تا قبل از آن این قرآن بود که منعطف به رأی‌ها می‌شد و این پیام بسیار ارزشمند و مهمی است که میان قرآن و حضرت بقیة الله الاعظم (عج) باید به آن توجه داشت.
بهجت‌پور سخنان خود را به دو بخش توصیف شرایط جهان امروز و بایسته‌هایی که اهالی قرآن باید مورد توجه قرار بدهند تقسیم کرد و گفت: دانش‌های گوناگون در حوزه مسائل انسانی و اجتماعی در هر خطه‌ای با استفاده از الگوهایی که دانشمندان آن خطه در آن به سر می‌بردند طراحی شدند اما در آن مرزها و حوزه‌های فرهنگی باقی نماندند.
وی در ادامه مطلب فوق افزود: امروز تولیداتی که در حوزه علوم انسانی و اجتماعی و تربیتی صورت می‌گیرد به رغم اینکه از یک جهان فرهنگی و جغرافیایی خاص نشأت گرفته است اما توصیه و توسعه‌اش همه‌ی مرز و بوم‌ها و جغرافیاها را در حال دربرگیری است؛ و این در عین حال که فرصتی برای توسعه دانش است، تبدیل به چالشی برای مناطق دیگر هم شده است.
رئیس موسسه تمهید خاطرنشان کرد: ما از عملیات دانش و صرفا حل مسئله به سمتی حرکت می‌کنیم که مسایل مبنا و نظام و اصل پیدا نموده و روش‌مند و دسته‌بندی می‌شود و در نهایت از آن چیزی به نام دانش متولد می‌شود و در واقع به سمت تولید نظام‌مند دانش به پیش می‌رویم.
وی افزود: مسئله دیگر هم این است که امروز علم در سراسر عرصه‌های زندگی بشر تبدیل به یک خواست و هنجار عمومی شده است؛ یعنی هیچ رفتاری نیست مگر اینکه انسان دوست دارد آن را در سایه‌ی دانش منضبط کند، حتی در حوزه روانشناسی و تربیت فرزند و روابط زوجین تلاش می‌شود که از تجربه‌ها و ابتکار عمل‌های شخصی پرهیز شود و همه روابط بر پایه دانش شکل بگیرد.
بهجت پور با اشاره به اینکه همگان بر این توافق دارند که جهان در حال کوچک شدن است، افزود: اکنون روابط بسیار به هم نزدیک شده و جهانی سازی و جهانی شدن چه به شکل یک پروژه و چه به شکل یک پروسه سرعت گرفته است. اگر روزی فاصله بین انقلاب صنعتی اول و دوم ۱۰۰ سال بود، اما امروز فاصله میان انقلاب‌های دانشی و صنعتی به شدت کاهش یافته است.
وی خاطرنشان کرد که در حال حاضر سرعت انتقال اطلاعات به گونه‌ای است که می‌توان در لحظه پیام را به تمام جهان رساند و این نشانگر شتاب‌گیری روابط و قدرت تاثیرگذاری افراد از هر گوشه جهان برای اثرگذاری بر سراسر جهان است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، عصر صنعتی چهارم را عصر فضای سایبر دانست و افزود: در عصر صنعتی چهارم دانشی تحت عنوان دانش سایبرینگ شکل می‌گیرد که هدفش این است تا به وسیله فضای مجازی بر جهان حکومت بکند؛ کمااینکه اکنون مشاهده می‌شود در کنار همه‌ی مرزها و محدوده‌های طبیعی، چیزی به نام فضای مجازی روی کار آمده که این فضای مجازی، دوگانه‌هایی نظیر مرز طبیعی و مرز مجازی، خانه طبیعی و خانه مجازی و دانش طبیعی و دانش مجازی را شکل داده است.
بهجت‌پور با تاکید بر اینکه مرزهای مجازی به سرعت در حال غلبه بر مرزهای طبیعی هستند، گفت: مرزهای مجازی در حال کنار زدن مرزهای طبیعی و سیاستمداران و حاکمان‌اند. دانش سایبرینگ تلاش می‌کند تا جای خود را در عصر چهارم صنعتی به نحو شایسته‌ای پیدا بکند و اکنون درگیری بر سر این است که چه کسی و چگونه قرار است بر جهان حاکم شود.
وی سایبرینگ را دانش کنترل و حاکمیت بر پدیده‌های هوشمند –حتی انسان- از طریق اشراف بر جریان اطلاعات تعریف کرد و گفت: امروز عده‌ای به یک نحو خاص می‌خواهند اطلاعات را بفرستند و بر اساس این اطلاعات انسان‌ها و موجودات هوشمند را جهت بدهند، واکنش‌های آنان را جمع‌آوری و بررسی کنند و بر اساس این رفت‌وآمد، قدرت خودشان را در امر حکومت بر مردم در سراسر جهان تحکیم ببخشند.
رئیس مؤسسه تمهید تصریح کرد: اکنون مسئله‌ی مهم این است که ما یک دوگانه‌ی کنترل‌کننده و کنترل‌شونده داریم. این کنترل‌شونده می‌تواند فرد و یا جامعه باشد. امروز جهان بگونه‌ای است که تمام تلاش بر این قرار گرفته است که فرد و جامعه را تحت کنترل خود قرار بدهند و کنترل‌کنندگان در حال فراگیری دانش مربوط به کنترل‌کنندگی دیگران‌اند.
وی با بیان اینکه امروز حاکمان فضای سایبرینگ تلاش می‌کنند تا «انا ربکم الاعلی» جدید بشوند و ما در شرایطی زیست می‌کنیم که باید به این تحولات واکنش نشان بدهیم، افزود: «بر این اساس، ما قرآن‌پژوهان رسالت بسیار سنگینی بر عهده داریم و اگر خاموش و ساکت بنشینیم و اجازه بدهیم که این مسیر به طور طبیعی راه خودش را طی بکند، مطمئنا بزرگترین ستم به جریان دین و دین‌داری و به جریان ارزش‌های الهی در سطح جهان وارد خواهد شد.»
بهجت‌پور با اشاره به فرموده‌ای از مولای متقیان درباره قرآن، گفت: قرآن منبعی است که می‌توانید هر لحظه سراغش بروید و هیچ‌گاه گَرد کهنگی و تمام‌شدگی بر آن نخواهد نشست. قرآن منبعی است که می‌تواند ما را برای مواجهه با انقلاب صنعتی چهارم و انقلاب‌های بعد از آن توانمند نماید.
وی با بیان اینکه بزرگان دانش و اندیشوران توانا می‌توانند قرآن را به سخن دربیاورند، افزود: امام علی(ع) می‌فرماید«ذلِک الْقُرْآنُ فاستنطقوه» باید با طرح سؤالات به محضر قرآن او را وادار به گفتگو نماییم.
رئیس موسسه تمهید با تاکید بر اینکه ما باید شخصیت‌های کاملی داشته باشیم که با تلقی درستی که از حوزه دانش دارند، قدرت به سخن درآوردن قرآن را داشته باشند، افزود: جامعه قرآنی و علمی پژوهشی ما به شدت در این فضای در حال تغییر که تصویری از آن ارائه شد وظیفه دارد.
وی سپس با بیان اینکه معتقد است عملیات تفسیر باید تبدیل به دانش بشود و تلاش‌های خوبی هم در این راستا شروع شده است، گفت: معمولا اینگونه است که علاقمندان به قرآن با یک مقدمه و اطلاع عمومی سراغ تفسیر می‌روند. این در حالی است که عملیات تفسیر باید مبانی و اصول و قواعد داشته باشد و مسایلش در چارچوب‌های روش‌مند حل بشود، اینها نیازمند به تولید دانش تفسیر است.
بهجت‌پور تصریح کرد: چون ما هنوز تولید دانش تفسیر نداریم لازم است کسی که وارد عرصه تفسیر می‌شود، مجتهد در فقه گردد؛ چون در آنجا تکلیف روش‌ها و اصول و مبانی را به دست می‌آورد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان ساخت: باید تمرکزی صورت گیرد تا عملیات تفسیر تبدیل به دانشی شود که چارچوب‌های نظری کاملا روشن و سبک‌های کامل واضحی داشته باشد و هر کدام از آنها مباحث نظری خود را به نحو شایسته‌ای حل کرده باشند.
بهجت‌پور با بیان اینکه بین تفسیر تخصصی و تفسیر عمومی فرق بسیار روشنی است، گفت: کسی که صرفا علاقه به عرصه‌ای مثلا سیاست و یا حوزه تربیتی دارد، نمی‌تواند تفسیر سیاسی و یا تربیتی بنویسد. چون دانش و روش‌های تولید دانش چنان ارزشمند و مهم است که باید به وسیله‌ی مفسر قرآن به خوبی شناخته شود و بعد از اینکه شناخته شد، بر اساس آن مثلا تفسیری با رویکرد سیاسی نوشته شود. به صرف مطالعه دو سه کتاب و یا داشتن انگیزه نمی‌توانیم تفسیر سیاسی بنویسیم. بهترین کار شاید این باشد که دانشمندان متخصص در یک طرف و دانشمندان مفسر در طرف دیگر با هم کار مشترک نمایند.
وی افزود: اگر بنا داریم کتاب ما را در دانشگاه‌ها تدریس کنند باید ادبیات علمی آنجا را بشناسیم و با تلفیقی پخته و توانا و کامل و به دور از انفعال، راهی به سوی تفسیرهای نو بسازیم، آن وقت است که دانشگاه در کنار حوزه می‌تواند نقش بایسته‌ای را در زمینه ارائه راهبری‌های قرآن در عرصه‌های مختلفِ دانشی به عهده بگیرد.
رئیس موسسه تمهید با اشاره به آسیبِ گذاره‌آموزی در حوزه تفسیر قرآن، یادآور شد: ما گذاره‌هایی را می‌گیریم و بر اساس نکته‌هایی که از آن به دست می‌آوریم سعی می‌کنیم مثلا بگوییم نکته‌های تربیتی قرآن. در حالی که تربیت یک فرایندی عبارت از یک ظرفیت و استعداد را شکوفا کردن و آناً و آناً رشد دادن تا به کمال رساندن است و اگر بنا است که در حوزه قرآن کاری شایسته و بایسته انجام بدهیم، آن اتفاق این است که گزاره‌های قرآن را در چارچوب‌ها و فرآیندهای منظم از ابتدا تا انتها مطالعه کنیم.
وی افزود: باید متن قرآن را به عنوان یک متنی که نزول آن تدریجی است مطالعه کنیم و وضعیت‌های مختلفی که هر آیه نازل شده است را ببینیم و بر اساس آن نظام‌های سیاسی و تربیتی و آموزشی و مدیریتی مناسب بسازیم تا روش‌های هر یک از آنها به دست بیاید، البته روش به معنای از آغاز تا انتها و نه نقطه‌زنی!
بهجت‌پور با بیان اینکه برای ساخت یک جامعه اسلامی بر اساس سیاست اسلامی نمی‌توان با نقطه‌زنی به جایی رسید، گفت: جامعه سیاسی تربیت سیاسی می‌خواهد. تیم مدیران ما تربیت مدیریت اسلامی می‌خواهند. با نقطه‌زنی و پیدا کردن ده و یا صد آیه و بعد هم تحلیل‌های شخصی روی آنها به نتیجه نمی‌رسیم.
وی افزود: ما سال‌هاست به دنبال طراحی مدل مطلوب نظام اسلامی هستیم. به تعبیر مقام معظم رهبری در تفسیر آیه نهم سوره حشر انصار مدینه کار بزرگی کردند. در مکه ایمان را در قلب می‌شد داشت ولی این را در بیرون و تبدیل کردن به یک مدل زندگی امکان تحقق نداشت. آن کسانی که با ایثار خود این زمینه را برای پیامبر (ص) فراهم کردند تا ایمان چهره خارجی پیدا کند انصار مدینه بودند و تا ما نتوانیم چهره مطلوب ایمان را در بیرون نشان بدهیم کاری نکرده‌ایم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به نگرانی مقام معظم رهبری در مورد نظام‌ها و نظام‌واره‌ها، افزود: لذا باید تلاش کنیم تا نوشته‌ها و تحقیق‌ها و پژوهش‌هایمان به سمتی برود که قدرت طراحی و اجرای نظام مطلوب اسلامی را فراهم کند. اما ما هنوز قدم‌های ابتدایی را برمی‌داریم و حداقل نقشه روی کاغذ نظام مطلوب اسلامی را هنوز پیاده نکرده‌ایم.
وی با بیان اینکه تجربه ثابت کرده نظامی که نتواند مسایل مردمش را حل کند ماندگار نیست، افزود: در مطالعه تاریخ یازده قرنه مسیحیت، مورخین توانا توضیح دادند که علت سقوط کلیسا این بود که برای مسایلی که در جامعه پدید می‌آمد و مطرح می‌شد پاسخی نداشت و بر یک سری برداشت‌های اولیه و سطحی اصرار می‌کردند و از راه‌حل‌هایی که می‌توانست جامعه را از بن‌بست نجات دهد عاجز بودند و به همین دلیل کلیسا کنار گذاشته شد و اروپا به نظام سکولار بازگشت.
بهجت‌پور در با تاکید بر اهمیت قدرت حل مسئله یادآور شد: اگر قدرت حل مسئله نباشد، گاهی خود ما در برابر آن چیزی که به عنوان فرصت ایجاد کرده‌ایم می‌ایستیم؛ چنانچه کلیسا کالج‌ها و دانشگاه‌ها را ساخت و وقتی دانشمندانِ دانش‌آموخته در آنجا به مسایل و نتایجی رسیدند، کلیسا در برابر آن ایستاد.
وی در پایان گفت: معیار ارزیابی‌ها و رصد نوآوری‌های علمی باید این باشد که آیا اثر مورد نظر توانست مرزهای دانش را تغییر بدهد و مسائل مهم را حل کند و بن‌بست‌ها را بشکند و موانعی را که بر سر راه دین و نظام دینی ایجاد می‌شود را به هم بریزد یا خیر.
گفتنی است، مراسم آیین اختتامیه چهارمین جشنواره کتاب قرآنی سال با معرفی آثار برتر این جشنواره امروز دوشنبه ۳۰ بهمن در دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در شهر مقدس قم برگزار شد.
