به گزارش خبرگزاری«حوزه»، حجت الاسلام والمسلمین میرمعزی معاون پژوهش حوزه های علمیه در گفت‌وگو با هفته نامه افق حوزه ضمن تبریک هفته پژوهش، فضلا، طلاب و مراکز پژوهشی، به تبیین سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات ضروری در عرصه پژوهش پرداخت.
*وضعیت و جایگاه پژوهش را در حوزه‌های علمیه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پژوهش عبارت است از تلاش فکری منظم، روشمند و مستدل برای پاسخ به مسایل نو و حل مشکلات موجود و باز کردن افق‌های تازه در پیش روی دانش. پژوهش‌های دینی هم که در حوزه‌های علمیه انجام می‌شود به همین معناست و به همین دلیل هیچ پژوهشی را نمی‌توانیم از تولید علم منفک کنیم.
با توجه به این‌که اسلام دین اداره فرد و جامعه است، پژوهش‌های اسلامی هم به تبع آن جایگاه مهم و عرصه گسترده‌ای پیدا می‌کند. بر این اساس پژوهش‌های اسلامی باید ناظر به مسایل مختلف فرد در عرصه‌های مختلف زندگی و مسایل و مشکلات نظام و جامعه اسلامی باشد. در حال حاضر که جامعه اسلامی در معرض تهاجم‌های گسترده سیاسی، فرهنگی و اقتصادی قرار دارد، اهمیت پژوهش برای پاسخ‌گویی به مشکلات موجود روشن می‌شود. با توجه به این اهمیت و گستردگی، باید جایگاه پژوهش در حوزه‌های علمیه تقویت شود و مجموع مدیریت حوزه‌های علمیه نیز با این دید وسیع به پژوهش نگاه کنند و در راستای تحقق پژوهش‌های دینی و راهبری آن‌ها به سمت نیازهای جامعه و نظام در سطح داخلی و بین‌المللی برنامه‌ریزی کنند. در این مسیر لازم است ساختارها موجود نیز تا حدودی که بتواند پاسخ‌گوی این نیازها باشد تحول پیدا کند.
البته ذکر این نکته نیز ضروری است که از ابتدای انقلاب تلاش‌های مجاهدانه‌ای از طرف روحانیت و مدیریت حوزه‌های علمیه برای تحقق این امر صورت گرفته و پیشرفت‌های خوبی هم داشته‌ایم، ولی در عین حال راه زیادی در پیش است و نواقص زیادی هم داریم و باید تلاش‌های انقلابی حوزه‌های علمیه در جهت پاسخ‌گویی به مسایل و نیازها ادامه پیدا کند.
آیت الله اعرافی مدیریت جدید حوزه‌های علمیه که چند ماهی است سکان هدایت مدیریت این حوزه را به عهده گرفته، با یک دید تحولی وارد شده‌اند و تلاش بر این بوده که افزون بر دستاوردهایی که مدیران و مسئولان قبلی داشته‌اند، توجه بیشتری به نیازهای روز جامعه صورت بگیرد.
*به نظر شما حوزه‌های علمیه چقدر توانسته‌اند منویات مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید را در حوزه پژوهش محقق سازند؟
آیت الله اعرافی در ابتدای مسئولیت خود خدمت مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید رسیدند و رهنمودها و مطالبات این بزرگواران را اخذ و جمع‌بندی کردند و به‌صورت منشور تحول حوزه به معاونت‌ها ابلاغ کردند. این منشور به همه معاونت‌ها از جمله معاونت پژوهش ابلاغ شده و همه مکلف شده‌اند در راستای تحقق این منویات حرکت کنند.
توقع مقام معظم رهبری از حوزه‌های علمیه این است که حوزه انقلابی حوزه‌ای باشد که در تمام مراحل هم پشتیبان نظام و هم ناقد و اصلاح‌کننده آن باشد. در عرصه پژوهش که مربوط به ماست، نظام‌سازی دینی نیازمند نظریه‌پردازی و تولید فکر توسط حوزویان است و عرصه‌ای است که نیازمند تلاش جدی پژوهشگران است. متأسفانه الگوهای ما در این زمینه الگوهای برگرفته از غرب است که فقط یک مقدار آن‌را تهذیب و بعضی مسایل غیراسلامی آن‌را حذف کرده‌ایم. ولی این‌که بخواهیم براساس مبانی و ارزش‌های اسلامی یک دولت اسلامی ایجاد کنیم، این کار محقق نشده یا خیلی کم کار شده و ما در این عرصه کارهای زیادی در پیش داریم.
در قسمت جامعه اسلامی هم همین‌طور است، برای ساخت جامعه اسلامی باید نظریه‌های متعددی ارائه شود. این‌که جامعه اسلامی چیست؟ عدالت اسلامی چیست؟ شاخص‌های آن کدام است؟ واقعاً در این زمینه جای کار زیادی وجود دارد. هم‌چنین در بخش تمدن اسلامی که بحث گسترش الگوی اسلامی ایرانی است هم متأسفانه این ضعف وجود دارد. این‌ها مباحث بسیار گسترده‌ای است که لازم است پژوهش‌های دینی در این جهت حرکت کنند و این نیاز نظام و جامعه اسلامی را پاسخ بدهند. ما برای تحقق این منویات قاعدتاً باید حرکت کنیم. این حرکت‌ها آغاز شده، طرح‌های متعددی در خود معاونت پژوهش با همین نگاه برای تحول و تکامل و پیشرفت فعالیت‌ها تدوین شده یا در دست تدوین است.
*لطفاً در مورد طرح‌هایی که اشاره کردید توضیح دهید و این‌که چه برنامه‌هایی برای تحول در نظام پژوهش حوزه‌های علمیه دارید؟
• طرح نظام جامع پژوهش
اولین طرحی که شاید بیش از یکسال گذشته بر روی آن کار شده و مقارن با مدیریت بنده ارائه گردیده، طرح نظام جامع پژوهش است. در این طرح چشم‌انداز پژوهش، اهداف، سیاست‌ها و اقدامات آن با توجه به فرصت‌ها، چالش‌ها و ظرفیت‌های موجود تدوین شده و در دست بررسی است. البته نسبت به آن بخش‌هایی از طرح که اطمینان داریم جزء بخش‌های مسلم و قابل اجرا می‌باشد، اقداماتی نیز انجام شده است.
• طرح جامع علوم اسلامی
طرح دیگر، طرح جامع علوم اسلامی است که مدت‌ها روی آن کار شده است. پاسخ به این سؤال که علوم اسلامی چند رشته است و هر رشته‌ای چه زیرشاخه‌هایی دارد؟ از کارهای مهمی است که برای برنامه‌ریزی پژوهشی که در معاونت پژوهش صورت می‌گیرد ضروری است.
• طرح ساماندهی مراکز پژوهشی
چند سال پیش که مقام معظم رهبری در سفر به قم، از نمایشگاه دستاوردهای مؤسسات پژوهشی دیداری داشتند، در آن‌جا نکته‌ای را تذکر دادند که نکته مهمی است، ایشان تأکید کردند: «مجموعه کارهای تحقیقی حوزه باید به صورت یک منظومه کامل و پوشش‌‌دهنده جامع موضوعات و مسایلی باشد که حوزه متصدی آن‌هاست. برای این منظور باید یک مرکز ستادی قوی زیرنظر مدیریت حوزه، هماهنگی و هدایت کارهای پژوهشی و تحقیقی را به سوی خلأها و مسایل مورد نیاز و جلوگیری از کارهای تکراری و موازی عهده‌دار باشد.»
به هر حال باید یک نهاد بالادستی این ساماندهی را انجام دهد و این جبهه را منظم کند. در حال حاضر در مراکز و مؤسسات پژوهشی حوزه در عین حال که کارهای زیادی صورت می‌گیرد، کارهای تکراری زیادی هم انجام می‌شود. متأسفانه در یک موضوع چند مرکز پژوهشی حوزوی داریم و در یک موضوع دیگر هیچ نهادی وجود ندارد. به هر حال باید ساماندهی صورت گیرد و طرح «ساماندهی مراکز پژوهشی» هم در همین راستا است. در همین هفته پژوهش هم قرار است یک جلسه‌ای با مسئولین مراکز پژوهشی در حوزه دین داشته باشیم و با خود آن‌ها مسایل را مطرح و پیشنهادها را جهت تکمیل طرح دریافت کنیم.
طرح‌های متعددی از این قبیل در دست است که به نظر می‌رسد با عظم راسخی که شورای محترم عالی حوزه و مجموعه مدیریت حوزه‌های علمیه، به ویژه آیت الله اعرافی در جهت تحول حوزه دارند، امیدواریم که این طرح‌ها به زودی تأیید و تصویب شود و به مرحله اجرا درآید.
▪ یکی از بحث‌های مهم مطرح در معاونت پژوهش، ایجاد زمینه‌های تربیت طلاب پژوهشگر است، که در این مورد طرح‌هایی مانند جشنواره علامه حلی قدس‌سره و آموزش پژوهش‌محور مصوب و اجرایی شده است. کارآیی این اقدامات و طرح‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اصولاً باید آموزش به‌گونه‌ای باشد که به تربیت طلبه پژوهشگر بیانجامد. این‌که ما فکر کنیم که نظام آموزش فقط یکسری اطلاعات را به طلاب منتقل می‌کند و بعد ما باید یک نظام تربیت پژوهشگر در کنار نظام آموزش داشته باشیم، صحیح نیست. بلکه نظام آموزش باید به‌گونه‌ای تعریف شود که وقتی طلاب وارد این عرصه می‌شوند خود به خود به‌گونه‌ای تربیت شوند که مهارت پژوهش را در ضمن آموزش فرا بگیرند و وقتی به پایان دوران تحصیل می‌رسند، یک فرد پژوهشگر بالفعل باشند. با توجه به این نگاه اقداماتی صورت گرفته که یکی از آن‌ها همان‌طور که اشاره کردید طرح «نظام آموزش همراه با پژوهش» است که برای طلاب سطح یک و دو اجرایی شده است. موازی با این کارها، یک طرح دیگر نیز در حال تدوین است و آن طرح جامع «آموزش همراه با پژوهش برای سطوح یک تا چهار و درس خارج» است. البته در سطح یک و دو واحدهای خاصی را تعریف کرده‌ایم و دوره‌های متعددی در استان‌های مختلف برگزار شده منتها این‌که بحث پژوهش در تمام سطوح وارد شود دیده نشده، به همین دلیل این طرح اکنون با همکاری معاونت آموزش در دست تدوین است.
یکی از مسایلی که در این طرح دیده شده، توجه جدی به درس خارج است. استاد درس خارج یک محقق عالی است و وقتی روی کرسی تدریس می‌نشیند، حاصل تحقیق خودش را ارائه می‌کند و این کرسی، با کرسی‌های قبل از درس خارج تفاوت دارد؛ از طرف دیگر، در این دروس خارج هم کسانی شرکت می‌کنند که سطح را تمام کرده و وارد درس خارج شده‌اند و درس خارج در واقع تمرین اجتهاد و پژوهش برای این طلاب است. اما متأسفانه ما بهره‌برداری پژوهشی از درس خارج نمی‌کنیم. فرض کنید اگر درس خارجی درباره موضوع خمس و زکات و جهاد برگزار می‌شود، چرا کسانی که در این درس شرکت می‌کنند محصول پژوهشی ارائه نمی‌دهند؟ قاعدتاً انتظار این است که شاگردان این درس که به بلوغ علمی رسیده‌اند، مقالات علمی پژوهشی در زمینه سؤالاتی که در راستای خمس در جامعه امروز مطرح است تدوین کنند و این پژوهش‌ها در جهت حل مشکلات آن بخش در نظام استفاده شود، ولی این فرایند وجود ندارد و از این ظرفیت گسترده‌ای که درس خارج وجود دارد استفاده نمی‌شود. یکی از اولویت‌های معاونت پژوهش این است که فکر کنیم چگونه می‌توانیم از درس‌های خارج محصول پژوهشی دریافت کنیم. در عین حال که درس‌های خارج و موضوعات مطرح در آن آزاد است و طلاب هم در انتخاب استاد آزاد هستند، بتوانیم با سیاست‌هایی، محصول پژوهشی دریافت کنیم. در این رابطه در هفته پژوهش در صدد هستیم تعدادی از اساتید درس خارج را دعوت و مشکل را با آن‌ها مطرح کنیم، سپس با بررسی پیشنهادات بتوانیم راه خوبی را برای استفاده از این ظرفیت عظیم پیدا کنیم.
در پایان اگر نکته‌ای هست، بفرمایید؟
بنده لازم می‌دانم از تمام کسانی که در معاونت پژوهش پیش از بنده زحمت کشیدند و ما وارث تلاش‌های آن‌ها هستیم تشکر کنم، هم‌چنین از همکارانی که در این معاونت تلاش گسترده و مجاهدانه‌ای می‌کنند تشکر می‌کنم و امیدوارم هفته پژوهش بر همه پژوهشگران و از جمله همکاران خودم در معاونت پژوهش مبارک باشد.
