در ادبیات مدیریت و رهبری، «رهبری خاموش» به سبکی اطلاق میشود که در آن فرد، نه با صدور فرمان مستقیم و حضور پررنگ در صحنههای پرشور، که با ایفای بیبدیل نقشهای محوری، ایجاد فرهنگ درونی، تربیت نیروهای کارآمد و دفاع استدلالی از ارزشها جهتگیری جامعه را تعیین میکند. حضرت زهرا(س) در خانه علی(ع)، دولتی کوچک را مدیریت میکرد که قرار بود سرمشق دولتی بزرگ شود. ایشان نه تنها همسر و مادری نمونه، بلکه نخستین معلم و مبلغ مکتب علوی پس از رسول خدا(ص) بودند. این همان رهبری خاموش است: تأسیس نرم یک سیستم فکری و عملی که پایههای حکومت عدل علوی را میسازد.
۱. رهبری تربیتی و ساخت سرمایه انسانی بینظیر: بزرگترین دستاورد حضرت زهرا(س)، تربیت و ارائه چهار امام معصوم (ع) به جامعه اسلامی است. این امر، در شرایط سخت اجتماعی و اقتصادی صدر اسلام رخ داد. شیخ مفید در «الاختصاص» بر تعلیم مستقیم قرآن و معارف توسط ایشان به فرزندان تأکید کرده است. این نقش، بنیادیترین سطح رهبری یعنی «ساختن انسانهای الگو» است.
۳. رهبری سیاسی-اجتماعی: خطبه فدکیه به مثابه یک استراتژی: خطبه فدکیه دفاع از یک ملک شخصی نبود؛ بلکه بیانیهای تمدنی و پروسهای سیاسی بود. ایشان در این خطبه، با استناد به قرآن و عقل جمعی مهاجرین و انصار، اصل ولایت و امامت را احیا کرد، انحراف مسیر حکومت را گوشزد نمود و حق مسلم خود را بهانهای برای احیای حق امت قرار داد. این مواجهه، اوج «رهبری خاموش» در عرصه عمومی است: دفاعی استدلالی، شجاعانه و اثرگذار که تاریخ را واکاوی و آینده را هشدار میدهد.
الگوی فاطمی، پاسخی بیبدیل به چند پارادوکس ساختگی عصر حاضر است:
تقابل «عاطفه» با «عقلانیت و استدلال»: ایشان تجسم تام «عقلانیت مؤمنانه» بودند. هم در مناجاتهای شبانه سرشار از عشق بودند و هم در خطبه فدکیه، چنان استدلال محکمی ارائه دادند که حاضران را به گریه انداخت.
چالش «هویت مستقل» در مقابل «نقش خانوادگی»: در الگوی فاطمی، هویت زن نه در تقابل، که در تعامل مکمل با نقش همسری و مادری تعالی مییابد. ایشان «فاطمه» بودند، «همسر امیرالمؤمنین» و «مادر حسنین»، مروج و مدرس آیات قرآن بودند و هر نقشی، دیگری را نه تنها کمرنگ نکرد، بلکه کامل کرد.
ما نباید از حضرت زهرا(س) یک اسطوره دستنیافتنی بسازیم. ایشان یک الگوی قابل اجرا هستند. کلید این اجرا، درک «سیستم» حاکم بر زندگی ایشان است: نظامی که در آن عبادت، کار خانه، تربیت فرزند، مطالعه و فعالیت اجتماعی، همگی در یک راستا و برای یک هدف یعنی رضای الهی و استمرار دین تعریف میشوند. این نگاه سیستماتیک، بزرگترین درس برای زن و مرد امروز است.
مرضیه سادات هاشمی راد
نظر شما