گاهی روش عملی انسان به تاسی از پدر و مادر است؛ اگر سیره ای را که از والدین یاد گرفته، حسنه باشد به تدریج همراه با رشد خود، آنچه را که از سوی آنان بصورت کسبی فراگرفته با دقت و تعمق در آن روش و سیره مورد بررسی قرار می دهد.

به گزارش خبرگزاری «حوزه»، حجت الاسلام والمسلمین نظری منفرد در دوره کوتاه مدت امام حسین(ع) شناسی در حرم مطهر به موضوع "سیره عبادی امام حسین(ع)" پرداخت و گفت: سیره در لغت به معنای روش و طریقه است و در اصطلاح به خلق و خوی شخص که بر اساس آن عمل می کند، سیره گفته می شود.

*روش و طریقه امام حسین(ع) در عبادت

در امتداد این سئوال باید پاسخ داده شود که آیا سیره در انسان امری طبیعی است یا کسبی؟ و به تعبیر دیگر آیا سیره در انسان جزء اموری است که از عوارض لازم انسان است یا مثل دانش، أمری کسبی است؟

پاسخ این است که بدون تردید سیره کسبی است؛ البته ممکن است طبق قانون وراثت یک سلسله امور از والدین به انسان منتقل شود و در علم اخلاق نیز مطرح است که آیا «اخلاق» وراثتی است یا خیر؟ معمولاً علمای اخلاق می فرمایند که سیره وراثتی نیست؛ البته محیط تربیتی، محیط خانه و معلم انسان می تواند تاثیرگذار باشد.

بر اساس آنچه که امام صادق علیه‌السلام می فرماید: ده خصلت است که گاهی در فرزند وجود دارد؛ ولی در پدر وجود ندارد و گاهی در پدر وجود دارد؛ ولی در فرزند وجود ندارد؛ بنابر این سیره در انسان یک امر کسبی است که شخص از دیگران دریافت می‌کند.

* روش های عملی انسان

روش عملی انسان متکی به سه حالت است:

1-گاهی روش عملی انسان به امور معرفتی مربوط است؛ یعنی معرفت است که سیره را در فرد به وجود آورده است به عنوان مثال اگر کسی در گفتار صادق است، از خدا باوری و معاد باوری او سرچشمه می گیرد و باعث شده که شخص این طریقه و روش را در زندگی به کار بگیرد و در مقابل، سیره سیئه نیز همینطور است؛ به این معنا که ممکن است اعتقادات فرد باعث شده که جهت گیری ناشایستی در زندگی داشته باشد.

2- گاهی روش عملی انسان به عادت فرد بستگی دارد؛ یعنی فرد در عادات و روش های خود توجهی به خوبی یا بدی عمل خود ندارد؛ بلکه آن را از روی عادت انجام می دهد؛ به این معنا که چون دوست او اینطور عمل کرده، او نیز مانند رفیق خود عمل می کند؛ پس گاهی سیره از کسی که انسان از او تقلید می کند، نشأت می گیرد.

3- گاهی روش عملی انسان به تاسی از پدر و مادر است؛ اگر سیره ای را که از والدین یاد گرفته، حسنه باشد به تدریج همراه با رشد خود، آنچه را که از سوی آنان بصورت کسبی فراگرفته با دقت و تعمق در آن روش و سیره مورد بررسی قرار می دهد.

درباره سیره عبادی امام حسین(ع) تعابیری از حضرت ولی عصر(عج) در زیارت ناحیه مقدسه رسیده است که اوصافی را امام زمان(عج) برای سیدالشهداء ذکر می کنند و از جمله می فرمایند که جدم «کان وَفِیَّ الذمم، «مجتهدا فی الظلم»، طویل الرکوع و السجود، «منیب» «حبیب»؛ حال باید بررسی کنیم که آیا امام حسین(ع) این سیره را از والدین خود گرفته است یا خیر؟ که در پاسخ باید گفت که ممکن است این طور باشد؛ چراکه پیشوای سوم شیعیان تحت تربیت امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) بوده و خود حضرت به این امر افتخار می کردند و این نکته از رجزهای آن حضرت در روز عاشورا قابل برداشت است.

ایشان در رجزهای خود تاکید داشتند که نام امام علی(ع) در رجزها باشد در یکی از رجزهای خود فرمودند: «انا بن علی الطهر من آل هاشم کفانی بهذا مفخرا حین افخر/ من پسر علی پاک از آل هاشم هستم و اگر بخواهم فخر کنم، همین فخر برایم کافی است» و در رجز حماسی دیگر فرمودند: « أَنَا الْحُسَینُ بْنُ عَلِی/ آلَیتُ أَنْ لَا أَنْثَنِی‏/ أَحْمِی عِیالَاتِ اَبِی                                / أَمْضِی عَلَى دِینِ النَّبِی‏/ من حسین، پسر علی‌ هستم، سوگند خورده‌ام كه در برابر ظلم سر خم نكنم و از حریم و خاندان پدرم دفاع كنم، و بر دین نبی اكرم‌‌ پایدار بمانم».

در رجزهای دیگر نیز همینطور بوده است و امام حسین(ع) در آنها افتخار می کرده به این که پدر و مادرش امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) هستند.

*عبادت های پدر و تأسی فرزند

عبادت های امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) در أباعبدالله الحسین(ع) تاثیر گذار بوده است جریانی را ابودرداء نقل می کند و می گوید که: در یکی از شبها، نیمه شب از خانه بیرون آمده و از کنار حدائق بنی نجار عبور می کردم؛ ناگهان صدای جانسوزی را شنیدم که از دور مفهوم نبود صدای کیست. نزدیک که شدم دیدم امام علی(ع) است که مشغول نجواست و با خدا مناجات می کند. دیدم برخاست و یک مقدار نماز خواند و می فرمود: «آن من ناد نزاعة للشوی» و سپس در ضمن مناجات به خدای تعالی عرضه می داشت: «خدایا اگر گناه من عظیم است عفو تو بزرگتر از گناه من است» و من هم از مناجات حضرت لذت می بردم که دیدم صدای ایشان نمی آید. آمدم نزدیک و دیدم روی زمین دراز کشیده اند به او دست زدم دیدم مانند یک قطعه تخته ای شده است؛ خیلی نگران شدم و با سرعت به خانه امام علی(ع) آمدم و درب زدم. حضرت زهرا(س) پشت درب آمدند و من جریان را برای ایشان تعریف کردم که خانم فرمودند: «باکی نیست؛ این حالتی است که از او سابقه دارد که از خشیت الهی به او دست می دهد».

*تعبیر جالبی از رسول اعظم(ص) درباره حضرت زهرا(س)

راجع به خود حضرت زهرا(س) نیز پیامبر(ص) تعبیر جالبی دارند که فرمودند: «مَتَى قَامَتْ فِي مِحْرَابِهَا بَيْنَ يَدَيْ رَبِّهَا جَلَّ جَلَالُهُ ظَهَرَ نُورُهَا لِمَلَائِكَةِ السَّمَاءِ كَمَا يَظْهَرُ نُورُ الْكَوَاكِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَلَائِكَتِهِ يَا مَلَائِكَتِي انْظُرُوا إِلَى‏ أَمَتِي‏ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ إِمَائِي قَائِمَةً بَيْنَ يَدَيَّ تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهَا مِنْ خِيفَتِي وَ قَدْ أَقبَلَتْ بِقَلبِها عَلی عِبادَتی/ پیغمبر می‌فرمود: وقتی فاطمه(سلام الله علیها) در محراب عبادتش در پیشگاه الهی به عبادت می‌ایستد؛ نور فاطمه(سلام الله علیها) برای ملائکه‌ی آسمان می‌درخشد؛ همان‌طور که نور ستارگان برای اهل زمین می‌درخشد. ای ملائکه‌ی من، نگاه کنید به کنیز و بنده‌ی من فاطمه(سلام الله علیها) که سرور کنیزان و بنده‌های من است. ببینید چگونه در پیشگاه من به عبادت ایستاده و در محراب عبادت؛ تمام ارکان وجودش از خوف من می‌لرزد و با همه‌ی قلبش به عبادت من روی آورده‌است».

امام حسن(ع) و امام حسین(ع) از منظر محیط تربیتی، تربیت شده چنین مکتبی هستند امام حسن مجتبی(ع) می فرماید: در شبهای جمعه مادرمان زهرا(س) نمی گذاشتند ما بخوابیم و احیا می گرفتند.

گاهی «سیره» نشات گرفته از معتقدات انسان می باشد حقیقت امر این است که آن معارف بوده که امام حسین(ع) را به این مرتبه رسانده، دلیل بر این مدعا که سیره أباعبدالله الحسین(ع) پشتوانه معرفتی داشته است، دعای عرفه ایشان است که از ابتدا تا پایان، یک کتاب معرفتی است.

روحیه اهل دعا بودن سید و سالار شهیدان در فرزندانشان نیز تاثیر گذار بوده است؛ چراکه امام سجاد(ع) به دلیل کثرت سجده، «سجاد» نامیده شد و آنحضرت را «ذو الثفنات» می نامیدند؛ زیرا در اثر زیادی سجده پیشانی مبارکشان آسیب دیده بود.

*چند نمونه از سیره عبادی أباعبدالله الحسین(ع)

از امام زین العابدین(ع) سؤال شد که چرا فرزندان پدر شما امام حسین(ع) کم هستند؟ که حضرت در پاسخ فرمودند: برای اینکه پدرم «قائم الیل و صائم النهار» بودند.

معمولا وقتی ما کلمه مقدس «حسین» را نام می بریم، نوعا ایثار، شهادت و مصائب آن حضرت در ذهن تداعی می شود؛ اما جنبه های روحی، عبادی و معنوی امام حسین(ع) معمولا مورد توجه قرار نمی گیرد.

*حضور در قبرستان ابوطالب

حضرت از اوائل ماه شعبان تا هشتم ذی‌الحجه در مکه بوده و صبح روز هشتم از مکه به قصد عراق حرکت کردند. این ایامی که ایشان در مکه بودند، برخی از شبها نیز به قبرستان ابوطالب می آمدند که در این قبرستان هم ابوطالب، جد امام حسین(ع)، هم عبدالمطلب جد اعلای ایشان و هم حضرت خدیجه، جده آن حضرت مدفون هستند. در برخی از شبها سید و سالار شهیدان به کنار قبر شریف حضرت خدیجه آمده و در آنجا مشغول به راز و نیاز شده و اشعاری در آنجا می خواندند: «يَا رَبِ‏ يَا رَبِ‏ أَنْتَ‏ مَوْلَاهُ* فَارْحَمْ عَبِيداً إِلَيْكَ مَلْجَاه* طُوبَى لِمَنْ كَانَ خَائِفاً أَرِقا* يَشْكُو إِلَى ذِي الْجَلَالِ بَلْوَاه/ خدایا تو مولای ما هستی، رحم کن به بنده ات که ملجا و پناه او تو هستی، خوشا به حال آن بنده ای که شب را بیدار است و مشکلات خود را با خدا مطرح می کند».

* ظهر روز عاشورا

 در این روز ابو ثمامه صائدي به امام حسین(ع) عرض کرد ما با شما یک نماز دیگر نخوانیم؟ که حضرت نگاهی به خورشید کردند و فرمودند: « ذکرت الصلوة جعلک الله من المصلین نعم هذا و لو وقتها» نماز را يادآوري كردي‌، خداوند تو را از نماز گزاران قرار دهد. بله‌، الان وقت نماز است‌

*عصر روز تاسوعا

در این روز امام حسین(ع) بیرون خیمه نشسته و سر مبارکشان روی زانو بود که حضرت زینب(س) نزد ایشان آمدند و عرض کرد: برادرجان؛ سپاه دشمن نزدیک می شود و حلقه محاصره را تنگ  می کند که حضرت سر مبارک را برداشتند و فرمودند: الان در عالم رؤیا جدم رسول خدا(ص) را دیدم که فرمود: «إنّك تروح إلينا غدا/ به زودی به نزد ما می آیی»؛ سپس به حضرت عباس(ع) فرمودند: «اركب بنفسي انت يا اخي/ سوار بر اسب شو جانم فدايت اي برادر» ببین آنها چه کار دارند  که پاسخ گرفتند که دستور آمده که باید جنگ را هم اکنون آغاز کنیم؛ لذا حضرت ابوالفضل(ع) برگشت و به أباعبدالله الحسین(ع) خبر را رساند و حضرت فرموند: یک شب از آنان فرصت بگیر؛ زیرا «ان الله عزوجل یعلم انی احب الذکر و الصلوه و الدعاء و تلاوة القرآن/ خدا می داند من نماز، ذکر و دعا را دوست می دارم».  

سید بن طاوس در لهوف وقتی به این قسمت از مقتل که در بالا ذکر شد، می رسد، تعبیر بسیار لطیفی دارد و می گوید: «هکذا کانت سجیة الحسین/ سیره امام حسین(ع) عبادت و بندگی است.

این نمونه ها نشان می دهد که حضرت در عبادت چگونه بوده و تمام این أفعال، منشأ معرفتی داشته است.

در یک جمله می توانیم بگوییم که سیره امام حسین(ع)، سیره ای است که می تواند برای همگان الگو بوده و تمام کسانی که حسینی هستند، می توانند عبادت را از روش زندگانی آن حضرت بیاموزند.