دکتر عابدین سیاحت اسفندیاری پژوهشگر حوزه بین الملل طی یادداشتی به مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزههای علمیه، از جهات بین المللی به این موضوع پرداخته است که متن آن بدین شرح است:
در آستانه صدمین سال بازتأسیس حوزههای علمیه، فرصتی تاریخی برای بازخوانی جایگاه، کارکرد و چشمانداز این نهاد اصیل معرفتی در سطح بینالمللی فراهم آمده است. حوزههای علمیه که در خاستگاه خود نهادهایی برای فهم دین و تربیت عالم دینی بودهاند، در طول تاریخ، فراتر از این نقش آموزشی، به عنوان مراکز تبیین، تولید و انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی نیز ایفای نقش کردهاند. اکنون، با گذشت یک قرن از احیای نهادی حوزه در قالبی نو، ضروری است رسالت جهانی آن نیز با اقتضائات معرفتی، تمدنی و دیپلماتیک زمانه بازتعریف گردد.
حوزه علمیه و دیپلماسی علمی ـ دینی؛ ضرورتی برای قرن دوم
یکی از ابعاد مغفول اما راهبردی رسالت حوزه در عصر جدید، دیپلماسی علمی از منظر دین است؛ ظرفیتی که ریشه در تاریخ تمدن اسلامی دارد و میتواند امروزه در قالب تعاملات بینالمللیِ فرهنگی، معرفتی و نخبگانی، احیا شود. در سنت اسلامی، علم و دین نه دو ساحت گسسته، بلکه دو ساحل یک جریانند و از این منظر، دیپلماسی علمی در منظومه اسلام، صرفاً انتقال دانش نیست، بلکه اشاعه معرفت، حکمت، اخلاق و معنویت نیز هست.
دیپلماسی علمی حوزه، میتواند الگویی از دیپلماسی نرم معنویتمحور را ارائه دهد که از مسیر مراودات علمی، همکاریهای پژوهشی، و تربیت نخبگان فراملی، به تقویت صلح، عدالت و همزیستی بینافرهنگی منتهی شود. این گونه از دیپلماسی، برخلاف مدلهای مادیگرایانه، بر مبنای حکمت، انصاف، تکریم انسان و مسئولیت اخلاقی استوار است و میتواند پاسخ معنویِ متقنی به بحرانهای معرفتی و انسانی عصر مدرن باشد.
ظرفیتهای حوزههای علمیه برای دیپلماسی علمی و دینی
حوزههای علمیه در اختیار خود منابع و قابلیتهایی دارند که در صورت بازمهندسی راهبردی، میتوانند آنها را به ابزارهایی کارآمد در دیپلماسی علمی ـ دینی تبدیل کنند. مهمترین این ظرفیتها عبارتاند از:
- شبکه نخبگان حوزوی فراملی: حضور هزاران طلبه از کشورهای مختلف در حوزههای علمیه قم، نجف، و سایر مراکز، ظرفیت بیبدیلی برای شکلدهی به «شبکه نخبگان دینی جهانی» فراهم کرده است. این شبکه، با آموزشهای نوین و هدفمند، میتواند به کنشگران علمی ـ فرهنگی بدل شوند.
- تولید دانش فقهی ـ تمدنی: حوزههای علمیه با تکیه بر ذخایر اجتهادی خود، میتوانند الگویی از تولید دانش بومی ـ دینی در موضوعات جهانی چون حقوق بشر، محیط زیست، صلح، عدالت، خانواده، و اخلاق پزشکی ارائه دهند و در محافل علمی بینالمللی، از جایگاه گفتمانی برخوردار شوند.
- مراکز تحقیقاتی و مؤسسات اندیشهساز: مراکز و موسسات بین المللی حوزوی زیرساختهایی هستند که در صورت سازماندهی هدفمند، میتوانند بازوی دیپلماسی علمی ـ دینی حوزه باشند.
- زبان میانفرهنگی دین: آموزههای اسلام با مضامین فرازمانی همچون کرامت انسانی، صلح عادلانه، معنویت فراگیر و علم اخلاقمحور، امکان گفتوگو با سایر تمدنها و ادیان را فراهم کردهاند؛ و حوزه میتواند مفسر این زبان در تراز جهانی باشد.
- مراکز نمایندگی حوزه در جهان اسلام و فراتر از آن: حوزه با فعالسازی و توانمندسازی مراکز فرهنگی ـ دینی وابسته در سایر کشورها، میتواند بازوی نرم فرهنگی و علمی خود را در سطوح بینالمللی گسترش دهد.
پیشنهادهای راهبردی برای تعمیق نقش بینالمللی حوزه در قرن جدید
برای تحقق این چشمانداز و تقویت دیپلماسی علمی ـ دینی حوزه در سطح بینالملل، چند اقدام راهبردی پیشنهاد میشود:
- بازآرایی نظام تربیت نخبگان بینالمللی: طراحی برنامههای آموزشی ترکیبی برای طلاب بینالمللی، همراه با آموزش زبان، مطالعات فرهنگی تطبیقی و مهارتهای دیپلماسی فرهنگی.
- ایجاد و توسعه اندیشکدههای حوزوی با مأموریت بینالمللی: مراکزی برای تولید نظریههای دینی در حوزههای جهانی (مانند عدالت اقلیمی، اخلاق زیستی، حقوق اقلیتها و گفتوگوی ادیان) و تعامل با مراکز تحقیقاتی بینالمللی.
- توسعه دیپلماسی رسانهای حوزوی: طراحی رسانههایی چندزبانه با محوریت حکمت اسلامی برای مخاطب نخبگانی جهانی، با حضور عالمان حوزوی در قالبهای جدید رسانهای.
- تقویت تعاملات علمی با جهان غیرمسلمان: حضور حوزه در کنفرانسهای علمی بینالمللی، امضای تفاهمنامه با مراکز الهیات تطبیقی، و اعزام هیئتهای علمی به نهادهای فکری دیگر تمدنها.
- تدوین گفتمان تمدنی اسلام بر پایه حکمت، معنویت و عدالت: عرضه تصویر مؤثر و مستدل از اسلام بهعنوان دینی تمدنساز و عقلانی، فراتر از نزاعهای هویتی و ایدئولوژیک.
جمعبندی
در یکصدمین سال بازتأسیس حوزههای علمیه، بیش از هر زمان دیگر، رسالت بینالمللی این نهاد دینی باید به افق «دیپلماسی علمی دینی» ارتقا یابد. حوزهها با تکیه بر هویت معرفتی و ریشههای تاریخی خود، میتوانند در میدان جهانی معاصر، نهتنها مدافع اسلام، که شریک فعال در شکلدهی به آینده معرفت، معنویت و عدالت باشند. تحقق این افق، نیازمند عزم راهبردی، بازاندیشی ساختاری و بازآفرینی زبانی حوزه در تراز جهانی است.
نظر شما