خبرگزاری «حوزه»، بخش چهارم احکام صرافی ها شامل؛ احکام «ربای قرضی» و «ربای معاوضی» را منتشر می کند.
* ربای قرضی و ربای معاوضی
از جمله محرمات، دادن «ربا» و اخذ آن است. ربا دارای تعریفی در فقه اسلامی است و آن بر دو گونه است: «ربای قرضی» و «ربای معاوضی».
با دقت در فقه، روشن می گردد که در مبادلات ارزی و همچنین مطلق خرید و فروش پول، ربای معاوضی محقق نخواهد شد.
* ربای قرضی
ربای قرضی، آن است که شخصی به دیگری قرض دهد و شرط کند اضافه بر آنچه قرض داده است، دریافت کند. چنین قرضی مطلقاً باطل و حرام است؛ بدون تفاوت بین این که جنس قرض داده شده وزن کردنی باشد، یا پیمانه ای یا شمارشی یا غیر اینها و نیز بدون تفاوت بین پول خارجی و ایرانی.
حتی اگر چیزی که به عنوان اضافه شرط شده، از جنس چیزی که قرض داده شده است، نباشد؛ باز ربا و حرام خواهد بود. مثلاً اگر پولی را به شخصی قرض دهد و شرط کند علاوه بر رد اصل پول، یک هفته هم برای قرض دهنده کار کند؛ این قرارداد، ربا و حرام است.
* ربای معاوضی
ربای معاوضی، آن است که دو چیز همجنس با یکدیگر مبادله شود؛ در حالی که یک طرف از طرف مقابل کمتر باشد. این گونه معاوضه باطل است؛ در صورتی که آن جنس، وزن کردنی یا پیمانه ای باشد.
بنابراین، معیار در حرمت بیع ربوی، عبارت است از وجود سه شرط با هم:
* مکیل (پیمانه ای) یا موزون (کشیدنی) بودن هر دو جنس؛
* اتحاد جنس (یکی بودن هر دو جنس، مانند گندم به گندم)؛
* کم بودن وزن یا پیمانه یکی از دو جنس در مقابل دیگری؛ به عبارت بهتر: یقین نداشتن به تساوی وزنی یا پیمانه ای دو جنس.
پس از روشن شدن تعریف ربای معاوضی، بیان چند مثال را در این زمینه مناسب می دانیم که همه این معاملات باطل می باشد:
* فروش ده کیلو گندم به دوازده کیلو گندم یا جو، یا برعکس؛
* فروش یک مثقال طلا به یک مثقال و نیم، یا برعکس؛
* فروش یازده کیلو از مشتقات شیر در مقابل ده کیلو شیر، یا برعکس.
بر اساس آن چه بیان شد، حرمت ربای معاوضی به مکیل و موزون مختص می باشد؛ لذا در غیر این صورت مبادلات ذیل اشکال ندارد:
* فروش یک خانه به دو خانه، یا بر عکس؛
* فروش ده متر پارچه به یازده متر، یا برعکس؛
* فروش ده عدد تخم مرغ به یازده عدد، یا برعکس؛
* فروش ده هزار تومان پولِ نو به یازده هزار تومان پولِ کهنه (مشروط بر این که نسیه نبوده و در مجلس بیع، مبادله کامل صورت پذیرد).
به این حدیث دقت کنید:
عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ لَا يَكُونُ الرِّبَا إِلَّا فِيمَا يُكَالُ أَوْ يُوزَنُ. عبیدبن زرارة [فرزنده زرارة بن اعین] می گوید: از امام صادق علیه السلام چنین شنیدم: ربایی وجود ندارد؛ مگر در مکیل و موزون.
نیز بر اساس اشتراط وحدت جنس (یکی بودن جنس فروخته شده و آن چه در مقابل دریافت می گردد)، این گونه معاملات اشکال ندارد:
* فروش یک مثقال طلا به دو مثقال نقره، یا برعکس؛
* فروش ده کیلو گندم به یازده کیلو لوبیا، یا برعکس؛
* فروش ده کیلو قند به دوازده کیلو گندم.
نتیجۀ مطالب مذکور این است که بر مبادلات ارزی و بین المللی، عنوان «ربا» منطبق نمی شود؛ نه ربای معاوضی و نه ربای قرضی (به شرط آنکه قرضی صورت نگیرد).
تهیه و تنظیم: حجت الاسلام والمسلمین سیدجعفر ربانی- هفته نامه "افق حوزه"
