حجت الاسلام اسماعیل احمدیمنش، از اساتید حوزه، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در ساری، به شرح و تبیین عمیق یکی از حکمت های شاخص نهج البلاغه پرداخت. این جلسه که با محوریت «تحلیل جامعه شناختی امیرالمؤمنین (ع) از ساختار اجتماعی» برگزار شد، مورد استقبال گسترده طلاب و پژوهشگران قرار گرفت.
بخش اول: عظمت بیانات مولی؛ از قرآن ناطق تا سجده بر کلام
استاد حوزه، در ابتدای سخنان خود اظهار داشت: کلمات امیرالمؤمنین علی(ع) از چنان عمق و فصاحتی برخوردار است که همچون آیات قرآن کریم، هر بار که انسان به آن می نگرد، گویی برای نخستین بار است آن را می شنود و لایه های جدیدی از معنا بر او آشکار می شود.
وی افزود: از ابن ابیالحدید، این عالم معتزلی، نقل است که سجده بر برخی فرازهای نهجالبلاغه، همانند سجده بر آیات عزائم قرآن، شایسته و بایسته است. وقتی از علامه طباطبایی (ره) درباره علت این حکم پرسیده شد، فرمودند: "چرا که نهج البلاغه در حقیقت، استخراج و تجلی یافته معارف قرآنی است." بنابراین، تعجبی ندارد که بر کلام کسی که نفس او تجسم قرآن است، سجده شود.
بخش دوم: مستند تاریخی و سند روایت
حجت الاسلام احمدیمنش با تأکید بر اعتبار بالای روایت مورد بحث، به شواهد تاریخی استناد کرد: این حکمت با شماره ۱۴۷ در نسخه دکتر صبحی صالح و شماره ۱۴۳ در نسخه ابن ابی الحدید ثبت شده و پیش از سید رضی (ره) نیز توسط عالمان دیگر نقل شده است. نکته قابل تأمل، گزارش مسعودی، مورخ برجسته قرن چهارم هجری است که می گوید: "در عصر ما، مردم بیش از ۴۰۰ خطبه از امیرالمؤمنین (ع) را از حفظ داشتند." این نشان می دهد که این گنجینه عظیم، در سده های نخستین نیز کاملاً شناخته شده و محفوظ بوده است.
وی در ادامه به سند روایت اشاره کرد و افزود: امامزاده ناصرالحق، جد چهارم مادری سید رضی(ره) و سید مرتضی علمالهدی(ره)، از جمله راویان حکمت ۱۴۷ و همچنین حکمتهای ۱۳۱ و ۴۴۴ و خطبههای ۵۰ و ۱۰۳ نهجالبلاغه است. ایشان از علمای برجستهای است که صدها روایت به وی منسوب است. سید ابوطالب آملی در کتاب "تیسیر المطالب"، صفحه ۲۰۲، حکمت ۱۴۷ نهجالبلاغه را به روایت امامزاده ناصرالحق بیان کرده است.
بخش سوم: شرح مفصل تقسیم بندی سه گانه امام علی (ع)
استاد حوزه خاطرنشان کرد: حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در بخش آغازین حکمت خطاب به کمیل بن زیاد می فرمایند: «ای کمیل، این دل ها همانند ظرف هایی هستند. بهترین آنها، ظرفیتپذیرترین و گنجایشدارترینِ آنهاست. پس آنچه به تو میگویم، به خوبی حفظ کن.»
حجت الاسلام احمدی منش به تشریح تقسیم بندی حضرت پرداختند که در آن جامعه به سه دسته اصلی تقسیم می شود؛ عالمان ربانی، متعلمان که بر سبیل نجات هستند؛ و گروه سوم، جمعیت نادان است.
۱. عالم ربانی (دانشمند الهی):
استاد حوزه ابراز داشت: این گروه، والاترین رتبه اجتماعی از منظر امام (ع) هستند که دو ویژگی کلیدی برای این شخصیت برشمرده می شود:
الفت. شرط علمی: دارا بودن «علم نافع»؛ یعنی دانشی که انسان را به سعادت دنیا و آخرت رهنمون شود. این علم، محدود به دانشهای ظاهری نیست، بلکه «تفقه در دین» به معنای شناخت عمیق اصول و فروع الهی است.
ب. شرط معنوی (ربانی بودن): داشتن پیوندی شدید و مستمر با پروردگار. استاد احمدیمنش در توضیح این صفت، به آیه «رِجَالٌ لَّا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ» (نور: ۳۷) استناد کرده و افزود: «عالم ربانی، انسانی است که هیچ تجارت و معاملهای او را از یاد خدا غافل نمیکند. حضور قلب او دایمی است، نه تنها در نماز، که در تمام شئون زندگی. او مصداق حدیث شریف "أفضَلُ الإیمانِ أن تَعلَمَ أنَّ اللهَ مَعَکَ حَیثُما کُنتَ" است.»
وی حضرات معصومین (ع) را در اوج این مقام دانست و در دوران معاصر، به شخصیت هایی چون امام خمینی (ره)، آیت الله بهجت (ره)، آیت الله گلپایگانی (ره) و دیگر مراجع عظام تقلید به عنوان نمونه های بارز عالم ربانی اشاره کرد.
۲. متعلم علی سبیل نجات (آموزنده در راه رستگاری):
استاد حوزه اظهار داشت: اینان کسانی هستند که با انگیزه نجات و رستگاری، در مسیر فراگیری علم نافع از «عالم ربانی» گام برمی دارند. همانند ماه که نور خود را از خورشید می گیرد، این گروه نیز وجود خود را با انوار علم آن استاد الهی روشن می کنند.
وی تأکید کرد: هر دانشآموزی در این زمره قرار نمیگیرد، بلکه این عنوان خاص کسی است که «علم نجات بخش» را می آموزد، نه هر دانشی را. وی به دعای پس از نماز عصر اشاره کرد: «اللهم إنی أعوذ بک من علم لا ینفع» و یادآور شد: درخواست پناه بردن از علم غیرنافع، نشاندهنده اهمیت تشخیص «علم نافع» از علوم دیگر است.
۳. همج رعاع (جمعیت نادان و سبکمغز):
حجت الاسلام احمدی منش خاطرنشان کرد: این گروه، سومین و پستترین دسته در این تقسیمبندی هستند. ترکیب «همج» (اشاره به افراد نادان و احمق) و «رعاع» (اشاره به افراد فرومایه و سبکسر) تصویر روشنی از این قشر ارائه می دهد. امام (ع) برای این گروه چند صفت بارز برمیشمرند:
«اتِّباعُ کُلِّ ناعِق»: پیرو هر صدازنندهای هستند. به جای گرایش به پرچم هدایت عالم ربانی، به سوی هر دعوتکننده و جریان دیگری که غالباً باطل است، کشیده میشوند.
«تَمِیلُ مَعَ کُلِّ رِیح»: همانند کاه یا حشرات، با هر باد و جریان اجتماعیای به هر سو متمایل میشوند. اراده و استقامت راسخ ندارند.
استاد حوزه دو دلیل اصلی برای سقوط به این مرتبه ذکر کردند:
الف: «لَمْ یَسْتَضِیئُوا بِنُورِ الْعِلْم»: خود را با نور علم نافع روشن نکردهاند. در تاریکی جهل و غفلت باقی ماندهاند.
ب: «لَمْ یَلْجَئُوا إِلَی رُکْنٍ وَثِیق»: به تکیهگاه و پناهگاه استواری — که همان عالم ربانی و مکتب اوست — پناه نبردهاند. در نتیجه، همانند کسی هستند که در طوفان، به جای پناه بردن به کوهی استوار، به چوب خشکی متکی شده باشد.
بخش چهارم: نتیجهگیری و پیام اجتماعی روایت
حجت الاسلام احمدی منش تصریح کرد: این روایت، نقشه ای راهبردی برای سلامت و استقامت جامعه اسلامی ترسیم میکند. راه نجات از تزلزل و انحراف، منحصر در دو راه است:
· راه نور: قرار گرفتن در ذیل پرچم «عالم ربانی» و بهرهگیری از علم نافع او، که انسان را از تاریکیها به سوی نور هدایت میکند.
· راه ظلمت: اعراض از این مسیر، که سرانجامی جز افتادن در دام «طاغوت» و «اصحاب النار» ندارد.
وی خاطرنشان کرد: امیرالمؤمنین علی(ع) به روشنی نشان می دهند که علم حقیقی که همراه با تربیت ربانی است، تنها عاملی است که به انسان «رکن وثیق» (تکیه گاهی استوار) می بخشد و او را در برابر تندبادهای فکری و اجتماعی مصون می دارد. جامعه ما امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند شناخت و تکریم «عالم ربانی» و تشویق جوانان به قرار گرفتن در زمره «متعلمین علی سبیل نجات» است.
نظر شما