به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری «حوزه»، حجت الاسلام والمسلمین محمد باقر دهلوی در سال ۱۱۵۹ شمسی در شهر دهلی چشم به جهان گشود. پدر ایشان، حجت الاسلام والمسلمین محمد اکبر، از علمای برجسته و مدرّسان نامدار دهلی به شمار میرفت. خاندان و اجداد حجت الاسلام والمسلمین محمد باقر در اصل اهل همدان ایران بودند که در دورهای پیشین به هندوستان هجرت کرده و در آن سرزمین سکونت گزیدند. نیاکان وی در عصر خویش از علمای طراز اول محسوب میشدند و در علوم گوناگون همچون حدیث، تفسیر، فقه، تاریخ و دیگر معارف اسلامی، سرآمد روزگار خود بودند.
حجت الاسلام والمسلمین محمد باقر آموزشهای ابتدایی را در محیط خانوادگی فرا گرفت و سپس وارد مدرسه پدر خویش شد و تحصیلات علمی خود را ادامه داد. در آن مدرسه، طلاب بسیاری از دهلی و مناطق اطراف به فراگیری علوم دینی مشغول بودند. ایشان همچنین از محضر حجت الاسلام والمسلمین عبدالرزاق بهرهمند شد که در آن زمان در محله «دروازه کابلی» دهلی اقامت داشت. در همان مدرسه با شیخ ابراهیم ذوق آشنا شد و این دوستی و ارتباط علمی و ادبی تا پایان عمر ادامه یافت.
پس از فراغت از تحصیل در مدرسه حجت الاسلام والمسلمین عبدالرزاق، در سال ۱۲۰۴ شمسی وارد دانشکده دهلی شد و در سال ۱۲۰۷ شمسی به عنوان مدرس در همان مرکز علمی به تدریس پرداخت. وی تا سال ۱۲۱۵ شمسی در دانشکده دهلی به فعالیت آموزشی ادامه داد. اما هنگامی که این دانشکده به مرکز تبلیغات استعمار انگلیس تبدیل شد، ایشان در اعتراض به این روند، آنجا را ترک کرد.
پس از آن، مدتی در اداره آبیاری مشغول به کار شد و سپس به عنوان مأمور اداره مالیات فعالیت نمود. در ادامه، با ارتقای مقام اداری، به سمت سرپرست عالی اداره منصوب گردید. با وجود این مسئولیتها، هرگز از فعالیتهای دینی، فرهنگی و اجتماعی غافل نماند.
از جمله خدمات ماندگار ایشان، ساخت حسینیهای در کنار زیارتگاه پنجۀ شریف است که امروزه با نام آزاد منزل شناخته میشود. همچنین در جوار همان زیارتگاه، مسجدی بنا نهاد که به «مسجد خرما» شهرت یافت و این مسجد تا امروز نیز پابرجاست. افزون بر این، در نزدیکی همان مکان، حوزهای علمیه تأسیس کرد که نقش مهمی در گسترش معارف شیعی و ارتقای سطح فکری و علمی جامعه شیعه ایفا نمود. در این حوزه، طلاب بسیاری به فراگیری زبانهای عربی و فارسی، فقه و اصول، و حتی زبان انگلیسی میپرداختند.
حجت الاسلام والمسلمین محمد باقر آثار علمی و تألیفات ارزشمندی نیز از خود به یادگار گذاشت که از جمله آنها میتوان به این آثار اشاره کرد:
هادی التواریخ، سیف صارم (معروف به شمشیر تیز)، هادی المخارج، سفینه النجات، تفسیر آیه ولایت، رساله عید غدیر، کتاب التقلیب، مفید العلوم، رساله نکاح و آثار دیگر.
وی همچنین مؤسس روزنامه «اردو دهلی» بود که در سال ۱۲۱۶ شمسی فعالیت خود را آغاز کرد و خود ایشان به عنوان سردبیر آن ایفای نقش مینمود. افراد برجستهای نیز در این روزنامه همکاری داشتند که از جمله آنان میتوان به پدرش حجت الاسلام والمسلمین محمد اکبر و فرزندش حجت الاسلام والمسلمین محمد حسین آزاد اشاره کرد. نسخههایی از این روزنامه مربوط به سالهای ۱۲۱۸ تا ۱۲۲۰ شمسی در آرشیو ملی موجود است.
در مهرماه ۱۲۲۱ شمسی، ایشان ماهنامهای با عنوان «مظهر الحق» راهاندازی کرد که در آن دیدگاهها و مبانی فکری شیعه منتشر میشد. مدیر مسئول این نشریه فردی به نام امداد حسین بود. مطالعه این ماهنامه نشاندهنده اصول فکری، اعتقادی و سیاسی حجت الاسلام والمسلمین محمد باقر است؛ بهویژه دیدگاه روشن و صریح شیعه درباره استعمار، استثمار و بردگی که نقش مهمی در بیداری عمومی، بهخصوص در میان شیعیان، علیه حکومت استعماری انگلیس داشت.
در سال ۱۲۳۶ شمسی، روزنامه اردو دهلی با صراحت هرچه تمامتر علیه نظام استعماری انگلیس و در حمایت از مجاهدان آزادیخواه فعالیت کرد. حجت الاسلام والمسلمین محمد باقر از هیچ تلاشی برای ناکام ساختن نقشههای استعمارگران فروگذار نکرد و همزمان کوشید پیوندی عمیق میان دین و جامعه برقرار سازد. هنگامی که سربازان هندی در اعتراض به سیاستهای ظالمانه انگلیس متحد شدند، این روزنامه نقش مؤثری در بازتاب و حمایت از این حرکت ایفا کرد.
در سال ۱۲۳۷ شمسی، نام روزنامه «اردو دهلی» به «اخبار الظفر» تغییر یافت تا تمامی انقلابیون و آزادیخواهان را گرد محور واحدی علیه استعمار گرد آورد. این روزنامه به مقابله با تبلیغات گمراهکننده کمپانی انگلیسی پرداخت و پاسخهای مستدل و کوبندهای به آنها ارائه داد. افزون بر این، در جهت تقویت اتحاد و همبستگی میان مسلمانان و هندوها تلاشهای گستردهای صورت گرفت و به شبهات و اختلافافکنیهای استعمارگران پاسخ داده شد.
فعالیتهای ضد استعماری حجت الاسلام والمسلمین محمد باقر سرانجام خشم حکومت انگلیس را برانگیخت. پس از شکست قیام، حکم اعدام ایشان صادر شد و خانهاش به آتش کشیده شد؛ در نتیجه، کتابخانه ارزشمند، نسخههای روزنامه، اموال، اثاثیه منزل و دستنوشتههای علمی او همگی نابود گردید. تمامی اموال منقول و غیرمنقول ایشان مصادره شد و فرزندش حجّةالاسلام والمسلمین محمد حسین آزاد نیز تحت تعقیب قرار گرفت. وی پس از شهادت پدر، ناچار به زندگی مخفیانه شد که این وضعیت به بروز مشکلات روحی و روانی برای او انجامید.
آثار علمی، فعالیتهای ادبی و خدمات اجتماعی حجت الاسلام والمسلمین محمد باقر دهلوی هرگز از حافظه تاریخ محو نخواهد شد. او نهتنها بنیانگذار نخستین روزنامه اردو دهلی بود، بلکه در عرصههای دینی، اجتماعی، فرهنگی، همزیستی مذهبی و مبارزه برای آزادی و استقلال نیز نقشی ماندگار ایفا کرد.
سرانجام، استعمارگران انگلیسی حجت الاسلام والمسلمین محمد باقر را به جرم بیان حقیقت، مقابله با حکومت استعماری و حمایت از نهضت آزادی، در تاریخ ۲۵ آذر ۱۲۳۶ شمسی به شهادت رساند. بنابر برخی نقلها، وی را بر دهانه توپ بستند و با شلیک توپ به شهادت رساندند. بدینسان، این عالم مجاهد و آزادیخواه، جان خود را در راه وطن، دین و آزادی فدا کرد و ندای حق را لبیک گفت.
ارائه دهنده: دانشنامه اسلام، مرکز بین المللی میکروفیلم نور دهلی
نظر شما