درک صحیح مباحث‌هویتی؛ لازمه حل چالش‌های نوجوانان / چالش‌های نوجوانانه در عصر جولانِ فناوری‌های نوین

به گزارش خبرگزاری حوزه، فرارسیدن هشتم آبان‌ماه، سالروز شهادت مایه‌ی فخر و مباهات همیشگی ایران و ایرانی، شهید محمدحسین فهمیده که به همین مناسبت روز نوجوان نامیده شده، بهترین فرصت است تا بازنگاهی داشته باشیم به برخی مسایل اولویت‌دار مرتبط با حوزه نوجوان به خصوص مقوله هویت تا بلکه از این رهگذر و با نگاهی کارشناسانه به دنبال ارایه راهکارهای مفیدی باشیم.

چالش‌های نوجوانان در عصر هوش مصنوعی

رسول لطفی، پژوهشگر و فعال رسانه با اشاره به این‌که نوجوان امروزی با چالش‌های بزرگی مواجه است، گفت: در عصر تغییرات سریع و پی در پی، همچنین وقوع تحولات فرهنگی، فشار رسانه‌های اجتماعی و هجوم بی‌امان اطلاعات و به خصوص در زمانه ‌ی هوش مصنوعی، مساله هویت برای نوجوان ایرانی به مسیری پرپیچ و خم و مبهم تبدیل شده است. البته باید توجه داشت که هویت در جایی بین سنت‌ها و ارزش‌های دیرین و جاذبه‌های فرهنگ مدرن در نوسان است؛ در یک بلاتکلیفی وجودی به سر می‌برد و نمی‌داند کدام مسیر را انتخاب کند.

وی همچنین افزود: مشکل دیگری که وجود دارد این است که نوجوان امروز، برخلاف نسل‌های گذشته، مرزهای فرهنگی و هویتی مشخصی ندارد، به این معنا که او هم در دل فرهنگی اصیل و بومی رشد می‌کند و هم در معرض بمباران بی‌پایان اطلاعات و مفاهیمی قرار دارد که هر یک سعی در تعریف او و هویتش دارند.

نوجوان ایرانی در میانه‌ی جنگ شناختی گسترده

وی گفت: به دیگر سخن در دنیای کنونی، نوجوانان در فضایی از تصاویر متضاد و روایت‌های متعارض رشد می‌کنند که می‌تواند آن‌ها را به شدت نسبت به هویت ملی، فرهنگی و حتی دینی‌شان دچار سردرگمی سازد. به هر حال نوجوانی که درگیر انتخاب بین این ارزش‌ها و هویت‌ها است، به نوعی در میانه‌ی یک جنگ شناختی گسترده قرار گرفته است.

لطفی همچنین ادامه داد: البته درست است که پس از رخدادهای سال ۱۴۰۱، نگاه جامعه به نوجوانان جدی‌تر شده و جامعه با ابعاد نوینی از نقش این نسل آشنا گردیده است، اما متأسفانه ما همچنان در فهم هویت پیچیده و پویای آن‌ها دچار ابهام هستیم، چرا که فقدان یک شناخت دقیق از آن‌ها، نه تنها مانع از شکل‌گیری هویت واقعی‌شان می‌شود، بلکه موجب انزوای بیشتر و احساس بی‌تعلقی‌شان در جامعه می‌گردد.

نوجوان امروزی را باید به درستی بشناسیم

وی با تأکید بر این که شناخت نوجوان امروزی، بیش از هر چیز دیگری نیازمند همدلی و فهمی عمیق‌تر از پیچیدگی‌های دنیای اوست، گفت: قبل از هر چیز باید ببینیم چه عواملی در شکل‌گیری هویت نوجوان نقش دارند و این که چگونه با فشارها و توقعات اجتماعی کنار می‌آید و چگونه امید و آینده خود را ترسیم می‌کند. در واقع فهم درست از هویت نوجوان می‌تواند پایه‌های امید و باور به جامعه را در دل او شکل دهد.

سردبیر رسانه فکرت همچنین بیان داشت: ما در این مسیر به مرحله‌ای رسیده‌ایم که لازم است نگاهی جدید به هویت نوجوان داشته باشیم؛ نگاهی که فراتر از کلیشه‌های سنتی و مدرن باشد و به ما این امکان را بدهد که زوایای پنهان و عمیق‌تری از این مقوله را کشف کنیم.

لزوم ارایه روایتی صحیح از هویت نوجوانانه

وی خاطرنشان کرد: به عقیده بنده، ارایه روایت می‌بایست عمیق‌تر از الگوهای سنتی و مدرن باشد و در عوض، به ما کمک کند تا درک کنیم هویت نوجوان یک ساختار پویا و متغیر است که تحت تأثیر شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به‌روز می‌شود. در این رابطه آنچه حائز اهمیت است این‌که از مرزهای کلیشه‌ای عبور کرده و به یک فهم جامع و تازه از نوجوانان دست پیدا کنیم؛ فهمی که به ما این امکان را بدهد تا در کنار آن‌ها بایستیم، صدای آن‌ها را بشنویم و به آینده‌ای که خودشان برای خود می‌سازند، امیدوار باشیم.

لزوم دقت نظر در تعریف محدوده سنی نوجوانی

دکتر مریم جلالی، استاد ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شهید بهشتی نیز با بیان این که باید ما به تعریف درستی از حدود سنّی طیف نوجوان دست یابیم، گفت: بحث مهمی که در سال های اخیر وجود دارد این است که اساساً مرز بین بزرگسالی و نوجوانی، کجا تعیین می‌شود و آیا ما باید بسنده کنیم به این که تعاریف جهانی وجود دارد بر این که دوره‌ی کودکی و نوجوانی از همان بدو تولد آغاز می‌شود تا هجده‌سالگی یا نه باید طور دیگری مساله را ببینیم.

وی افزود: از سوی دیگر برخی معتقدند که در شرایط فعلی دنیا، سن نوجوانی افزایش یافته کما این که بعضاً تا سن بیست و یک سالگی را هم دوره‌ی نوجوانی تلقی می کنند. به نظر بنده اگر ما این مرزها را درست مشخص کنیم، راحت‌تر می‌توانیم به سراغ مباحث مهم تری همچون هویت نوجوان برویم و درباره آن بحث کنیم.

وی همچنین گفت: دوره‌ نوجوانی بی شک در حال حاضر، تعریفش نسبت به گذشته اندکی متزلزل شده و آن تعریف بسته‌ی پایان هجده‌سالگی نیست. به دلیل این که چیزی که سبب می‌شود ما نیازهای کودکان و نوجوانان را دسته‌بندی کنیم، دقت اوّلیه در بخش شناختی آن‌هاست، دریافت‌های شناختی آن‌هاست، مسائل عاطفی و احساسی و هیجانی آن‌ها قسمت دوم ماجراست که می‌تواند تعیین کننده‌ی گروه سنی‌شان باشد و بخش‌های روابط اجتماعی و رفتاری آن‌ها نیز البته حائز اهمیت ست.

لزوم شناخت صحیح از شاخصه‌های دوره نوجوانی

جلالی تأکید کرد: برای این که بتوانیم درباره هویت نوجوان صحبت کنیم، باید ابتدا شناخت درستی از این گروه سنی داشته باشیم و البته به این مساله نیز عنایت داشته باشیم که به هر حال ما تغییر نسل داریم، تفاوت نسل داریم که سه سال به سه سال رخ می دهدو قبلاً این ماجرا پانزده سال به پانزده سال بود و لذا الان خیلی به هم نزدیک شده است.

وی با بیان این که برنامه‌ریزی آموزشی باید مبتنی بر تقویت هویت کودکان و نوجوانان ما باشد، گفت: از سوی دیگر باید توجه داشت که بین دوره کودکی و نوجوانی، ما دو زمان تخیّل زیبا داریم که می‌توانیم از آن به نفع تکوین هویت بچه‌ها یا محتوای هویتی که می‌خواهیم در اختیارشان استفاده کنیم، بهره ببریم. دوره نخست که همان خردسالیشان است که هر چیزی را خیال می‌کنند تخیّل می‌کنند و خیالشان را باور می‌کنند. از دوازده سالگی به بعد به دنبال خیال هستند، خیال را دوست دارند. البته نه همه‌شان، اکثریتشان می شود گفت که خیال‌طلبند و می‌خواهند داخل آن خیال شده و تجربه‌های مختلف داشته باشند یا این که می بینیم با شخصیت های فیلم ها و انیمیشن ها، مثلاً همذات‌پنداری دارند.

گزارش از: سید محمدمهدی موسوی