به گزارش خبرگزاری «حوزه» در این نشست که حجت الاسلام محمد رضا بارانی عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س)، دکتر عباس احمد وند عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، کلارا لوپز شرق شناس و شیعه شناس برجسته آمریکایی و اساتید تاریخ اسلام و شیعه شناسی حضور داشتند، دکتر عباس احمد وند عضو هیت علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به «جایگاه عاشورا در رویکرد به مطالعات شیعی غربیان» گفت: در نخستین گام های مطالعات اسلامی به معنی الاعم محققان و نویسندگان غرب چندان ازتقسیمات درون مذهبی دین مبین اسلام اطلاع نداشته و حتی به سبب آشنایی، تماس و ارتباط بیشتر با حکومت ها و سرزمین های سنی چون امپراتوری عثمانی، اسلام و جهان اسلام را در این حکومت ها و سرزمین ها خلاصه می کردند.
استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی با ذکر این مطلب که بررسی منابع و تحقیقات تازه غربی نشان می دهد که غربیان به تدریج با مفهوم و مصداق تشیع آشنا شدند که در این میان، عاشورا، یکی از مهمترین مسایلی بود که اذهان غربیان را متوجه خود ساخت، افزود: حادثه عاشورا و باز نمایی آن در قالب مراسم و شعائر سوگواری بر امام حسین(ع) در شهرها و نواحی شیعی بود که بسیاری از غربیان را برای نخستین بار در مواجهه مستقیم با نمادهای شیعی قرار می داد.
وی گفت غربیان پس از آشنایی با این حادثه بود که عملا به تفاوت های بنیادین شیعه و اهل سنت پی برده، عاشورا را به مثابه نقطه عزیمت توجه خویش به مطالعات شیعی قرار می دادند؛ حتی در مواردی این توجه چندان عمیق و دامنه دار می شد که پژوهش و مطالعاتی خاص و مستقل در باب عاشورا را در ادبیات شیعه پژوهشی غرب تولید می نمود که می توان آنها را در قالب تقسیم بندی کلی تقسیم بندی کرد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: گزارش حادثه و نقش آن در شکل گیری تشیع، همراه با پیوند دهی قیام امام حسین(ع) به شکل گیری مفهوم مستقل تشیع و همچنین عزداری و دیگر مراسم مربوط به عاشورا، به ویژه تعزیه و بررسی آن با رویکردهای تاریخی و ادبی، نمایشی، زندگی روزانه و آداب و رسوم، نشانه شناسی و نماد شناسی از جمله این تقسیم بندی ها هستند.
استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: عاشورا نقطه ای بود که باعث شد بسیاری از غربیان با تشیع آشنا شوند.
وی افزود: اموی ها هم مرز با امویان بودند ولی این نهضت ترجه در این زمان رخ نداد ولی در دوران عباسیان این نهضت شکل گرفت؛ اینکه غربیانی که با دول خاص ارتباط داشتند ولی توجه نمی کردند به این دلیل بود که اتفاقات خاصی در غرب رخ نداده بود.
این محقق خاطرنشان کرد: در این میان مولر یبان کرد که تا زمانی که شما یک دین را دین بدانید دیگر هیچ دینی را نمی شناسید؛ در عصر مقارن با صفویه ها که عصر اندیشه ترقی بود، غرب از دارالمسیحیت به اروپای مدرن تبدیل شده بود و تاجران کاسب کار اروپایی با ورود به دارالاسلام به شناسایی این مسلمانان دست زدند.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی با ذکر این مطلب که غربی ها و به خصوص انگلیسی ها، بیان کردند که محرم در هند یک فستیوال است، اظهارکرد: شکل محرم در این کشور با کشورهای ایران و عراق متفاوت است؛ حتی امروزه با پول هایی که هندی ها و اسماعیلی ها خرج می کنند ، شیعیان را بیشتر به نام اسماعیلیان می شناسند تا امامیه؛ در واقع امام حسن(ع) بود که شیعه امامیه را از دیگر شقوقی که بعدها ایجاد شد ممیز کردند.
پژوهشگر تاریخ اسلام با ذکر این مطلب که غربیان در ابتدا به عنوان مساله هویت بخشی و تکوین تشیع به شیعه نگریستند، بیان کرد: آنها در مطالعات امروزی دیگر مثل گذشته به شیعه شناسی به مثابه تحلیل های قبلی نمی نگرند و امروزه تحقیقات شیعه شناسی را در مردم شناسی خلاصه می کنند.
بسیاری از نتایج تحقیقات شرق شناسان توهین آمیز است
در ادامه این مراسم حجت الاسلام بارانی عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) گفت: دیدگاه های متفاوتی از سوی مستشرقان در باب عاشورا بیان شده که از این میان می توان به برداشت های آنها در حوزه سیاسی و احساسی و ... اشاره کرد.
وی افزود: برخی از غربی ها از دید تحلیل سیاسی به ماجرای عاشورا توجه کرده و بدون در نظر گرفتن عمق فکری که در این حادثه بوده است این جنگ را جنگی بر سر قدرت نامیدند.
این استاد حوزه و دانشگاه اظهارکرد: دسته ای که با نگاه فرهنگی و قومی به این حادثه نظر انداخته اند، عاشورا را محصول یک تقابل فرهنگی و قومی و نژادی معرفی کرده اند و حتی مباحثی چون همسر ایرانی حضرت امام حسین(ع) و تقابل آنها را ایشان از این حیث بررسی کرده اند.
وی گفت: کسانی که از دید مذهبی به عاشورا توجه کرده اند نیز به مباحثی چون نقش عاشورا در قوام یافتن شیعه در جهان اشاره کرده اند؛ همچنین آنها بیان می کنند عاشورا باعث ایجاد یک بلوغ کلی در میان شیعیان شد.
این محقق حوزوی خاطرنشان کرد: در کنار این دسته از متفکران برخی از مستشرقین نیز هستند که با مقایسه بین اسلام و مسیحیت سعی دارند عاشورا را با مصایب حضرت مسیح(ع) مقایسه کنند و البته برخی از آنها نیز هستند که این حادثه را حادثه ای بسیار غم انگیز و تاریخی دانسته اند.
وی گفت: با این وجود هنوز تتبعات دانشمندان شرق شناس به ویژه اسلام شناس نسبت به پژوهش های شیعی بسیار کم است؛ البته پژوهش آنها در خصوص شیعه بیشتر مرتبط با شیعیان اسماعیلی است.
وی خاطرنشان کرد: مقایسه پژوهش های دانشمندان غربی در خصوص تشیع امامیه نسبت به شیعه اسماعیلیه 1 به 350 است؛ حال با این وجود توجه آنها به عاشورا بسیار کمتر از این است.
این پژوهشگر حوزه بیان کرد:آنچه از مجموعه مطالعات غربیان در خصوص عاشورا می توان فهمید این است که این پژوهش ها اکثرا با فهم بسیار سطحی و یا در نظر نگرفتن ابواب مختلف این قیام انجام شده است.
بی توجهی مستشرقین به امربه معروف در قیام امام حسین(ع)
وی گفت: به عنوان مثال آنها اصلا به مباحی مثل امر به معروف که شعار اصلی و مساله اصلی امام حسین(ع) در این قیام است توجه نکرده اند؛ متاسفانه آنها نتایجی گرفته اند که درست نبوده و در بسیاری اوقات توهین آمیز است.
حجت الاسلام بارانی خاطرنشان کرد: تلاش آنها بیشتر این است که حادثه کربلا یک جنگ ساده بر سر قدرت نشان دهند؛ آنها شیعه را یک اقلیت منحرف از سیاست کل اسلامی می دانند که بر علیه قدرت حاکمه شوریده است و اصلا در این زمینه توهین های نیز انجام داده اند.
وی گفت: از نشست ها و همایش های اخیری که در سطح جهان در خصوص فرهنگ شیعه برگزار شده می توان به سمینار مطالعات شیعی در دانشگاه بریستول انگلیس در سال 2003 و مقاله مادلونگ در خصوص حضرت علی اکبر(ع) و پژوهش مرتبط با مراسم های آیینی شیعیان از جمله مباحث جدید غربیان در خصوص تشیع است ولی این کارها بنیادین نیست.
حجت الاسلام بارانی با اشاره به پژوهش های دیوید بینالت در این زمینه تصریح کرد: وی در این پژوهش به سراغ منابع آگاه هندی رفته و به تحقیق میدانی دست زده است که البته موضوع تحقیق او آیین های عاشورایی در هند می باشد؛ او به ترکیب جمعیتی حاضران در این مناسک و حضور هندوها و اهل سنت در این مراسم، انجمن های محلی عاشورایی و.. توجه کرده است.
وی گفت: وی در این پژوهش به دنبال بیان حس هویت اجتماعی شیعه و هویت سازی عاشورا برای شیعیان و نسبت قدرت سیاسی و مبانی شیعی هندوها، توقیت هویت اجتماعی و مذهبی شیعیان، برانگیختن حس همدردی و تخلیه رنج ها، مراسمات فرامذهبی شیعه، مناسبات شیعه با دیگر ادیان و پیوستگی شیعه با جامعه جهانی بوده است.
این محقق حوزوی خاطرنشان کرد: وی در این پژوهش به نکته جالبی اشاره می کند مبنی بر اینکه شیعیان پس از روضه امام خود را در آیینه تاریخی می بینند این حالت در تعریف اجتماعی شیعیان موثر است و اینکه عاشورا هویت بخش و امید دهنده است.
حجت الاسلام بارانی گفت: اگر مشاهده می کنیم که غربیان در باب تاریخ عاشورا کمتر قلم زده اند به این دلیل است که این مسایل به درد آنها نمی خورده است؛ بلکه با کارکردهای عاشورا می توانستند به تحلیل بهتری از شیعیان دست یابند.
سه رویکرد در میان غربی ها در خصوص عاشور
در ادامه این نشست دکتر فخر روحانی استاد زبان شناس دانشگاه قم بیان کرد: سه رویکرد در میان غربی ها در خصوص عاشورا وجود دارد؛ نخست عده ای با ماموریت های تخریبی آمدند از جمله هانری لامنس یا ریمون نیکلسون که در تاریخ عرب خطاب به امام حسین(ع) بسیار هتاکی می کند.
وی افزود: عده دیگر نیز بسیار محققانه وارد بحث می شوند وعالمانه صحبت میکند؛ البته بسیاری از آنها نگاه سطحی به حادثه عاشورا دارند؛ عده دیگر کسانی هستند که با آشنایی با تشیع، مستبصر شدند.
این استاد دانشگاه قم بیان کرد: در زمینه پژوهش های عاشورایی خلاهایی داریم که از جمله مجموعه ادبیات علمی و عاشورایی به زبان انگلیسی است که بنده مجموعه عاشورایی به ادبیات انگلیسی منتشر کردم.
وی گفت: در این زمینه وامدار مسلمانان شیعه در هند وانگلیسی زبان های شیعه هستیم که نخستین اشعار انگلیسی عاشوراتوسط آنها و خود انگلیسی ها منتشر شد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در این چند سال متاسفانه در خاورمیانه کار چندانی در خصوص عاشورا انجام نشده است؛ در این میان بنده مجموعه خطبات و نامه های امام حسین(ع) را از عربی به انگلیسی منتشر کردم.
فخر روحانی بیان کرد: در خصوص نقش ائمه در بزرگداشت عاشورا در دنیا کار جدی نکرده ایم؛ اگر بخواهیم علم عاشورا نشان دهیم وامدار امام جعفر صادق(ع) هستیم که با حدیث شریف ایشان، شیعیان زمانی که آب می خورند عاشورا را یاد می کنند.
وی با اشاره به انتشار زیارت نامه های مرتبط با امام حسین(ع) به زبان انگلیسی گفت: غالب کارهای مستشرقان با در نظر گرفتن مفاهیم اصلی تشیع نیست؛ تنزل امام حسین(ع) از یک امام به یک شخصیت سیاسی تاسف بار است که متاسفانه بسیاری از آنها چنین کرده اند.
در پایان این نشست نیز خانم کلارا لوپز به تشریح فعالیت های خود در زمینه عاشوراپژوهی پرداخت.
