دنیاگرایی ریاآمیز، آفت زندگی است

حجت ‌الاسلام و المسلمین «عباس بادله طارسی»، استاد حوزه، در گفت‌وگو با خبرگزاری حوزه در ساری، به تفسیر حکمت ۱۳۱ نهج‌البلاغه پرداخت و ابعاد مختلف نگرش اسلام به دنیا را تبیین کرد.

حکمت ۱۳۱ نهج البلاغه، به روایت امامزاده ناصرالحق

حجت الاسلام و المسلمین بادله طارسی اظهار کرد: سید ابوطالب آملی در تیسیر المطالب از امامزاده ناصرالحق روایت می کند: «وَ بِهِ قَالَ: أَخْبَرَنَا أبو الْحُسَیْنِ عَلِیُّ بن إِسْمَاعِیلَ الفَقِیهُ رحمه الله تعالی، قَالَ: أَخْبَرَنَا النَّاصِرُ لِلْحَقِّ الْحَسَنُ بن عَلِیٍّ رَضِیَ الله تَعَالَی عَنْهُ، قَالَ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بن عَلِیِّ بن خَلَفٍ قَالَ: حَدَّثَنَا حَمْدُ بن عَبْدِ الله بن مُحَمَّد بن رَبِیعَةَ القُرَشِی، عَنْ یَحْیَی بن عَبْدِ الله بن الْحَسَنِ. عَنْ جَعْفَرِ بن مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ، عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیًّا علیه السلام سَمِعَ رَجُلاً یَذُمُّ الدُّنْیَا فَأَطْنَبَ فِی ذَمِّهَا فَصَرَخَ بِهِ عَلِیٌّ علیه السلام، فَقَالَ: هَلُمَّ أَیُّهَا الذَّامُّ لِلدُّنْیَا فَلَمَّا أَتَاهُ، قَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام:

أَیُّهَا الذُّامُّ لِلدُّنْیَا وَیْحَکَ لِمَ تَذُمَّهَا أَنْتَ الْمُجْتَرِمُ عَلَیْهَا أَمْ هِیَ الْمُجْتَرِمَةُ عَلَیْکَ!؟

فَقَالَ: بَلْ أَنَا الْمُجْتَرِمُ عَلَیْهَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ،

قَالَ: وَیْحَکَ فِیمَ تَذُمُّهَا أَلَیْسَتْ مَنْزِلَ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا، وَدَارَ غِنَاءٍ لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا، وَدَارَ عَاقِبَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا مَسْجِدَ أَحِبَّاءِ الله عَزَّ وَجَلَّ وَمَهْبَطَ وَحْیِهِ وَمُصَلَّی مَلائِکَتِهِ وَمَتْجَرَ أَوْلِیَائِهِ، اکْتَسَبُوا فِیهَا الرَّحْمَةَ، وَرَبِحُوا فِیهَا الْجَنَّةَ، فَمَنْ ذَا یَذُمُّهَا وَقَدْ آذَنَتْ بِبَیِّنِهَا، وَنَادَتْ بِانْقِطَاعِهَا، وَمَثَّلَتْ بِبَلائِهَا البَلاءَ، وَشَوَّقَتْ بِسُرُورِهَا إِلَی الشُّرُورِ، رَاحَتْ بِفَجِیعَةٍ، وَابْتَکَرَتْ بِعَافِیَةٍ، بِتَحْذِیرٍ وَتَرْغِیبٍ وَتَخْوِیفٍ، فَذَمَّهَا رِجَالٌ غَدَاةَ النَّدَامَةِ حَدَّثَتْهُمْ فَلَمْ یُصَدِّقُوا، وَذَکَّرَتْهُمْ فَلَمْ یَذْکُرُوا، وَحَمِدَهَا آخَرُونَ ذَکَّرَتْهُمْ فَذَکَرُوا، وَحَدَّثَتْهُمْ فَصَدَّقُوا.

فَأَیُّهَا الذَّامُ لِلدُّنْیَا، الْمُغْتَرُّ بِتَغْرِیرِهَا مَتَی اسْتَذَمَّتْ إِلَیْکَ، بَلْ مَتَی غَرَّتْکَ!؟ أَبِمَضَاجِعِ آبَائِکَ مِنَ البَلاءِ، أَمْ بِمَصَارِعِ أُمَّهَاتِکَ تَحْتَ الثَّرَی!؟ کَمْ عَلَّلْتَ بِیَدَیْکَ، وَکَمْ مَرَّضْتَ بِکَفَّیْکَ، تَلْتِمْسُ لَهُ الشِّفَاءَ، وَتَسْتَوْصِفُ لَهُ الأَطِبَّاءَ!؟ لَمْ تَنْفَعْهُ شَفَاعَتُکَ، وَلَمْ تُغْنِ عَنْهُ طِلْبَتُکَ، مُثِّلَتْ لَکَ – وَیْحَکَ - الدُّنْیَا بِمَضْجَعَةِ مَضْجَعَکَ، حِینَ لاَ یُغْنِی بُکَاؤُکَ، وَلاَ یَنْفَعُ أَحِبَّاؤُکَ.» (تیسیر المطالب فی أمالی أبی طالب؛ ص: ۵۰۶)

استاد حوزه بیان کرد: در کتاب نهج البلاغه، حکمت ۱۳۱ هم همین روایت آمده، چه اینکه در دیگر منابع هم آمده است؛ از جمله الزهد؛ ص ۴۷؛ خصائص الأئمة (ع) (خصائص أمیر المؤمنین (ع)؛ ص ۱۰۲؛ نزهة الناظر و تنبیه الخاطر؛ ص ۶۶؛ الأمالی (للطوسی)، ص ۵۹۴؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط - القدیمة)؛ ج ‌۲؛ ص ۴۴۱؛ کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین (ع)؛ ص۱۸۰؛ بحار الأنوار؛ ج ‌۷۰؛ ص ۱۲۵ و ص ۱۲۹.

حجت الاسلام و المسلمین عباس بادله طارسی با اشاره به این‌که دنیا در متون اسلامی هم مورد مدح است و هم مورد ذم، بیان داشت: حضرت امیرالمومنین (ع) در این حکمت، درس دنیاشناسی به ما می‌دهد. هرچند ایشان خطاب به فرد خاصی سخن می‌گویند، اما این درس، کلی و همگانی است و مخاطب آن همه انسان‌ها در هر زمانه‌ای هستند.

استاد حوزه علمیه قم با بیان بخشی از این حکمت که در آن حضرت (ع) فردی را که دنیا را مذمت می‌کند، مورد خطاب قرار می‌دهند، اظهار داشت: امام (ع) به این شخص می‌فرمایند: «ای کسی که دنیا را مذمت می‌کنی، تو خودت فریفته باطل‌های دنیا شده‌ای و مغرور آن هستی. تو از دنیا شکایت می‌کنی، در حالی که دنیا از تو شکایت دارد».

دنیای فریبنده و گذرا

حجت ‌الاسلام و المسلمین بادله طارسی با توضیح این بخش، افزود: امام در ادامه با مثال‌هایی تکان‌دهنده از بیماری و مرگ عزیزان و ناتوانی انسان در دفع مرگ با تمام قدرت و دارایی‌اش، گذرا بودن و فریبندگی دنیای مذموم را نشان می‌دهند. این دنیا، جای ماندن نیست و انسان مانند مسافری است که باید از آن کوچ کند. مشکل زمانی است که انسان این دنیای فانی را «هدف» خود قرار دهد، نه «وسیله‌ای» برای آخرت.

وی در تبیین مذمت دنیا در آیات قرآن، به آیه ۲۰ سوره حدید استناد کرد و گفت: قرآن در این آیه، پنج مرحله از عمر انسان را که معمولاً در دام‌های دنیایی سپری می‌شود، برمی‌شمارد: «لعب» (بازی در کودکی)، «لهو» (سرگرمی در نوجوانی)، «زینه» (تجمل و آراستگی در جوانی)، «تفاخر» (فخرفروشی و مقام‌طلبی) و «تکاثر» (افزون‌طلبی در اموال و اولاد). اگر نگاه انسان به دنیا، نگاهی مصرف‌گرا و هدفمند به خود دنیا باشد، هرچه سن بالاتر می‌رود، حریص‌تر می‌شود.

مدح دنیای مومنانه

این کارشناس دینی در ادامه به جنبه مثبت و مورد مدح دنیا اشاره کرد و گفت: اما دنیا یک وجه مثبت و ممدوح هم دارد. امام علی (ع) در ادامه همان حکمت می‌فرمایند: «به راستی این دنیا، خانه راستی برای کسی است که با آن راست باشد، خانه عافیت برای کسی است که آن را بفهمد، خانه بی‌نیازی برای کسی است که از آن توشه برگیرد...».

وی اضافه کرد: از نگاه امام (ع)، دنیا «مسجد دوستان خدا»، «محل نماز فرشتگان»، «مهبط وحی» و به تعبیر زیبای دیگر، «متجر اولیاء الله» یعنی محل تجارت دوستان خداست. تجارتی که قرآن در سوره صف به آن اشاره می‌کند: ایمان به خدا و رسول و جهاد با مال و جان.

حجت‌الاسلام و المسلمین بادله طارسی با اشاره به روایتی از امام باقر (ع) که فرمودند: «از ما نیست کسی که دنیا را برای آخرت یا آخرت را برای دنیا ترک کند»، بر لزوم میانه‌روی و استفاده صحیح از دنیا برای آخرت تاکید کرد.

نتیجه‌گیری

وی در جمع‌بندی این دو نگاه گفت: دنیا ذاتاً مذموم یا ممدوح نیست. این نگاه انسان است که به آن جهت می‌دهد. کسانی که اسیر هوای نفس و آرزوهای دراز شده‌اند، دنیا را هدف می‌گیرند و هنگام سختی، آن را مذمت می‌کنند؛ اینان در قیامت حسرت خواهند خورد. اما کسانی که دنیا را فهمیدند، از آن برای آخرت توشه گرفتند و راه حق را پیمودند، همان‌ها هستند که روز قیامت، دنیا را ستایش خواهند کرد.