از شبهه تا روشنگری | چرا ایرانی‌ها در حادثه کربلا به یاری امام حسین (ع) نیامدند؟

به گزارش خبرگزاری حوزه، امام صادق(ع) در تبیین علل غیبت بسیاری از شیعیان در کربلا فرمودند: «لَوْ عَلِمَ النَّاسُ مَا أَصَابَ الْحُسَیْنَ(ع) مَا تَخَلَّفَ عَنْهُ أَحَدٌ»

(اگر مردم می‌دانستند چه مصیبت‌هایی بر حسین(ع) وارد خواهد شد، هیچ‌کس از یاری او باز نمی‌ماند).

این سخن گویای عمق فاجعه کربلاست. اما پرسشی تاریخی همواره مطرح بوده است: چرا ایرانیان که بعدها در قیام مختار ثابت قدم حضور یافتند، در حماسه عاشورا به یاری امام حسین(ع) نشتافتند؟

برای بررسی این موضوع با سید آیت الله احمدی کارشناس و مدیر گروه تاریخ مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی به گفتگو نشستیم، آنچه در ادامه می‌آید، حاصل این گفت‌وگو است که تقدیم حضور شما علاقه‌مندان می‌شود.

بسم الله الرحمن الرحیم

در پاسخ به این پرسش که چرا ایرانیان در قیام امام حسین (علیه السلام) حضور نداشتند، در حالی که در قیام مختار شرکت کردند، باید به چند نکته مهم توجه کرد:

شرایط خاص قیام امام حسین (علیه السلام)

قیام امام حسین (علیه السلام) در فضایی متفاوت و با محدودیت‌های شدیدی رخ داد. امام (علیه السلام) نتوانستند به کوفه وارد شوند، و اگر این اتفاق می‌افتاد، بدون شک حمایت ایرانیان و دیگر شیعیان کوفه بیشتر می‌شد. اما امام را در کوفه محاصره کردند و امکان ورودش به کوفه فراهم نشد و مانع پیوستن شیعیان چه ایرانی و چه غیر ایرانی به امام شدند.

ماهیت شیعه در آن دوران

در آن زمان، شیعیان به معنای دقیق اعتقادی کم بودند، و بسیاری از طرفداران اهل بیت (علیهم السلام) به عنوان شیعه‌ی سیاسی یا محبّان پیامبر و خاندانش شناخته می‌شدند. با این حال، حتی همین گروه‌ها نیز به دلیل محاصره و فشار نظامی لشکریان عبیدالله بن زیاد، نتوانستند به امام حسین (علیه السلام) بپیوندند فلذا زندان های کوفه پر شد از شیعیان و کسانی که خواستند به یاری امام حسین(ع) بروند و افراد زیادی را دستگیر کردند و خود مختار نیز جز همین زندانیان بود و خیلی از ایرانی و غیر ایرانی ها زندانی شدند یا امکان رساندن خودشان به امام را نداشتند.

در تاریخ اسلام، افرادی مانند حبیب بن مظاهر و برخی از یاران همدانی امام حسین(ع) تلاش کردند خود را به امام برسانند، اما با موانع شدیدی روبرو بودند. راه‌ها بسته شده بود و حکومت وقت به شدت مانع از پیوستن شیعیان به امام حسین(ع) می‌شد. کسانی که قصد یاری داشتند، دستگیر و روانه زندان می‌شدند.

در مقایسه با قیام مختار، تفاوت‌های چشمگیری وجود دارد. اولاً مدت زمان قیام مختار حدود یک سال و نیم به طول انجامید، در حالی که از شروع حرکت امام حسین(ع) تا شهادت ایشان تنها یکی دو ماه بیشتر نگذشت. ثانیاً مختار در داخل کوفه حضور داشت و امکان بسیج عمومی برایش فراهم بود.

در مورد نقش ایرانیان در قیام امام حسین(ع)، برخی منابع به حضور سه چهار نفر اشاره کرده‌اند، هرچند این موارد گاهی اختلافی است و پر بعضی از روایات اسامی اینها نیست. از مشهورترین این افراد می‌توان به اسلم بن عمرو (غلامی با اصالت ایرانی)، رافع بن عبدالله، فیروزان و ابن ابی نیزر اشاره کرد. البته نام برخی از این افراد در منابع متقدم تاریخی ذکر نشده است. این‌ها نکاتی است که درباره حضور ایرانیان در حماسه عاشورا مطرح می‌شود.