به گزارش خبرگزاری حوزه، در کلام بزرگان دین، انواع عزاداری به شکلهای مختلفی توصیف شدهاند که شامل گریه، تباکی (ظاهر کردن اندوه)، ضجه و ناله، شیون و زاری، پوشیدن لباس سیاه، سینهزنی، و مرثیهسرایی و نوحهخوانی می باشد.
همچنین، برخی از بزرگان به آداب و رسوم عزاداری، مانند رعایت ادب و احترام در مجالس عزا، اهمیت دادن به کیفیت مجالس، و اهمیت انفاق و اطعام در این مجالس اشاره کردهاند.
انواع عزاداری و تاکید اهلبیت (ع) نسبت به آن
۱. گریستن: با نگاهی به شیوه عزاداری امام حسین(ع) در اهل بیت(ع) می توان دریافت که مهمترین آیین در عزاداری آن حضرت(ع) گریستن است که از آدم(ع) تا خاتم(ص) گزارش شده است. در روایات است که بر امام حسین(ع) گریه کنید. امام رضا(ع) فرمود: من کل یوم عاشورا یوم مصیبته و حزنه و بکائه جعل الله عزوجل یوم القیامه یوم فرحه و سروره؛ هرکس که عاشورا، روز مصیبت و اندوه و گریه اش باشد، خداوند روز قیامت را برای او روز شادی و سرور قرار می دهد. همچنین فرمودند: هرگاه ماه محرم فرا می رسید، پدرم موسی بن جعفر(ع) دیگر خندان دیده نمی شد و غم و افسردگی بر او غلبه می یافت تا آنکه ده روز از محرم می گذشت، روز دهم محرم که می شد، آن روز، روز مصیبت و اندوه و گریه پدرم بود. گریه با اشک، نشان از سوز دل است. ریختن قطرات اشک برای امام حسین(ع)، برات بهشت و رهایی از دوزخ است. از آیین های مهم، اشک ریختن و پاس داشتن این اشک است. خود امام حسین(ع) می فرماید: من دمعت عیناه فینا قطره بواءه الله عزوجل الجنه ؛ چشمان هر کس که در مصیبت های ما قطره ای اشک بریزد، خداوند او را در بهشت جای می دهد.
۲. تباکی: حالت گریه به خود گرفتن. در راه احیای عاشورا و سوگواری بر عزای حسین«ع»، هم گریستن، هم گریاندن و هم حالت گریه داشتن ثواب دارد. حتی اگر کسی نگرید یا گریه اش نیاید، گرفتن این حالت، هم در خود شخص حالت اندوه و تحسر ایجاد می کند، هم به مجلس عزا، چهره و رنگ غم می بخشد. تباکی، همسویی با داغداران سوگ عاشوراست و مثل گریستن و گریاندن است. امام صادق«ع»: من انشد فی الحسین شعرا فتباکی فله الجنه هر که درباره حسین، شعری بگوید و تباکی کند، بهشت برای اوست. در حدیثی هم سیدبن طاووس نقل: من تباکی فله الجنه هر کسی تباکی کند بهشت بر او واجب است. البته غیر از تباکی در مصیبت اباعبدالله حسین(ع)، حالت گریه به خود گرفتن در مناجات و دعا و از خوف خدا نیز مطلوب است و این از نمونه های روانی تأثیر ظاهر در باطن است. رسول خدا«ص» در این زمینه به ابوذر غفاری فرمود: هر که می تواند گریه کند، پس بگرید و هر که نتواند، پس در دل خویش حزن قرار دهد و تباکی کند، همانا قلب قساوت گرفته، از خداوند دور است.
۳- برگزاری مجالس نوحه: نوحه کردن از دیگر آیین های عزاداری است که خود امامان(ع) برای امام حسین(ع) انجام میدادند. حضرت صادق(ع) درباره سیره جدش فرمودند یک سال تمام، هر شب و روز بر حسین بن علی(ع) نوحه خوانی شد و سه سال، در روز شهادتش سوگواری برپا گشت. اجاره کردن نوحه خوان نیز عملی است که در سنت و سیره امامان(ع) برای امام حسین(ع) گزارش شده است. امام صادق(ع) می فرماید: پدرم امام باقر(ع) به من فرمود: یا جعفر! اوقف لی من مالی کذا و کذا النوادب تندبنی عشر سنین بمنی ایام منی؛ ای جعفر! از مال خودم فلان مقدار وقف نوحه خوانان کن که به مدت ده سال در (منا) در ایام حج، بر من نوحه خوانی و سوگواری کنند.
۴-ضجه و ناله زدن: جزع و ناله و ضجه زدن بر مصیبت های بزرگی چون مصیبت شهادت امام حسین(ع) ارزشمند است و پاداش بزرگی را نصیب شخص می کند. از این رو جزع و ضجه و ناله برای اهل بیت(ع) جایز دانسته شده . امام صادق(ع) بر سجاده خود نشسته و بر زائران و سوگواران اهل بیت، چنین دعا می کرد و می فرمود: اللهم... و ارحم تلک الاعین التی جرت دموعها رحمه لنا و ارحم تلک القلوب التی جزعت و اخترقت لنا و ارحم الصرخه التی کانت لنا، خدایا... آن دیدگان را که اشک هایش از روی رحمت و عاطفه بر ما جاری شده و دلهایی را که به خاطر ما نالان گشته و سوخته و آن فریادها و ناله هایی را که در راه ما بوده است، مورد رحمت قرار بده. امام صادق(ع) همچنین در جایی دیگر فرمود: کل الجزع و البکاء مکروه سوی الجزع و البکاء علی الحسین(ع)؛ هر نالیدن و گریه ای مکروه است، مگر ناله و گریه بر حسین(ع).هنگامیکه قافله اسراء وارد کوفه شد حضرت زینب(س) و ام کلثوم و فاطمه صغری و حضرت سجاد(ع) به ذکر مصائب امام حسین(ع) پرداختند و آن قدر جانسوز اقامه عزا کردند که اهل کوفه از زن و مرد صدای شیونشان بلند شد و خاک بر سر خود ریختند.
۵- مرثیه خوانی: از دیگر آیین های عزای امام حسین(ع) در فرهنگ و سیره اهل بیت(ع) مرثیه سرایی و مرثیه خوانی است. امام صادق(ع) در این باره می فرماید: الحمدلله الذی جعل فی الناس من یفد الینا و یمدحنا و یرثی لنا؛ خدا را سپاس که در میان مردم، کسانی را قرار داد که به سوی ما می آیند و بر ما وارد می شوند و ما را مدح و مرثیه می گویند. امام رضا(ع) به دعبل شاعر فرمود: ای دعبل! برای حسین بن علی(ع) مرثیه بگو، تو تا زنده ای، یاور و ستایشگرمایی، پس تا می توانی، از یاری ما کوتاهی مکن.
۶- مدیحه سرایی شاعران: سرودن اشعار از دیگر آیین هایی است که امامان(ع) از جمله امام صادق(ع) بدان ترغیب و تشویق می کردند و خود مجالسی را برگزار و شاعران را گرد می آوردند تا با سرودن و خواندن اشعار، عزای امام حسین را برگزار کنند. امام حتی برای شاعر، پاداشی برای شعر گفتن برای حسین(ع) پرداخت می کردند. امام صادق(ع) به جعفربن عفان فرمود: هیچ کس نیست که درباره حسین(ع) شعری بسراید و بگرید و با آن بگریاند مگر آنکه خداوند، بهشت را بر او واجب می کند و او را می آمرزد.
۷- اندوه: خاصیت امام حسین(ع) این است که غم و اندوه در قلوب مومنان جاودانه است و هرگز به خاموشی و سردی نگراید؛ چنانکه پیامبر(ص) می فرماید: ان لقتل الحسین(ع) حراره فی قلوب المومنین لا تبرد ابدا؛ برای شهادت حسین علیه السلام، حرارت و گرمایی در دلهای مؤمنان است که هرگز سرد و خاموش نمی شود. امام صادق(ع) فرمود: نفس المهموم لظلمنا تسبیح و همه لنا عباده و کتمان سرنا جهاد فی سبیل الله. ثم قال یحب ان یکتب هذا الحدیث بالذهب؛ نفس کسی که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود، تسبیح است و اندوهش برای ما، عبادت است و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست. سپس امام افزود: این حدیث را باید با طلا نوشت!
۸- اختصاص ایامی برای عزاداری: اینکه روزهایی برای عزاداری اختصاص یابد از سنت های اهل بیت(ع) است. همان گونه که حضرت فاطمه(س) ایامی را برای عزاداری پیامبر(ص) اختصاص داد؛ همچنین اهل بیت(ع) دستور داده اند که ایامی برای عزای اهل بیت(ع) به ویژه امام حسین(ع) اختصاص یابد و آن ایام را ایام حزن و اندوه بدانند و شادی نکنند. امام رضا(ع) به دعبل (شاعر اهل بیت) فرمود: ای دعبل! دوست دارم که برایم شعری بسرایی و بخوانی، چرا که این روزها (ایام عاشورا) روز اندوه و غمی است که بر ما خاندان رفته است. برگزاری مراسم عزاداری در حقیت احیاء خط اهل بیت علیهم السلام است تا جامعه از فلسفه و حقیقت مقامات و مقاصد اهل بیت(ع) دور نشوند و در همان مسیر آنان سبک زندگی خود را انتخاب کرده و عمل نمایند. اما صادق(ع) فرمود: تزاوروا و تلاقوا و تذاکروا و احیوا امرنا؛به دیدار یکدیگر بروید، با هم به سخن و مذاکره بنشینید و امر ما را (کنایه از حکومت و رهبری) را زنده کنید. مجالس حسینی یکی از مهمترین شیوه های احیای امر اهل بیت(ع) و مقاصد و مطالب ایشان است. امام صادق(ع) از (فضیل) پرسید: آیا (دور هم) می نشینید و حدیث و سخن می گویید؟ گفت: آری. فرمود: اینگونه مجالس را دوست دارم، پس امر (امامت) ما را زنده بدارید. خدا رحمت کند کسی را که امر و راه ما را احیا کند.
۹- مراسم عزای خانگی: برگزاری مراسم سوگواری در خانه ها نیز از سنت و سیره اهل بیت(ع) است؟ امام باقر(ع) نسبت به کسانی که در روز عاشورا نمی توانند به زیارت آن حضرت بروند، اینگونه دستور عزاداری دادند و فرمودند: بر امام حسین(ع) ندبه و عزاداری و گریه کنند و به اهل خانه خود دستور دهند که بر او بگریند و در خانه خود با اظهار گریه و ناله بر حسین(ع)، مراسم عزاداری بر پا کنند و یکدیگر را به گریه و تعزیت و تسلیت گویی در سوگ حسین(ع) در خانه هایشان ملاقات کنند.
لزوم پرداختن به عزاداری سنتی
ابو هارون مکفوف می گوید: خدمت حضرت امام صادق(ع) رسیدم.
امام به من فرمود: (برایم شعر بخوان). پس برایش اشعاری خواندم.
فرمود: این طور نه، همان طور که (برای خودتان) شعرخوانی می کنید و همان گونه که نزد قبر حضرت سیدالشهدا مرثیه می خوانی.
امام خمینی فرمودهاند: آن روضههای سنّتی و آن مصیبتها را زنده نگه دارید که برکاتی که به ما میرسد از آنها است این برکات از کربلاست. کربلا و نام مبارک حضرت سیدالشهدا (ع) را زنده نگه دارید که با زنده بودن او اسلام زنده نگه داشته میشود.
مقام معظم رهبری در این باره فرمودهاند: عزاداریهای سنتی مردم را به دین نزدیک میکند، این است که امام خمینی رحمهالله میفرمودند عزاداری سنتی بکنید. در مجالس عزاداری نشستن، روضه خواندن، گریه کردن، بر سر و سینه زدن، مواکب عزا به راه انداختن، این دستهجات عزاداری، اینها همان چیزهایی است که عواطف را نسبت به خاندان پیغمبر پر جوش میکند. اینها بسیار خوب است.
عزاداری مراجع تقلید و علمای بزرگوار
در بین علمای شیعه و بزرگان معروف است که در شهر سامرا جناب آیتالله العظمی شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه دسته سینهزنی تشکیل میداد و خودش نوحه میگفت و طلبهها و مؤمنین سینه میزدند و این عمل آن بزرگوار بهخاطر فقدان دستهجات عزاداری در این شهر بوده است. چون اکثر ساکنین این شهر اهل سنت بودهاند؛ لذا شیخ مرحوم برای تجلیل از مقام سرور شهیدان خودش به این سنت حسنه اقدام مینمود و شخصاً دسته و هیئت سینهزنی تشکیل میداد.
و در زمانهای بعدی و در حال حاضر ما خودمان شاهد حضور علما و بزرگان و مراجع در مراسم سینهزنی و دستههای عزاداری هستیم که جامه سیاه پوشیده و در این عزاداریها شرکت مینمایند. مراجع بزرگواری چون آیتالله بروجردی، امام خمینی، آیتالله اراکی و آیتالله گلپایگانی و آیتالله مرعشی نجفی، در دستههای سینهزنی شرکت مینمودند. آیتالله بروجردی بر پیشانی خود گل میمالید و سینه میزد و شیخ عبدالکریم از فیضیه دسته عزاداری حرکت میداد.
منابع:
معالی السبطین: ج ۲، ص ۱۰
مناقب ابن شهرآشوب: ج ۴، ص ۸۶
جلاء العیون، علامه مجلسی: ص ۸۳۶
بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۲۸۴
کامل الزیارات: ص ۱۰۱
ویکی فقه
صحیفه نور ج۱۸ ص ۲۲
عزاداری از دیدگاه مرجعیت علی ربانی خلخالی
نظر شما