به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از کاشان، حجتالاسلام والمسلمین، خرمی آرانی، استاد حوزه علمیه قم در یادداشت ارسالی به خبرگزاری حوزه به تعریف «عدل» و تفاوتهای بین معنای «عدل» و «قسط» از منظر روایات اسلامی پرداخته است.
در یادداشت حجتالاسلام والمسلمین خرمی آرانی آمده است:
هرشب با واژهای از واژگان قرآن کریم با ما باشید
،،،فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا ۖ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ،،،واژه عدل و قسط چه تفاوتهایی دارند ؟
«عدل» به گفته اهل لغت لفظی است که مفهوم برابری و مساوات را در بردارد، یعنی برابر عمل نمودن و برابر پاداش و تلافی کردن. اگر عملی خیر و نیک بود پس عدالت با تلافی به خیر و نیکی است و اگر شرّ و بدی بود عدالت با تقابل به مثل و شر و بدی است.
در تعریف دیگری از لغت عدل گفته شده است: حالتی است بین افراط و تفریط، به گونه ای که در این حد وسط زیادت یا نقصانی قرار نداشته و اعتدال کامل مراعات شده و به خاطر همین مفهوم است که از میانه روی، مساوات، ساز وارگی، و استقامت به «عدل» تعبیر گردیده است، در روایاتی از امام علی(علیه السلام) نیز عدل اینگونه تعریف شده است:«الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا»؛ (عدل همه امور را در مجرای صحیحش قرار میدهد).
با این توصیف از معنای «عدل» میگوییم که «قسط» نیز به معنای نصیب عادلانه است. لذا مفهوم دادگری در آن نهفته است و از آن جهت که در بردارنده مفهوم «اعتدال و حفظ از انحراف و افراط و تفریط» است با عدل هم معنی میباشد.
تفاوتهای بین معنای «عدل» و «قسط»:
در تبیین کامل معنای دو واژه «عدل» و «قسط» لازم است که بدانیم این کلمات، از جنبههای گوناگونی با هم تفاوت دارند.
الف. تفاوت در مفهوم و تحقق خارجی: یکی از مهمترین تفاوت های «قسط» با «عدل» آن است که «قسط» جنبه تطبیق مفهوم عدالت و اجرای آن را در مصادیق داراست و وقتی «عدل» بخواهد در خارج تحقق و بروز داشته باشد از آن به «قسط» تعبیر می گردد. در واقع «قسط»، آن «عدلی» است که ظهور یافته و محسوس گشته و از همین روست که ترازو کردن اشیاء را قسط می گویند؛ چون عدل و تعادل را به صورت آشکارا نمایش می دهد.
ب. تفاوت در گستره معنایی: دیگر تفاوت بین معنای «قسط» و «عدل» آن است که واژه «قسط» و «اقساط» در مواردی به کار می رود که گروهی در چیزی شریک باشند و اگر نصیب و بهره هر کدام به طور کامل پرداخته شود این عمل «قسط» است ولی اگر در میان آن تبعیض کنند «جور» است. ولی «عدالت» که نقطه مقابل آن «ظلم» است مفهوم گستردهتری دارد هم در موارد شرکت و هم در غیر موارد آن به کار می رود؛ بنابراین اگر مالی حقّ مسلّم کسی باشد و آن را به او بدهند عدالت است و اگر بگیرند ظلم است. در روایت معروفی از پیامبر(صلی الله علیه وآله) درباره حضرت مهدی(ع) نیز عدل در برابر ظلم و قسط در برابر جور دانسته شده است: «یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرا»؛ (مردی از اهل بیت من خواهد آمد و زمین را پر از عدل و قسط خواهد کرد همانطور که از ظلم و جور پر شده است).
در واقع نسبت منطقی میان «عدل» و «قسط»، عموم و خصوص مطلق است. قسط مفهوم خاصّی دارد که تنها در موارد شرکت به کار میرود و عدالت مفهوم وسیعتری دارد که هم آن و هم غیر آن را شامل میشود. به عبارت دیگر قسط، تنها در مواردی استعمال میشود که به حق دیگران مربوط باشد، مانند ادای شهادت، قضاوت، وزن نمودن و پیمانه کردن و امثال آن؛ و عدل در مورد حق دیگران و حق خود انسان و... به کار میرود. پس معنای عدل موافقت با حق و حکمت به طور مطلق است و قسط موافقت با ادای حق دیگران میباشد. به هر حال دایره شمول معنای قسط (تقسیم حق دیگران در شراکت) کمتر از دایره شمول معنای عدل (اعم از تقسیم حق دیگران در شراکت) است و این در منابع مختلفی نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
ج. تفاوت در داوری و تقسیم حقوق: از تعبیری که در بعضی احادیث آمده تفاوت دیگری نیز میان «عدل» و «قسط» استفاده می شود و آن این است که عدالت در مورد حکومت و داوری است و قسط در مقابل تقسیم حقوق است. ابن منظور و ثعالبی به این تفاوت اشاره کرده و این روایت امام علی(علیه السلام) را از پیامبر (ص) در بیان حق مردم بر قریش به عنوان شاهد بیان می کنند: «إِذا حَکَمُوا عَدَلُوا و إِذا قَسَمُوا أَقْسَطُوا»؛ ([حق مردم بر قریش این است که:] هنگامی که حکومت کنند عدالت پیشه کنند و هنگامی که تقسیم نمایند رعایت قسط کنند).
انتهای پیام./
نظر شما