به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام رضا پارچه باف، کارشناس مرکز ملی پاسخگوییگویی به سؤالات دینی در مطلبی با عنوان «ارتباط میان معنویت و مسئولیتپذیری اجتماعی» نوشت:
یکی از سؤالات مهم در حوزه اخلاق و اجتماع، ارتباط میان معنویت و مسئولیتپذیری اجتماعی است. آیا زیارت قبور اهلبیت (علیهمالسلام) و ایجاد فضای معنوی میتواند محرکی برای انجام کار خیر و مسئولیتهای اجتماعی باشد و انگیزهای برای خدمت به خلق خدا ایجاد کند؟
به عبارت دیگر، چگونه زیارت، به عنوان یک عمل معنوی، میتواند به بروز رفتارهای خیرخواهانه و خدمترسانی به جامعه منجر شود؟
این نوشتار به بررسی این پرسش با استناد به آیات قرآن، احادیث اهلبیت (علیهمالسلام) و آموزههای اسلامی میپردازد و تلاش میکند تا ارتباط مستقیم و معناداری بین زیارت و مسئولیت اجتماعی تبیین نماید.
۱. تقویت انگیزههای معنوی از طریق زیارت:
زیارت قبور اهلبیت (ع) فرصتی برای تجدید ایمان و تقویت انگیزههای معنوی فراهم میکند. وقتی زائر با حضور در فضای معنوی حرم و یادآوری فضایل و مصائب اهلبیت (ع)، احساس نزدیکی بیشتری به خداوند و اولیای او پیدا میکند و این احساس میتواند او را به سمت انجام اعمال نیک و خیر سوق دهد.
قرآن کریم میفرماید: «وَ مَن یُوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَأُولَئِکَ هُمُ المُفلِحُونَ» (سوره حشر (۵۹)، آیه ۹)؛ «و هر کس از بخل نفس خود بازداشته شود، آنان همان رستگارانند.»
زیارت میتواند فرد را از خودخواهی و بخل دور کرده و روحیه ایثار و فداکاری را در او تقویت کند.
امام صادق (علیهالسلام) میفرمایند:
«مَنْ أَذْهَبَ عَنْ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ کُرْبَهً مِنْ کُرَبِ الدُّنْیَا أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُ کُرْبَهً مِنْ کُرَبِ الْآخِرَهِ» (الکافی، ج۲، ص۱۹۹)؛
«هر کس اندوهی از اندوههای برادر مؤمنش را برطرف کند، خداوند اندوهی از اندوههای آخرتش را از او برمیدارد.»
زیارت، با ایجاد فضای معنوی و یادآوری اهمیت کمک به دیگران، میتواند زائر را به فکر رفع مشکلات و نیازهای برادران و خواهران دینی خود بیندازد و او را به سمت انجام اعمال خیر سوق دهد.
۲. الگوگیری از سیره اهلبیت (ع) در حین زیارت:
زیارت قبور اهلبیت (ع) فرصتی برای شناخت بهتر سیره و روش زندگی آنان فراهم میکند. وقتی زائر در حرم، به داستانها و روایات مربوط به زندگی اهلبیت (ع) گوش میدهد و با فداکاریها، ایثارها و خدمات آنان به جامعه آشنا میشود، این شناخت میتواند او را به الگوگیری از آنان ترغیب کند.
قرآن کریم میفرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ» (سوره احزاب (۳۳)، آیه ۲۱)؛ «مسلماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود.» اهلبیت (ع) بهترین الگوها برای خدمت به خلق و انجام مسئولیتهای اجتماعی هستند.
امام علی (علیهالسلام) میفرمایند: «اَلنّاسُ بِأُمَرائِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ» (نهجالبلاغه، حکمت ۴۳۷)؛ «مردم به حاکمانشان شبیهترند تا به پدرانشان.»
زیارت، با یادآوری سیره اهلبیت (ع)، میتواند زائر را به این فکر وادارد که چگونه میتواند در زندگی خود، مانند آنان، به جامعه خدمت کند و مشکلات مردم را برطرف نماید. به عنوان مثال، زائر با تأمل در سیره امام حسین (ع) در کربلا و فداکاری ایشان برای حفظ دین و دفاع از مظلومان، میتواند تصمیم بگیرد که در زندگی خود نیز در برابر ظلم و بیعدالتی ایستادگی کند و از حقوق دیگران دفاع نماید.
۳. تأثیر روانشناختی و معنوی زیارت در افزایش حس مسئولیتپذیری:
زیارت قبور اهلبیت (ع) تأثیرات عمیقی بر روان و روح انسان دارد و میتواند حس مسئولیتپذیری او را افزایش دهد. فضای معنوی زیارتگاهها به انسان آرامش میبخشد و او را از دغدغههای دنیوی دور میکند.
قرآن کریم میفرماید: «أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (سوره رعد (۱۳)، آیه ۲۸)؛ «آگاه باش که تنها با یاد خدا دلها آرامش مییابد.» این آرامش و صفای باطنی میتواند به زائر کمک کند تا با دید بازتری به مسائل جامعه نگاه کند و نیازهای دیگران را بهتر درک نماید.
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) میفرمایند: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ اللَّهُ عَنْهُ کُرَبَ یَوْمِ الْقِیَامَهِ فَلْیُنَفِّسْ عَنْ مَعْسِرٍ أَوْ یَضَعْ عَنْهُ» (وسائلالشیعه، ج۱۵، ص۲۹۸)؛ «هر کس دوست دارد خداوند از سختیهای روز قیامت او را بکاهد، باید بدهی بدهکار را بپردازد یا از او بگذرد.»
زیارت، با ایجاد این حس که انسان در محضر خداوند و اولیای او قرار دارد، میتواند او را به این فکر وادارد که چگونه میتواند با کمک به دیگران و رفع مشکلات آنان، از سختیهای روز قیامت بکاهد.
۴. گسترش فرهنگ نیکوکاری در پرتو زیارت:
زیارت قبور اهلبیت (ع) نه تنها یک تجربه معنوی فردی است، بلکه میتواند به گسترش فرهنگ نیکوکاری در جامعه نیز کمک کند. این گسترش از چند طریق امکانپذیر است:
زائران در حین زیارت، معمولاً شاهد رفتارهای نیکوکارانه و همدلانه دیگر زائران هستند. کمک به زائران نیازمند، اهدای نذورات، شرکت در مراسم عزاداری و جشنهای مذهبی، و انجام اعمال خیرخواهانه دیگر، همگی میتوانند الگوهای مثبتی برای زائران باشند و آنها را به انجام کارهای مشابه ترغیب کنند.
زیارت، فرصتی برای یادآوری ارزشهای اخلاقی و انسانی است که اهلبیت (ع) بر آنها تأکید داشتهاند. زائران با شنیدن سخنرانیها، مداحیها و روضههای مربوط به زندگی و سیره اهلبیت (ع)، به یاد میآورند که کمک به نیازمندان، دستگیری از مظلومان، و تلاش برای برقراری عدالت، از مهمترین وظایف هر مسلمان است.
زیارت، به ویژه زیارت قبور شهدای کربلا، میتواند حس همدردی و همدلی زائران را با مصائب و مشکلات دیگران تقویت کند. زائران با یادآوری فداکاریهای امام حسین (ع) و یارانش، به این فکر میافتند که چگونه میتوانند در راه کمک به دیگران و رفع مشکلات جامعه، فداکاری کنند.
در اطراف حرمهای مطهر، معمولاً مؤسسات خیریه و مراکزی برای کمک به نیازمندان وجود دارد. زائران با بازدید از این مراکز و کمک به آنها، نه تنها به نیازمندان کمک میکنند، بلکه به ترویج فرهنگ نیکوکاری در جامعه نیز کمک میکنند. این کمکها میتوانند به صورت مالی، اهدای نذورات، یا انجام کارهای داوطلبانه باشند.
قرآن کریم میفرماید: «وَ تَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوَی» (سوره مائده (۵)، آیه ۲)؛ «در نیکی و پرهیزگاری با هم همکاری کنید.» زیارت، فرصتی برای عملی کردن این دستور الهی است.
امام رضا (علیهالسلام) میفرمایند: «مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ» (بحارالأنوار، ج۷۵، ص۳۴۹)؛ «هر کس آب و خاک [منابع طبیعی] را داشته باشد، اما فقیر شود، خداوند او را از رحمت خود دور کند.» زیارت، با یادآوری این نکته که نعمتهای الهی باید به درستی مورد استفاده قرار گیرند و به نیازمندان کمک شود، میتواند زائر را به فکر انجام کارهای خیر و کمک به دیگران بیندازد و او را به یک مبلغ فرهنگ نیکوکاری تبدیل کند.
۵. معنویت راستین در اسلام هرگز از مسئولیت اجتماعی جدا نیست
زیارت و عبادت زمانی ارزشمندند که به خدمت خلق منجر شوند. قرآن کریم میفرماید: «وَ الَّذِینَ یُؤْتُونَ مَا آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَهٌ أَنَّهُمْ إِلَی رَبِّهِمْ رَاجِعُونَ» (سوره مؤمنون (۲۳)، آیه ۶۰)؛ «و کسانی که آنچه میدهند [با این حال] دلهایشان ترسان است که به سوی پروردگارشان بازمیگردند.» این آیه نشان میدهد که ترس از خدا حتی هنگام انفاق و انجام کارهای نیک نیز باید در دل انسان وجود داشته باشد. زیارت، با ایجاد این حس خشیت و تقوا، میتواند زائر را به این فکر وادارد که چگونه میتواند پس از بازگشت از زیارت، به طور مستمر به جامعه خدمت کند و نیازهای دیگران را برطرف نماید.
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) میفرمایند: «مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْءٍ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ إِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ» (بحارالأنوار، ج۷۴، ص۳۸۵)؛ «خداوند به چیزی محبوبتر از شادکردن مؤمنان عبادت نشده است.» زیارت، با یادآوری این نکته که شاد کردن دل مؤمنان از بهترین عبادات است، میتواند زائر را به فکر انجام کارهایی بیندازد که موجب شادی و خوشحالی دیگران شود.
در نتیجه، زیارت قبور اهلبیت (علیهمالسلام) فرصتی بینظیر برای تقویت معنویت، الگوگیری از سیره بزرگان دین، افزایش حس مسئولیتپذیری و ترویج فرهنگ نیکوکاری است. این عمل معنوی میتواند به عنوان یک کاتالیزور عمل کرده و انگیزههای خیرخواهانه و خدمترسانی به جامعه را در افراد تقویت نماید. بنابراین، زیارت نه تنها یک عمل عبادی است، بلکه میتواند به بهبود و ارتقاء سطح زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه نیز کمک کند.
امید است با درک صحیح از آموزههای اسلامی و الگوگیری از سیره اهلبیت (علیهمالسلام)، بتوانیم از فرصت زیارت به بهترین نحو استفاده کرده و در جهت تقویت معنویت و مسئولیت اجتماعی گام برداریم و جامعهای آباد و عادلانه بسازیم.
نظر شما