به گزارش خبرگزاری حوزه، نماز، ارکان اصلی دین اسلام است و پذیرفته شدن آن در درگاه الهی، به شرط وجود برخی عوامل وابسته است. در این راستا، با شناخت این عوامل میتوان مطمئن بود که نمازمان مقبول حق تعالی خواهد بود.
پرسش:
در اسلام، به نماز خیلی سفارش شده است؛ اما اعمال دیگری شرط قبولی نماز بیان شده است، میخواستم بدانم این اعمال چه چیزی هستند تا با انجام آنها، مطمئن شوم که نمازم قبول است؛ آیا در روایات چیزی بیان شده است؟
پاسخ:
نماز یکی از مهمترین عبادات در اسلام است که در احادیث و روایات بر اقامه آن سفارش بسیار شده است؛ اما بهصرف خواندن نمیتوان از این عبادت مهم بهره برد و این عبادت باید در درگاه الهی مورد قبول نیز واقع شود. در سخن معصومان علیهمالسلام، عوامل و کارهایی موجب قبولی نماز دانسته شده است. در ادامه برخی از این اعمال بیان خواهند شد.
عوامل قبولی نماز:
۱. دوستی و ولایت اهلبیت علیهمالسلام
از مهمترین عوامل قبولی نماز که در احادیث تأکید فراوانی بر آن شده است، داشتن محبت و ولایت امیرالمؤمنین علیهالسلام و اولاد اوست. در حدیثی رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودهاند: «أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً یَقْبَلُ اللَّهُ صَلَاتَهُ وَ صِیَامَهُ وَ قِیَامَهُ وَ اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ دُعَاءَه».(۱) «هر کس علی را دوست بدارد، خداوند، نماز و روزه و شبزندهداریاش را میپذیرد و دعایش را مستجاب میکند».
حضرت در حدیثی دیگر فرمودهاند: «مِفْتَاحُ الصَّلَاةِ الطَّهُورُ، وَ تَحْرِیمُهَا التَّکْبِیرُ، وَ تَحْلِیلُهَا التَّسْلِیمُ، وَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ صَلَاةً بِغَیْرِ طَهُورٍ، وَ لَا صَدَقَةً مِنْ غُلُولٍ. وَ إِنَ أَعْظَمَ طَهُورِ الصَّلَاةِ- الَّتِی لَا یَقْبَلُ الصَّلَاةَ إِلَّا بِهِ، وَ لَا شَیْءَ مِنَ الطَّاعَاتِ مَعَ فَقْدِهِ- مُوَالاةُ مُحَمَّدٍ، وَ أَنَّهُ سَیِّدُ الْمُرْسَلِینَ، وَ مُوَالاةُ عَلِیٍّ، وَ أَنَّهُ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ مُوَالاةُ أَوْلِیَائِهِمَا، وَ مُعَادَاةُ أَعْدَائِهِمَا». طهارت، کلید و مقدمهی نماز است و تکبیره الاحرام موجب حرمت سایر حلالها که با تسلیم و سلام پایانی نماز دو باره حلال میگردد. خداوند، نماز بدون طهارت و صدقه از مال حرام را نمیپذیرد و بزرگترین طهارت معنوی برای نماز- که نماز و هیچیک از عبادات، بدون آن قبول نمیشوند- ولایتپذیری محمد بهعنوان سَرور فرستادگان الهی و ولایتمداری علی بهعنوان سَرور اوصیا و دوستی با دوستان آن دو بزرگوار و دشمنی با دشمنان آن دو است.(۲)
در روایتی از امام زینالعابدین علیهالسلام نیز بیان شده که سبب قبولی نماز داشتن ولایت اهلبیت علیهمالسلام و برائت از دشمنان ایشان است.(۳)
۲. پارسایی و دوری از گناه
از دیگر اسباب و شرایط قبولی نماز، پارسایی و ورع است. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در لزوم داشتن ورع و ارتباط آن با نماز فرمودهاند: «لَوْ صَلَّیْتُمْ حَتَّی تَکُونُوا کَأَوْتَادٍ [کَأَوْتَارٍ] وَ صُمْتُمْ حَتَّی تَکُونُوا کَالْحَنَایَا لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْکُمْ إِلَّا بِوَرَعٍ حَاجِزٍ».(۴) اگر نماز میخواندید تا چون میخ [لاغر] میشدید و روزه میگرفتید تا چون کمان [خمیده] میشدید، خداوند از شما نمیپذیرفت جز با پروا از گناه.
ورع در لغت به معنای عفت و نگهداشتن خود از گناه است؛(۵) بنابراین کسی که بهظاهر نماز میخواند ولی در کنار آن به هر گناهی دست میزند، نمازش مورد قبول قرار نمیگیرد. در روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله چنین نقل شده است: «لا صَلوهَ لِمَنْ لَم یُطعِ الصَّلوهَ و طاعهُ الصَّلوهِ أَن ینتهی عَن الفَحشاءِ و المُنکرِ».(۶) کسی که از نماز اطاعت نکند، نماز واقعی را بهجا نیاورده است. اطاعت از نماز این است که از منکرات و زشتیها دوری کند.
دوری از گناه میتواند ملاکی روشن برای افراد باشد تا بدانند آیا نمازشان مورد قبول و توجه خداوند قرار میگیرد یا نه. کسی که نمازش او را از گناه باز نمیدارد باید بداند این عمل او بههیچوجه مورد توجه الهی نبوده است. ازاینرو امام صادق علیهالسلام فرمودهاند: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَعْلَمَ أَقُبِلَتْ صَلَاتُهُ أَمْ لَمْ تُقْبَلْ فَلْیَنْظُرْ هَلْ مَنَعَتْهُ صَلَاتُهُ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ فَبِقَدْرِ مَا مَنَعَتْهُ قُبِلَتْ مِنْه».(۷) هر کس دوست دارد بداند نمازش قبول شده یا نه، ببیند که آیا نمازش او را از گناه و زشتی باز داشته یا نه؟ پس به هرقدر که نمازش او را از گناه باز داشته، به همان اندازه نمازش قبول شده است.
۳. پرداخت زکات مال
زکات یکی از واجبات مالی مسلمانان است. پرداخت این واجب مالی در احادیث از اسباب قبولی نماز برشمرده شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دراینباره فرمودهاند: «زَکُّوا أَمْوَالَکُمْ تُقْبَلْ صَلَاتُکُم».(۸) ای مسلمانان! زکات داراییهایتان را بدهید، نمازتان قبول میشود.
حضرت در نقلی دیگر درباره تأثیر زکات در قبولی نماز چنین فرمودهاند: «لَا تَتِمُّ الصَّلَاهُ إِلَّا بِزَکَاهٍ وَ لَا تُقْبَلُ صَدَقَهٌ مِنْ غُلُولٍ وَ لَا صَلَاهَ لِمَنْ لَا زَکَاهَ لَهُ وَ لَا زَکَاهَ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ».(۹) نماز جز با پرداخت زکات، کامل نمیشود و صدقه از مال حرام قبول نمیشود و کسی که زکات نمیدهد، نمازی ندارد و کسی که پارسایی ندارد، زکاتش قبول نمیشود.
۴. یاد خدا و تواضع در برابرش
ذکر الهی و تواضع در برابر ذات اقدسش، از دیگر عوامل قبولی نماز است. در مناجاتی از حضرت موسی با خداوند متعال چنین بیان شده است: «یَا مُوسَی لَا أَقْبَلُ الصَّلَاهَ إِلَّا لِمَنْ تَوَاضَعَ لِعَظَمَتِی وَ أَلْزَمَ قَلْبَهُ خَوْفِی وَ قَطَعَ نَهَارَهُ بِذِکْرِی وَ لَمْ یَبِتْ مُصِرّاً عَلَی الْخَطِیئَهِ وَ عَرَفَ حَقَّ أَوْلِیَائِی وَ أَحِبَّائِی».(۱۰) ای موسی! نماز را نمیپذیرم، جز از کسی که در برابر بزرگی من، سر فرود آورده، ترس از مرا همنشین دلش ساخته، روزش را با یاد من سپری کرده، شبش را با پافشاری بر خطا به روز نبرده و حقّ اولیا و دوستان مرا شناخته است.
در روایت قدسی دیگری نقل شده که: «قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّمَا أَقْبَلُ الصَّلَاهَ مِمَّنْ تَوَاضَعَ لِعَظَمَتِی وَ یَکُفُّ نَفْسَهُ عَنِ الشَّهَوَاتِ مِنْ أَجْلِی وَ یَقْطَعُ نَهَارَهُ بِذِکْرِی».(۱۱) خداوند متعال فرمود: نماز کسی را میپذیرم که: در مقابل عظمت من خاضع باشد از خواستههای نفسانی به خاطر من خود را دور کند و روزش را با یاد من به پایان برد.
بنابراین، به یاد خدا بودن و تواضع در برابر او میتواند نقش بسزایی در قبولی و یا رد شدن نماز داشته باشد.
۵. حضور قلب و اخلاص
یکی از شرایط قبولی نماز، میزان حضور قلب و توجه به خداوند در اثناء خواندن آن است. هر چه انسان در نماز خود را نزدیک خداوند و حاضر در برابر او ببیند، نمازش بیشتر مورد توجه قرار میگیرد. در حدیثی از امام باقر علیهالسلام آمده است: «عَلَیْکَ بِالْإِقْبَالِ عَلَی صَلَاتِکَ فَإِنَّمَا یُحْسَبُ لَکَ مِنْهَا مَا أَقْبَلْتَ عَلَیْه».(۱۲) در نماز توجه به خدا داشته باش، زیرا آن مقدار از نماز قبول میشود که تو به آن توجه داری.
همچنین در حدیثی از امیرالمؤمنین علیهالسلام داشتن اخلاص از شرایط قبولی اعمال دانسته شده است: «إِنَّکَ لَنْ یُتَقَبَّلَ مِنْکَ إِلَّا عَمَلٌ أَخْلَصْتَ فِیه».(۱۳)
۶. کمک به دیگران
در پایان باید اشاره کرد که عوامل قبولی نماز، منحصر در موارد بیان شده نبوده و اسباب دیگری نیز در این امر نقش دارند. بهعنوانمثال کمک به دیگران از دیگر عوامل قبولی نماز است. در حدیثی از امام صادق علیهالسلام چنین نقل شده است: «قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: إِنَّمَا أَقْبَلُ الصَّلَاهَ مِمَّنْ ... لَا یَتَعَاظَمُ عَلَی خَلْقِی وَ یُطْعِمُ الْجَائِعَ وَ یَکْسُو الْعَارِیَ وَ یَرْحَمُ الْمُصَابَ وَ یَأْوِی الْغَرِیبَ».(۱۴) خداوند متعال فرمود: نماز کسی را میپذیرم که بر بندگانم بزرگی نفروشد، به گرسنه غذا دهد، برهنه را بپوشاند، به مصیبتدیده مهربانی کند و غریب را پناه دهد.
۷. دوری از عوامل رد شدن نماز
باید توجه داشت که همانگونه که در احادیث اعمالی برای قبولی نماز بیان شده است، کارهایی نیز اشاره شده که این کارها موجب رد و قبول نشدن نماز برشمرده شدهاند. بهعنوانمثال خوردن شراب،(۱۵) استفاده از مال حرام(۱۶) و ... از این عوامل هستند؛ بنابراین، در کنار انجام اعمالی که بیان شد و تأثیر در قبولی نماز دارند، شناخت و اجتناب از این اسباب نیز لازم و مهم است.
نتیجهگیری
در احادیث برای قبولی نماز شرایطی بیان شده است. دوستی و ولایت پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین علیهماالسلام و اولاد او، پارسایی و دوری از گناه و پرداخت زکات نیز از اسباب قبولی نماز برشمرده شده است. یاد خدا و تواضع در برابرش، داشتن حضور قلب و اخلاص از دیگر مواردی است که ائمه علیهمالسلام برای قبولی نماز به آن توجه دادهاند. در کنار آن، کمک و توجه به دیگران نیز بیتأثیر در این امر نبوده است. البته باید توجه داشت که علاوه بر موارد بیان شده، در احادیث معصومان علیهمالسلام عواملی برای رد شدن و قبول نشدن نماز نیز ذکر شده که افراد باید به آنها نیز توجه داشته و سعی بر دوری از آن داشته باشند.
پینوشتها:
۱. طبری آملی، عمادالدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم، بشاره المصطفی لشیعه المرتضی، محقق / مصحح: ندارد، نجف: المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۳ ق، ص ۳۷.
۲. حسن بن علی، امام یازدهم علیهالسلام، التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری علیهالسلام، محقق / مصحح: مدرسه امام مهدی علیهالسلام، قم: مدرسه الإمام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، ص ۵۲۱.
۳. ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب علیهمالسلام، محقق / مصحح: ندارد، قم: علامه، ۱۳۷۹ ق، ج۴، ص ۱۳۱.
۴. ابن فهد حلی، احمد بن محمد، عده الداعی و نجاح الساعی، محقق / مصحح: موحدی قمی، احمد، قم: دار الکتب الإسلامی، ۱۴۰۷ ق، ص ۱۵۳.
۵. ابن فارس، أحمد بن فارس، معجم المقاییس اللغه، محقق / مصحح: هارون، عبدالسلام محمد، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ ق، ج۶، ص ۱۰۰.
۶. العروسی الحویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، محقق / مصحح: رسولی محلاتی، سید هاشم، قم: اسماعیلیان، ۱۴۱۵ ق، ج۴، ص ۱۶۲.
۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمعالبیان فی تفسیر القرآن، مصحح: یزدی طباطبایی، فضلالله، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۷۲ ش، ج۸، ص ۴۴۷.
۸. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق / مصحح: غفاری علیاکبر و آخوندی، محمد، تهران: دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ ق، ج۳، ص ۴۹۷، ح ۲.
۹. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام، محقق / مصحح: فیضی، آصف، قم: مؤسسه آل البیت علیهمالسلام، ۱۳۸۵ ق، ج۱، ص ۲۴۷.
۱۰. ابنبابویه، محمد بن علی، معانی الأخبار، محقق / مصحح: غفاری، علیاکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۳ ق، ص ۵۴، ح ۱.
۱۱. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، محقق / مصحح: غفاری، علیاکبر، قم: جامعه مدرسین، ۱۳۶۳ ق، ص ۳۰۶.
۱۲. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، همان، ج۳، ص ۲۹۹، ح ۱.
۱۳. لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، محقق / مصحح: حسنی بیرجندی، حسین، قم: دار الحدیث، ۱۳۷۶ ش، ص ۱۷۲، ح ۳۵۸۴.
۱۴. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق / مصحح: محدث، جلالالدین، قم: دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۷۱ ق، ج۱، ص ۱۵، ح ۴۴.
۱۵. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، همان، ج۶، ص ۴۰۱، ح ۱۰.
۱۶. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، همان، ص ۱۷۴.
منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
نظر شما