به گزارش خبرگزاری حوزه، أمیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه نکاتی درباره «هرکسی درخور سرزنش نیست» بیان می کنند که تقدیم شما فرهیختگان می شود:
حکمت ۱۵:
«مَا کُلُّ مَفْتُونٍ یُعَاتَبُ»
ترجمه:
هر شخص گرفتاری را نمی توان سرزنش کرد (چه بسا بی تقصیر باشد).
شرح:
سرزنش گرفتاران چرا؟
امام(علیه السلام) در این کلام نورانی اش می فرماید: «هر شخص گرفتاری را نمی توان سرزنش کرد (چه بسا بی تقصیر باشد)»; (مَا کُلُّ مَفْتُون یُعَاتَبُ).
سرچشمه گرفتاری ها و مشکلات و مصائبی که دامن گیر انسان می شود کاملاً مختلف است; گاه نتیجه مستقیم اعمال انسان است که بر اثر ندانم کاری ها، سستی ها، تنبلی ها و استفاده نکردن به موقع از فرصت ها دامان او را گرفته است. به یقین چنین شخصی درخور سرزنش است; ولی گاه می شود که این مشکلات کفاره گناهان انسان است و خداوند می خواهد او را به این وسیله در دنیا پاک کند.
چنین کسی گرچه به سبب گناهش درخور سرزنش است ولی چون مشمول لطف الهی شده سزاوار ملامت نیست و گاه سرچشمه آن آزمایش های الهی است که خدا می خواهد با آن مشکل و گرفتاری بنده خود را پرورش دهد که همچون فولاد آبدیده در کوره حوادث مقاوم سازد و یا همچون طلای ناخالصی را که به کوره می برند تا خالص گردد او را خالص سازد در اینجا نیز جای سرزنش نیست، بنابراین همه گرفتاران و بلا دیدگان را نمی توان سرزنش کرد و حتی در آنجایی که انسان خود سرچشمه آن گرفتاری باشد باز گاهی جاهل قاصر است و گاه مقصر; تنها اگر مقصر باشد در خور سرزنش است.
این سخن تفسیر دیگری نیز دارد و آن این که «مفتون» از ماده «فتن» و «فتنه» در اصل به معنای آزمایش کردن است; مثلا هنگامی که می خواهند طلا را آزمایش کنند آن را به کوره می برند تا وضع آن روشن شود و به همین جهت هر نوع فشار و گرفتاری و مشکلات و گمراهی به عنوان فتنه از آن یاد می شود و مفتون در عبارت بالا به معنای فریب خورده باشد; همان گونه که درباره شخص گرفتار اشاره شد این حالت گاهی بر اثر تقصیر و گاه بر اثر قصور و گاه بدون اختیار دامان انسان را می گیرد به همین منظور امام می فرماید: تمام کسانی که مفتون هستند سزاوار سرزنش نیستند.(۱)
پی نوشت:
(۱). سند گفتار حکیمانه: ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه خود می گوید: امام این سخن را به «سعد بن ابی وقاص»، «محمد بن مسلمه»، «اسامة بن زید» و «عبدالله بن عمر» فرمود در آن زمان که آنها از همراهی امام برای جنگ با شورشیان جمل امتناع کردند. (و این نشان می دهد که ابن ابی الحدید آن را از جای دیگری گرفته است). اضافه بر این مرحوم شیخ مفید در کتاب خود به نام الجَمل از کتاب جمل ابی مخنف (متوفای ۱۷۵) داستان مفصلی نقل می کند که چون علی(علیه السلام) می خواست به سوی بصره برای خاموش کردن آتش فتنه طلحه و زبیر حرکت کند باخبر شد که سه نفر فوق با این که با امام بیعت کرده بودند حاضر به همراهی امام در این مسیر نشدند. (ولی در بعضی از روایات آمده است که هیچ یک از این سه نفر با امام بیعت نکردند) امام(علیه السلام) فرمود: من شما را مجبور نمی کنم که با من بیایید ولی مگر با من بیعت نکرده اید؟ گفتند: بیعت کرده ایم. فرمود: پس چرا همراه من نمی آیید؟ هر کدام از آنها عذری برای خود بیان کردند (عذرهایی ناموجه) امام در اینجا فرمود: «لَیْسَ کُلُّ مَفْتُون یُعاتَبُ; هر شخص گرفتاری را نباید سرزنش کرد». سپس فرمود: برگردید خداوند مرا از شما بی نیاز خواهد ساخت. جمع دیگری نیز این جمله حکمت آمیز را در کتاب های خود از امام(علیه السلام) نقل کرده اند. (مصادر نهج البلاغه، ج ۴، ص ۱۶ با تلخیص).
منبع: کتاب پیام امام امیر المومنین (علیه السلام)، شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه
نظر شما