حجت الاسلام و المسلمین سید حسین شفیعی دارابی، امام جمعه موقت ساری و از اساتید حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در ساری، با تسلیت به مناسبت سالگرد شهادت امام رضا (ع) گفت: خدمات فرهنگی این امام همام (ع) چشمگیر و اساسی بوده است.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه ائمه اطهار (ع) خزّان علم الهی و گنجینه های علوم پروردگار مطرح هستند؛ یادآور شد: یکی از اوصاف آن انوار طاهرین در زیارت جامعه کبیره، همین تعبیر «خزّان العلم» است.
وی بیان کرد: همه امامان معصوم (ع) از علم لدنّی و «علم من عند الله» برخوردار بودند و همه آنها خزّان علم الهی هستند؛ ولی این صفت و منقبت همانند سایر مناقب عامّه و خاصّه آن بزرگواران ممکن است با توجه به شرایط زمانی و مکانی در زندگی یک امام بروز پیدا کرده باشد؛ ولی در زندگی امام دیگر به جهت اینکه شرایط زمانی و مکانی آماده نبود، بروز نکرد؛ از باب نمونه می بینیم که فقط به امام باقر (ع) باقرالعلوم گفته می شود؛ با آنکه همه امامان معصوم شکافنده علوم بودند؛ ولی شرایط برای امام باقر (ع) فراهم بود و این صفت در ایشان بروز پیدا کرد؛ اما در زمان سایر امامان معصوم (ع) این شرایط مهیا نشد و از این رو این صفت هم بروز پیدا نکرد.
خطیب حرم حضرت معصومه (س) با اشاره به «عالم آل محمد (ص)» بودن ثامن الأئمه (ع) تصریح کرد: اگرچه همه امامان معصوم (ع) عالم آل محمد (ع) و خزّان علم الهی هستند؛ ولی در عین حال شرایط زمانی و مکانی برای امام رضا (ع) مهیا بود تا به این صفت، شهرت بیشتر بیابند؛ چه اینکه در زمان مأمون عباسی شرایط به گونه ای فراهم شد که حضرت توانست خدمات علمی و فرهنگی فراوانی را عرضه بدارد.
تربیت شاگردان حدیثی
مدیر گروه تفسیر و علوم قرآن جامعه الزهرا (س) با اشاره به تربیت محدّثان به عنوان یکی از خدمات فرهنگی امام هشتم (ع) بیان کرد: آیت الله العظمی بروجردی (ره) در جامع الاحادیث تصریح دارند این امر مهم در حالی بود که حضرت (ع) در فضایی امنیتی به سر می بردند.
وی خاطرنشان کرد: آیت الله العظمی بروجردی (ره) در جامع الاحادیث چنین می آورند: «ان عدد الکتب التی جمعت احادیث الشیعه فی زمان الامام الثامن (ع) وصل الی الاربعمأئة، ثم قام جمع من فضلاء اصحاب الطبقة السادسة من اصحاب الامام الرضا (ع) فی جمیع هذه الاحادیث الشریفة المتفرقة فی تلک الکتب ثم جمع تلامذتهم الاجلاء من امثال علی بن مهزیار الاهوازی والحسین ابن سعید الاهوازی تلک الاحادیث فی کتابین فکانا مرجعاً لعلماء الشیعة حتی قام ثقة الاسلام کلینی فی تألیف کتابه «الکافی» و الشیخ الصدوق فی کتابه «من لایحضره الفقیه» و الشیخ الطوسی فی کتابه «التهذیب» و «الاستبصار» و بهذا قد جمعت فی هذه الکتب الابعة الجوامع الحدیثیه الاولیة والثانویة باحسن وجه فکانت مرجعاً لعلماء الشیعة فی تلک الاعصار و الامصار و لأن جمیع احادیث تلک الاصول اجتمعت فی هذه الکتب الاربعة، قلت المراجعة لتلک الاصول تدریجیاً حتی ترکت»
حجت الاسلام و المسلمین سید حسین شفیعی دارابی افزود: آیت الله العظمی بروجردی (ره) بیان می کنند تعداد کتاب های از احادیث شیعه که در دوران امام رضا (ع) تألیف شده بود، به تعداد ۴۰۰ کتاب می رسند. این ۴۰۰ کتاب از ناحیه شیعیان باید ترتیب داده شده باشند. از این رو در صفحه ۹۱ از کتاب «دروس فی نصوص الحدیثیة» آماری از شاگردان امام رضا (ع) بیان می کند که هر کدام کتاب هایی نوشته اند.
وی اظهار داشت: در دوران امام رضا (ع) ۷۷ نفر از اصحاب امام (ع)، ۲۰۷ کتاب حدیثی را تألیف کرده اند؛ از جمله آنها: «حسین بن سعید»، ۳۰ کتاب، صفوان بن یحیی ۱۶ کتاب، محمد بن عمر الواقدی ۲۸ کتاب، موسی بن القاسم، ۱۵ کتاب.
استاد حوزه علمیه قم اضافه نمود: مرحوم شیخ طوسی (ره) کسانی را که از امام رضا (ع) روایت نقل کرده اند، در کتاب رجالی اش به ۳۱۸ راوی رسانده است؛ از این رو یکی از خدمات فرهنگی امام رضا (ع)، پرورش و تربیت شاگردان بود که بتوانند حدیث نقل کنند و احادیث را گردآوری کنند.
مناظره با پیروان ادیان مختلف
امام جمعه موقت ساری با اشاره به انجام مناظره به عنوان یکی از خدمات فرهنگی امام رضا (ع) خاطرنشان کرد: یکی از این خدمات فرهنگی مناظراتی بود که یا از طریق مأمون یا از طریق دیگر ترتیب داده می شد و امام (ع) با سران ادیان مختلف و مذاهب گوناگون و حتی نمایندگان اقلیت های مذهبی آن روز در منظر مردم گفتگو داشتند و حضرت (ع) در تمام مناظرات پیروز شدند و دیگران اعتراف به شکست خود داشتند و به همین جهت حضرت (ع) به عالم آل محمد (ع) معروف شدند.
وی افزود: مرحوم شیخ صدوق (ره) در عیون اخبار الرضا (ع)، علامه مجلسی در جلد ۴۹ بحار الانوار و مرحوم عطاردی در کتاب مسند امام رضا (ع) جلد دوم به نقل این مناظرات پرداخته اند که مهمترین این مناظرات، ۷ مناظره است.
اول مناظره با جاثلیق: پیشوای عیسویان و مسیحیان
دومین مناظره: مناظره با رأس الجالوت؛ رأس الجالوت، پیشوای یهودیان
سومین مناظره، مناظره با هربز اکبر یا هیربد اکبر، بزرگِ زردشتیان
چهارم مناظره با عمران صابئی از پیروان حضرت یحیی (ع) و جزو سران صابئیان
پنجمین مناظره با سلیمان مروزی، عالم بزرگ و معروف در خطه خراسان در حوزه علم کلام
ششمین مناظره با فردی ناصبی به نام «علی بن محمد جهم» که هم ناصبی بوده است و هم دشمنی اهل بیت (ع) را در دل داشته است.
هفتمین مناظره با ارباب مذاهب مختلف بوده است که در بصره عراق برگزار شده است.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم یادآور شد: امروز ارادتمندان به آن حضرت (ع) می توانند این مناظرات را مطالعه و الگوبرداری کنند. در مناظرات با مخالفان دین و اهل بیت (ع) و منکران وحی می توان این مناظرات را دید و الگوبرداری و برنامه ریزی کند تا در گفتمان ها کم نیاورد؛ راهکار را از امام رضا (ع) بگیرد؛ در تمام این مناظرات همه طرف مناظره به عجز خود و به حقانیت امام رضا (ع) اعتراف نمودند.
تدوین کتاب های متنوع
حجت الاسلام و المسلمین دکتر شفیعی دارابی با اشاره به تدوین کتب متنوع و متعدد به عنوان یکی دیگر از خدمات علمی و فرهنگی ثامن الائمه (ع) خاطرنشان کرد: اگرچه شاگردان حضرت (ع) هم به تألیف دست زده اند؛ اما شخص حضرت (ع) هم دست بر قلم شده اند و از این رو برخی از کتاب ها به ایشان منتسب شده است.
وی افزود: البته برخی از محققین، این انتساب ها را قبول ندارند؛ ولی همه اینها مطرح است؛ من هم نمی خواهم بگویم که همه این انتساب ها قطعی است؛ و البته ممکن است بعضی ازاین انتساب ها جای خدشه داشته باشد؛ ولی یکی از خدمات امام رضا (ع) این بوده که ایشان اهل قلم بوده اند؛ چه اینکه احادیثی در باب کتابت هم داریم؛ از جمله: «قیّدوا العلم بالکتابة»
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم بیان کرد: برای امام رضا (ع) این زمینه فراهم شد که به تدوین برخی از کتاب ها بپردازد. برخی از اینها را فهرست وار اشاره می کنم؛ و البته هر کدام شاید نیاز به بررسی داشته باشد.
الف: الرسالة الذهبیة
وی اظهار داشت: یکی از کتاب هایی که خیلی هم معروف است، کتابی است تحت عنوان «الرسالة الذهبیة»؛ رساله ای که در مورد مسائل طبی بحث می کند؛ امام (ع) به تقاضای مأمون این رساله را نوشته و چون مأمون دستور داد تا این رساله را با آب طلا بنویسند، به رساله ذهبیه معروف شده است.
ب: مجالس الرضا (ع) مع اهل الایمان
استاد حوزه علمیه قم در مورد این کتاب خاطرنشان کرد: یکی از پیروان امام علی بن موسی الرضا (ع)، آن مجالس علمی را گردآوری و به رشته تحریر در آورده است. نجاشی که خود، از رجالیون شیعه است، بیان می کند: «حسین بن محمد الفضل ابومحمد شیخ من الهاشمیین ثقه ... صنّف مجالس الرضا (ع) مع اهل الایمان»
ج: امالی الامام الرضا (ع)
حجت الاسلام و المسلمین سید حسین شفیعی دارابی افزود: این صحیفه را «ابوالحسن علی بن علی الخزاعی» برادر شاعر بزرگ شیعی یعنی دعبل خزاعی نقل کرده است. شیخ طوسی به همین سند از این کتاب روایت نقل نموده است. یکی از محققان به نام سید محمد رضا جلالی حسینی احتمال داده که این همان کتابی باشد که نجاشی آن را ذکر کرده است. در مقدمه المعجم المفهرس الالفاظ احادیث البحار ۲۰ مورد از تألیفات امام رضا (ع) را نام می برد.
د: کتاب الاهلیلجة
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در ادامه بیان از کتاب های منسوب به امام رضا (ع) به کتاب «الاهلیلجة» اشاره و خاطرنشان کرد: علامة سید محسن امین فرمود: «فیه حجج بالغة و مطالب جلیلة فی علم الکلام»
وی افزود: کتب دیگری نیز برای امام (ع) شمرده اند که عبارت است از: کتابی که وریزة بن محمد روایت کرده. کتابی به روایت علی بن مهدی، نسخه متبوعة بزرگی به روایت محمد بن عبدالله و نسخه های دیگر و «مسائل» به روایت معاویة بن سعید و «مسائل» به روایت حسن بن علی الوشاء و مسائل و کتب دیگری که در مجموع به بیست نسخه می رسد.
این استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: البته برخی در صحت انتساب این کتب به امام تردید کرده اند از جمله: دکتر مجید معارف می گوید: «برخی از محققان آثاری به امام نسبت داده اند، از جمله: فقه رضوی، رساله ذهبیه در طب، رسالة محض الاسلام، پاسخ به مسائل ابن سنان و کتاب علل ابن شاذان که انتساب آنها مورد تردید است. » و در این بارة ارجاع داده است به تحلیلی از زندگانی امام رضا (ع) از محمد جواد فضل الله، معرفة الحدیث محمد باقر بهبودی، سیرة الائمّه هاشم معروف حسنی و مجموعه آثار نخستین کنگره امام رضا (ع). وی می گوید: آنچه به آنان منتسب گردیده نوعاً از مجعولات غلات است. زیرا شرایط امامان اجازه این امور را به آنان نمی داده است.
وی بیان کرد: خدمات فرهنگی امام هشتم (ع) فراوان است. تربیت شاگردان، مناظرات با سران ادیان و مذاهب مختلف، تألیف و تدوین کتاب ها؛ اما رایج ترین خدمات فرهنگی امام هشتم (ع) احادیثی است که از آن امام همام (ع) بر جای مانده است.
حجت السلام و المسلمین شفیعی دارابی با اشاره به کثرت روایات از ثامن الائمه (ع) افزود: در یکی از روایات، از حضرت (ع) در مورد «سفله» می پرسند؛ امام (ع) در پاسخ فرمودند: سفله هر چیزی است که آدمی را از یاد خدا باز بدارد و موجب غفلت از یاد خدا بشود. «وَ سُئِلَ (ع)عَنِ السَّفِلَةِ؛ فَقَالَ: مَنْ کَانَ لَهُ شَیْءٌ یُلْهِیهِ عَنِ اللَّهِ.» (ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول؛ ص: ۴۴۲- قم، چاپ: دوم، ۱۴۰۴ / ۱۳۶۳ق.)
امام جمعه موقت ساری در کلام پایانی افزود: امیدواریم که خدا به آبروی امام هشتم (ع) همه ما را از کسانی قرار بدهد که یاد خدا را همواره در زندگی مان حفظ کنیم و از غفلت ذکر و یاد خدا دور نباشیم و آنچه که موجب غفلت از یاد خدا شود، از ما دور باشد.
نظر شما