یادداشت | نقش ایمان در همدلی

خبرگزاری حوزه | در دنیای امروز آدم‌ها از هم دور شده‌اند؛ اما این دوری نه به معنای دورشدن از لحاظ مسافت و کیلومتر؛ بلکه از حیث قلب و احساس از یکدیگر فاصله گرفته‌اند و در این میان آنچه دل‌ها را به‌هم گرم و صداها را به‌هم نزدیک می‌کند، همدلی است.

همدلی، پلی ارتباطی جهت اتصال دل‌هاست. زمانی که قلب‌ها، صدای تپش‌ یکدیگر را بشنوند و دست‌ها، یکدیگر را به گرمی بفشارند، همدلی متولد می‌شود. آنچه می‌تواند بر تقویت همدلی تأثیر بگذارد ایمان است. ایمان به خدا می‌تواند همدلی را پر رنگ کند.

ایمان، انسان‌ساز است و در مقابل اضطراب‌ها و تنهایی‌ها مانند کوهی است که انسان را از طوفان نجات می‌دهد. شخصی که ایمان به پروردگار دارد با مردم همدل است. با همدلی‌کردن، احساسات و عواطف دیگران را درک می‌کند. یعنی انسان خود را به‌جای دیگری می‌گذارد، درد دیگری را درد خود ‌می‌داند و به او کمک می‌کند.

همدلی، جایگاه والا و پراهمیتی در آموزه‌های اسلامی دارد. چنان‌که پیامبر صلی‌الله‌علیه وآله‌وسلم مؤمنین را همچون پیکری واحد می‌داند که اگر عضوی از آن به درد آید، دیگر اعضا با بی‌قراری همراه و یار او می‌شوند. در روایت می‌خوانیم:

«مثلُ مؤمنینَ فی تَوادّهم وتَراحُمهم وتَعاطُفهم مثلُ الجسدِ، إذا اشتکی منه عضوٌ، تَداعی له سائرُ الجسدِ بالسَّهَرِ والحُمّی» (میزان‌الحکمه، ری‌شهری،۱۳۸۹، ۴، ص ۲۷۵۳)‌

«مؤمنان در دوستی، عطوفت و مهرورزی نسبت به‌هم چونان یک پیکرند؛ که هرگاه عضوی از آن به درد آید، دیگر اعضا را بی خوابی و تب فرا می‌گیرد».

یکی از راهکارهایی که در تقویت همدلی مؤثر است تکریم است.

تکریم یا گرامی داشتن به این معنا که انسان نسبت به ارزش وجودی خود و دیگران به‌درستی آشنا شود. اسلام، انسان را موجودی ممتاز و باکرامت ذاتی می‌داند و در برخی آیات، مقام او را از فرشتگان بالاتر معرفی می‌کند؛ به دیگر سخن تکریم یعنی شناخت ارزش‌های درونی و بیرونی انسان و فراهم‌کردن بستری برای رشد کمالات انسانی او. وقتی چنین بستری در وجود انسان فراهم شود خواه‌ناخواه همدلی ممکن و پایدار می‌گردد.

از دیگر راهکارهایی که می‌تواند در افزایش همدلی مؤثر باشد تواضع و فروتنی است. تواضع و فروتنی از ویژگی‌هایی است که در سیره ائمۀ معصومین علیهم‌السلام نیز بسیار مشهود است. منظور از تواضع تسلیم در برابر حق است، انسان مؤمن به واسطه ایمانش هرگز خود را برتر از دیگران نمی‌بیند و از عجب و خودپرستی و خودخواهی و تکبر دور است. او همواره در برابر سایر بندگان اهل تواضع و فروتنی است؛ خود را ناچیز در برابر حق و حقیقت می‌دا.ند کسی که تواضع‌اش بالا برود همدلی‌اش با دیگران بیشتر می‌شود.

یکی دیگر از راه‌هایی که می‌تواند همدلی را در انسان تقویت کند محبت و مهربانی است. البته که منظور از محبت و مهربانی فقط زبانی نیست؛ بلکه محبت و مهربانی باید در عمل به منصه ظهور برسد.

انسان خلیفه‌الله و جانشین خدا بر زمین است. انسان مؤمن باید اوصاف الهی را در وجود خود متجلی سازد؛ چنان‌که رحمت و مهربانی پروردگار، با تابش ایمان در قلبش، در کردار و رفتارش آشکار می‌شود.

رحمت، مقتضـی لطف و احسـان خداوند به بنده است؛ اما انسان مؤمن این ویژگی را از خدای خویش دریافت می‌کند. چنین شخصی فقط درباره سرنوشت خود نمی‌اندیشد؛ بلکه سرنوشت دیگران نیز برایش اهمیت پیدا می‌کند. همان مقدار که خود را دوست دارد دیگران را نیز دوست دارد. تجلی رحمت الهی در وجود مؤمن به‌قدری افزایش پیدا می‌کند که نه تنها به محبت‌کردن به دیگران می‌پردازد بلکه فضیلت دیگری به نام ایثار برای او معنا پیدا می‌کند. همان‌طور که خداوند می‌فرمایید:

«وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ »

«دیگران را بر خودشان مقدّم می‌دارند هرچند خودشان در فقر و تنگدستی باشند.»( حشر،۹)

پس یکی از راه‌های نشان‌دادن همدلی محبت است آدمی که اهل ایمان است محبتش بیشتر می‌شود.

علی‌رغم این که امروزه این‌گونه تبلیغ می‌کنند که افراد نسبت به یکدیگر بی‌تفاوت شده‌اند یا حس همدلی و همدردی ندارند؛ اما بحران‌هایی که در جامعه ما رخ داد خلاف این مسئله را ثابت کرد. به‌عنوان‌مثال در شرایط جنگ اخیر همدلی و همدردی مردم ایران با یکدیگر برای همه ثابت شد.

خیلی از مواقع مردم ما با مشکلات اقتصادی و معیشتی روبه‌رو هستند و به همدیگر کمک می‌کنند؛ حتی این کمک نه تنها محدود به خودشان است؛ بلکه همدلی و همدردی آنها نسبت به سایر مسلمانان نیز نمود پیدا می‌کند. به‌عنوان‌مثال در جریان کمک به مردم غزه و لبنان مردم اشیای گران‌بها و طلاهای خودرا هدیه می‌دادند تا این همدلی را نشان بدهند واینها ریشه در ایمان آنها دارد.

یکی از موانعی که می‌تواند همدلی را کم‌رنگ کند تکبر و خودخواهی و غرور است.

انسانی که اهل تکبر باشد فقط خودش را می‌بیند. شخص متکبر مانع رسیدن به معدن کمال الهی می‌شود ومهمترین رکن همدلی، یعنی دیدن دیگران را فراموش می‌کند. بی‌تفاوتی نیز مانع دیگرهمدلی است. بی‌تفاوت بودن قلب انسان را کدر می‌کند و اجازه نمی‌دهد نور همدلی بر قلب بتابد.

با توجه به آنچه گفته شد همدلی در ایمان، آنگاه به کمال می‌رسد که فروتنی، ما را از خودبینی رها کند. در پرتو ایمان، تواضع و فروتنی چون ریشه‌ای استوار، جان را از غرور می‌زداید و قلب را برای محبت آماده می‌سازد. محبت، دل‌ها را به‌هم‌ پیوند می‌زند و ایثار، مهر را به عمل تبدیل می‌سازد. این عوامل کلید رستگاری، همدلی را نهادینه می‌کنند.

آسیه انصاری فرد