به گزارش خبرگزاری حوزه، روز ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ شمسی، روزی است شهید رئیسعلی دلواری سردار مبارزه با استعمار انگلستان در جنوب کشور به شهادت رسید. سالروز شهادت او به عنوان روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس نامگذاری شده است.
رئیسعلی دلواری در سال ۱۲۶۰شمسی در روستای «دلوار» متولد شد. پدرش زائرمحمد کدخدای دلوار بوده است.خانواده رئیسعلی در اصل از شهر نورآباد ممسنی و از طایفه لر بودهاند.روستای دلوار بندر کوچکی است، در پنجاه کیلومتری بوشهر که مرکز یکی از بخشهای ساحلی شهرستان تنگستان است. واژه دلوار به معنای " دلاور " است که گاه " دلبار" هم گفته می شود شغل مردم دلوار اغلب ماهی گیری بود.
با شروع نهضت مشروطه، رئیسعلی در حالیکه بیش از ۲۵ سال نداشت از جمله پیشگامان مشروطهخواه در جنوب ایران بود و همکاری نزدیکی با محافل انقلابی و عناصر مشروطهطلب در بوشهر، تنگستان و دشتی آغاز کرد.
کسب تکلیف از علما
انگلیسیها تلاشهای زیادی کردند تا او را با پول بخرند و مبلغ ۴۰ هزار پوند به او پیشنهاد دادند اما علیرغم همه این تلاشها رئیسعلی، بدون توجه به اینگونه پیشنهادها، در نامهها و تلگرافهای متعدد به تهران، شیراز، بوشهر، کربلا و نجف به دولتمردان سیاسی و مجتهدین مبرز، نارضایتی خود را از حضور انگلیس در منطقه اعلام میکرد و از این عالمان یعنی آیت الله سید عبدالحسین لاری، سید عبدالله مجتهدی بلادی بوشهری و آیت الله شیخ محمدحسین برازجانی برای جهاد و قیام علیه قوای انگلیس کسب تکلیف مینمود که سرانجام مرحوم شیخ محمدحسین برازجانی، صورتی از حکم جهاد را که مراجع شیعه از نجف اشرف ارسال داشته بودند به ضمیمه حکم خود مبنی بر وجوب جهاد با کفار انگلیسی و جلوگیری از رخنه آنها به بنادر جنوب، لزوم همکاری خوانین این مناطق و بسیج مردم مسلمان برای رفتن به میدان جنگ را صادر میکند.
وی ارتباط نزدیکی با سیدمرتضی مجتهد اَهرَمی رهبر روحانی این نهضت در بوشهر برقرار کرد. او پس از به توپ بستن مجلس توسط محمد علی شاه، به دستور سید مرتضی مجتهد شهر بوشهر را تصرف کرد. حاکم بوشهر بازداشت شد و اداره شهر و گمرک آن به دست رئیسعلی افتاد. رئیسعلی حدود ۹ ماه کنترل شهر بوشهر را در اختیار داشت.نخستین درگیریها بین رئیسعلی و انگلیسیها در همین زمان بود و تصرف بوشهر و گمرک آن موجب درگیری بین رئیسعلی دلواری و انگلیسیها شد.
پس از اشغال بوشهر در رمضان سال ۱۳۳۳ ق، نیروهای انگلیسی قصد تصرف دلوار را می کنند. محلی که پیش از آن، چند بار سربازان انگلیسی به آنجا یورش برده و هر بار طعم تلخ شکست را چشیده بودند. رییسعلی همراه با یاران خود، علیه اشغالگران وارد نبرد شده و نیروهای متجاوز را که قریب به پنج هزار نفر بودند، تار و مار می کند.قیام مردم تنگستان هم هفت سال به طول انجامید و در این مدت، دلیران تنگستان، دو هدف عمده را دنبال می کردند:
۱- پاسداری از بوشهر، دشتستان و تنگستان به عنوان منطقه سکونت خود،
۲- جلوگیری از نفوذ قوای بیگانه به درون سرزمین ایران و دفاع از استقلال وطن.
رییسعلی به همراه دیگر تنگستانیها، شبها به نیروهای انگلیسی شبیخون میزدند و با هر شبیخون تلفات بسیاری به آنان وارد میکردند.«شیخ حسین خان چاه کوتاهی» معروف به «سالار اسلام» و «زائر خضرخان اَهرَمی» از جمله خانهایی بودند که علیه انگلیسیها قیام کردند.نبرد با انگلیسیها پس از شهادت رئیسعلی و تا پایان جنگ جهانی اول ادامه داشت و تلفات و مشکلات بسیاری برای آنان بهوجود آورد.
رئیسعلی در قیام مشروطه یکی از نیروهای تأثیرگذار محلی بود. نگاه رئیسعلی برخاسته از آرمانهای مشروطیت بود. بخشی از آرمانهای جنبش مشروطه آزادی و درخواست عدالتخانه و عدم ظلم حاکمان هست و بخشی از آن هم استقلال و آزادی از بیگانه. این بخش از اهداف مشروطه را که توجه کنیم حرکت تنگستانیها و حرکتی که رئیسعلی رهبری میکند و مورد حمایت علمای منطقه هم قرار میگیرد دقیقا در راستای آرمانهای جنبش مشروطه و خواستههای اصیل مشروطیت است نه خواستههای انحرافی که بعدها به وسیله انگلیسی ها و روشنفکران سرسپرده منحرف شد و موجب گشت که شخصیتی مانند علامه شهید شیخ فضل الله نوری مقابل آنها موضع بگیرد و اعلام نماید که ما مشروطه انگلیسی نمی خواهیم مشروطه ای می خواهیم که مشروعه و مطابق با احکام شرع باشد.
اهمیت بوشهر برای استعمار پیر
در آغاز جنگ جهانی اول اتفاقاتی در داخل و در منطقه پیرامونی ایران رخ داد که موجب شد بیطرفی ایران چندان جدی گرفته نشود:
اولا در داخل کشور نیروهایی بودند که از آلمانها و عثمانیها حمایت میکردند که البته آنها دست بالا را نداشتند؛ همچنین طرفداران روسیه تزاری بودند که در آن موقع آخرین سالهای حیات خودش را سپری میکرد، اما بیشتر از همه طرفداران بریتانیا بودند که در ایران فعالیت داشتند. دولت ایران طبیعتا به فاصله کوتاهی بعد از آغاز جنگ جهانی اول با درایت اعلام بیطرفی کرد اما مسئله این بود که کشور ایران فینفسه از نظر ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک این موقعیت را نداشت که مورد تهدید بریتانیا قرار نگیرد؛ چرا که بریتانیاییها بهشدت نیازمند ایران بودند.
نکته دوم اینکه ایران از نظر منطقهای از نظر تدارکات و ترابری و از نظر راهبردی محل گذر مناطق مختلف بود. به این ترتیب چندین ویژگی باعث می شد که ایران به نوعی نادیده گرفته نشود و بیطرفی کشور از طرف قدرتهایی مانند انگلستان مورد تحمل واقع نشود. یکی از موضوعات مهم، مسئله خود ایران بود؛ اهمیت داخلی و منطقهای ایران و بعد از آن اهمیت ایران برای منطقه هند و نایبالسلطنه هند که از آن به عنوان نگین جواهرات بریتانیا نام برده میشد و در گام بعد موضوع کشف نفت در ایران را هم باید به این فهرست اضافه کرد.
در آستانه جنگ جهانی اول دولت بریتانیا جهاز دریایی خودش را با درخواست وزیر دریاداری وقت، وینستون چرچیل جوان، از ذغال سنگ به نفت تبدیل کرد و همین امر اهمیت نفت ایران را دوچندان میکند؛ تا جایی که دولت بریتانیا ایران را تنها منبع نفت در دسترس خودش میبیند و با این شرایط امکان رعایت بیطرفی ایران از طرف انگلیس به صفر میرسد. این نکته را هم لحاظ کنید که بزرگترین پالایشگاه جهان در آن زمان در آبادان قرار داشت و به این ترتیب ایران عملا به نوعی به کشور نیمهمستعمره بریتانیا تبدیل شده بود.
منطقه بوشهر از دیرباز، یعنی حتی قبل از مناسبات ویژه ایران و بریتانیا، یعنی از قرن هیجدهم اهمیت ویژهای داشته هم از نظر ارتباط با دولت مرکزی و هم از جهت اهمیت تجاری و هم از جهت اهمیت سیاسی که باعث میشد همه قدرتهای خارجی قدیم از پرتغالیها و اسپانیاییها گرفته تا بعد انگلیسیها و روسها و آلمانها در آنجا نمایندگی داشته باشند و به نوعی قطب تجاری ایران تلقی میشد.
بوشهر تقریبا یکی از کانونهای فرهنگی سیاسی در ایران هم بوده و به همین جهت مبارزه با استعمار و مبارزه با تجاوز خارجی در بوشهر خیلی نمایانتر و عریانتر و قویتر بود و طبیعتا اگر بوشهر از دست انگلیسیها خارج میشد، لطمات و صدمات زیادی برای سیاست تجاوزخواهانه بریتانیا در ایران ایجاد میکرد. با این توضیح بوشهر با توجه به نیروی مقاومتی که در آن وجود داشت، عملا جزء اولین اهداف بریتانیا واقع میشود و تا آنجا پیش میرود که در سالهای پایانی تقریبا مسئله بوشهر به موضوع کانونی خلیج فارس تبدیل و در نهایت به تأسیس پلیس جنوب منجر میشود.
بریتانیا در واقع میخواست ضمن اینکه جلوی نفوذ شوروی و کمونیسم به ایران را بگیرد، کنترل خود را در خلیج فارس و در ایران و در مناطق پیرامونی در یک سیاست راهبردی برای چند دهه بعد تضمین کند و ادامه دهد؛ بنابراین قرارداد ۱۹۱۹ اقدامی بود پیشدستانه برای حفظ و کنترل ایران. وقتی که قرارداد ۱۹۱۹ شکست میخورد فاز مسئله کنترل ایران تغییر میکند و عملا با کودتای ۱۲۹۹ و ظهور پدیدهای به نام سیدضیاءالدین و رضاخان میرپنج و سردار سپه وارد فاز و جریان جدیدی میشود. به این ترتیب بعد از پایان جنگ جهانی اول، سیاست راهبردی انگلیس برای کنترل ایران تغییر می کند.
شعله ور شدن روحیه استعمارستیزی در کشور
رئیسعلی دلواری و یاران مبارزش علیه سربازان انگلیسی، بارها به عملیات پارتیزانی و جنگ چریکی دست زدند و ضربات سهمگینی بر ارتش منظم انگلستان وارد کردند. گرچه منابع انگلیسی نام تعداد اندکی از فرماندهان و سربازان کشتهشده به دست مبارزان دلواری را ثبت کردهاند، تلفات آنها چنان بود که این نبرد فتحی بزرگ برای مردم خطه جنوب ایران بهشمار میآمد. این رشادتهای رئیسعلی و یارانش کشتی دشمن را درگل نشاند و امان از دشمن گرفت.
در ادامه، آوازه این فتوحات به تهران و دیگر نقاط ایران رسید و شور و شعف وصفناپذیری ایجاد کرد. مردم آن را پیروزی بر کفر تلقی میکردند و نقالان قهوهخانهها با اشعار و سرودههای حماسی مدح جنگجویان دشتستان و تنگستان را میگفتند.
به سبب گسترش این روحیه استعمارستیزی، شهرهایی از ایران از جمله اصفهان قیام کردند که در اوضاع آن دوران از نظر نظامی و سیاسی بسیار مهم بود. دفاع از تمامیت ارضی و استقلال ایران در برابر استعمار، دفاع مقدسی بود که در آن زمان، رئیسعلی دلواری ۳۵ ساله سمبل این مبارزه شناخته شد.
شهادت رئیسعلی دلواری و ادامه مبارزه
سرانجام دلواری در ۱۳ شهریور ۱۲۹۴، در شرایطی که تدارک شبیخون به انگلستان در منطقه مشیله را میچید، بهواسطه یکی از افراد نفوذی انگلیس و خائن خود ازپشت سر مورد اصابت گلوله قرار گرفت و به شهادت رسید. باوجودآنکه شهادت او ضربه سختی بر مجاهدان وارد کرد، بر اثر سیل خروشان استعمارستیزی که دلواری در کشور و بهویژه جنوب ایران به راه انداخته بود، عملیات مبارزه با متجاوزان در جنوب پایان نیافت و شیخ حسنخان چاهکوتاهی فرماندهی مبارزه را در دست گرفت و راه رئیسعلی دلواری را ادامه داد.پیکر این مجاهد بزرگ مدتی در جوار یکی از امامزادههای محلی نگهداری شد. مادر رئیسعلی پس از مدتی جسدش را به نجف برد و در قبرستان وادی السلام در کنار حرم امیرالمومنین طبق وصیتش، دفن کرد.
رهبر معظم انقلاب درباره وی فرمودند: «نام سردار مؤمن و شجاعی مثل شهید «رئیسعلی دلواری» از نامهایی است که همیشه دلهای مؤمن را که آشنایی به وضع او و مبارزات او داشتهاند، در سراسر این کشور به خود جذب میکرده است...
منابع:
مرکز اسناد انقلاب اسلامی
رئیسعلی دلواری، تجاوز نظامی بریتانیا و مقاومت جنوب قاسم حسینی
ویکی شیعه
تاریخ سیاسی معاصر ایران جلال الدین مدنی
خبرگزاری فارس
نظر شما