به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» در ميان ائمه اطهار( عليهم السلام )، زندگاني امام حسن( عليهالسلام ) در هاله اي از ابهام قرار دارد و اين خود بر مظلوميت آن امام همام افزوده، است لذا بر محققان و انديشمندان مسلمان و شيعه فرض است كه چهره آن امام را از گرد و خاك آلوده به كين مغرضان كه در طول 1400 سال بر زندگاني آن حضرت سايه انداخته بزدايند و حقايق زندگاني آن وجود نازنين را بيش از پيش بر همگان روشن كنند.
در سالروز میلاد خجسته و مبارک امام حسن مجتبی (علیه السلام) در اینجا به معرفی تعدادی از کتاب های چاپ شده در خصوص این امام همام، اختصاص داده ایم تا با معرفی برخی از کتب مناسب در زمینه زندگانی امام حسن مجتبی (علیه السلام) ، فرصتی برای مخاطبان در زمینه آشنایی بیشتر با ایشان فراهم آید.
صلح امام حسن، پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه،
نویسنده: شیخ راضى آل یاسین / مترجم حضرت آیت الله خامنه اى - ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، راضى آل یاسین از محققان معاصر تنها کتاب تحلیلى و تفصیلى را در موضوع صلح امام حسن علیه السلام تدوین کرده و حضرت آیت الله سید على خامنه اى این اثر را به فارسى برگردانده است.
شیخ راضی آل یاسین، فرزند شیخ عبدالحسین بن شیخ باقر از علما و محققان و مورخان نجف بود که به سال 1314.ق متولد شد و در 15 ذیقعده سال 1372.ق یعنی درست سال انتشار کتابش «صلح‌الحسن» درگذشت. وی پیش از آن افزون بر "دیوان" کتابی نیز با عنوان «تاریخ‌الکاظمیه فی‌القدیم و الحدیث» و کتابی با عنوان "اوج‌البلاغه" در خطبه‌های امام حسن و امام حسین(ع)" تألیف کرد. اصولاً خاندان آل یاسین یکی از خاندان‌های علمی بزرگ نجف است که نه تنها شیخ راضی بلکه عالمان، فقیهان و مورخان برجسته‌ی دیگری هم داشته و دارد.
به هر روی، برای متن عربی کتاب صلح‌الحسن در سال 1372ق/1953 توسط استاد بی‌مانند و انقلابی بزرگ مرحوم «سید شرف‌الدین عاملی» مقدمه‌ای عالمانه نوشته شد؛ مقدمه‌ای که هم شامل اشاراتی در باره‌ی مؤلف و هم مروری بر دیدگاه‌های طرح شده در آن درباره‌ی امام مجتبی علیه‌السلام بود. این مقدمه چندان فاضلانه بود که مترجم فارسی کتاب، با بودن آن دیگر نیازی به شرح و بسط مقدمه‌ی خود ندید و همان را با قلم شیوای خود ترجمه کرده و در آغاز کتاب نهاد. نفس توجه مرحوم شرف‌الدین به این اثر خود گویای اعتباری است که کتاب یاد شده در پرداختن به این موضوع مهم دارد.
مترجم در مقدمه‌ی کوتاه خود اشاره کرده است که پیش از ترجمه‌ی این اثر "در فکر تهیه‌ی نوشته‌ای در تحلیل موضوع صلح امام حسن بودم و حتی پاره‌ای یادداشت‌های لازم را نیز گرد آورده بودم؛ ولی امتیازات فراوان این کتاب مرا از فکر نخستین بازداشت و به ترجمه‌ی این اثر ارزشمند وادار کرد."
این ایده‌ی جالبی است که مع‌الأسف در بسیاری از اوقات در پژوهش‌های جاری مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. وقتی اثری محققانه هست که ترجمه شود و یا مهم‌تر در همین فارسی، آثاری هست که خلاء پژوهشی در یک موضوع را پر کند، دیگر چه نیازی هست که کسانی وقت صرف کرده و بسا آثار ضعیف‌تر عرضه کنند!؟ صد البته، در جامعه‌ای که به پژوهش احترام می‌گذارد، کمتر این اتفاق روی می‌دهد.
متن عربی کتاب در 400 صفحه ارائه شده و فارسی آن در 546 صفحه. یکی از دلایل این امر- فارغ از آن‌که نثر فارسی به‌خصوص وقتی وظیفه‌ی ترجمه را بر عهده دارد، قدری طولانی‌تر از موارد مشابه عربی خواهد شد- چاپ زیبای آن و صفحه‌بندی و چینش سطور و عناوین و سرفصل‌هاست که حاکی از دقتی است که در چاپ این اثر وجود داشته است.
البته این شرح، مربوط به چاپ نخست کتاب در اسفند 1348 توسط انتشارات آسیا است. بعدها اثر یاد شده را دفتر نشر فرهنگ اسلامی با حذف مقدمه‌ی یک صفحه‌ای مترجم و با حروف‌چینی جدید منتشر کرد و حجم صفحات آن به 472 صفحه تقلیل یافت. این چاپ هیچ مقدمه‌ای ندارد که نشان دهد آیا مترجم محترم، اصلاحیه‌ای هم در ترجمه داشته‌اند یا نه. به هر روی، چاپ اول بسیار شکیل‌تر و چشم‌نوازتر است.
شاید انتخاب یک عنوان افزوده بر نام کتاب، گویای ذوق ادبی مترجم باشد. «صلح‌الحسن» به «صلح امام حسن» ترجمه شده و در عین حال عنوان ادیبانه‌ی دیگری ذیل آن آمده است: پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ.
روشن است که کاربرد قلم ادیبانه برای شرح حماسه‌های نظامی و نبردهای تند و تیز آسان است، اما در بیان حادثه‌ای که به صلح انجامیده، می‌بایست توانی دو چندان برای تبیین آن با استفاده از جملات و تعابیر به‌کار برد. این کاری است که هم در متن عربی و هم فارسی به خوبی انجام شده است.
آنچه گفته شد نباید ما را از این نکته غافل کند که نویسنده، محققانه از متون تاریخی بهره گرفته و با رعایت اصول پژوهش، کار بررسی این مقطع از تاریخ شیعه را به انجام رسانده است. نقل یک بخش از این کتاب، می‌تواند دقت مورخانه‌ی مؤلف و هم‌زمان نثر زیبای مترجم را نشان دهد:
"بعدها که ساده‌دلی و سطحی‌نگری بلای جان مورخان شد و در هرآنچه از تاریخ اسلام فراهم آوردند اثر گذارد، این افسانه‌ی ساختگی نیز رنگ حقیقت و واقعیت گرفت. گروهی که در اقلیت بودند زبان از یاوه‌‌گویی نگاه داشتند، ولی بعضی پا را از حقیقت فراتر نهاده و دچار خبط و آشفته‌گویی شدند که گفتند حسن، خود نیز صریحاً به بیعت اعتراف کرده است!" (ص 372).
بدون تردید باید گفت این کتاب همچنان اثری ارجمند و محققانه درباره‌ی این مقطع از تاریخ شیعه بوده و پاسخگوی بیشتر پرسش‌هایی است که بسا در این زمینه در اذهان جوانان و دوستداران تاریخ اهل بیت(ع) پدید آید؛ اما به‌نظر می‌رسد این کتاب تاکنون آنچنان که باید و شاید به‌صورت مردمی توزیع نشده و در انحصار نویسندگان خاص باقی مانده است. این مظلومیتی مضاعف برای امام مجتبی علیه‌السلام است.
مؤلف به موضوعاتى پرداخته که در کتب مشابه به آنها کمتر توجه شده و موضوع صلح امام حسن علیه السلام و علت و عوامل آن را به خوبى بیان مى کند.
حقایق پنهان: پژوهشی در زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی علیه‌السلام
نویسنده: احمد زمانی؛ با مقدمه حضرت آیت الله جعفر سبحانی - ناشر: بوستان کتاب
برخی از فصل های کتاب عبارتند از: نگاهی گذرا به دوران کودکی امام مجتبی علیه السلام ؛ ویژگیهای امام مجتبی علیه السلام ؛ حسن بن علی علیه السلام پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم؛ مسؤولیتهای امام مجتبی علیه السلام در دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام ؛ امامت و رهبری؛ انگیزههای صلح (مصالح امت اسلامی)؛ بازگشت به مدینه منوره؛ مسمومیت امام مجتبی علیه السلام ؛ شهادت مظلومانه امام مجتبی علیه السلام ؛ اوج استبداد و ستم امویان؛ تهاجم فرهنگی امویان و عباسیان؛ فرزندان امام حسن علیه السلام ؛ چهل حدیث برگزیده از مجموعه سخنان درباره امام مجتبی علیه السلام ؛ کتابشناسی
*در مکتب کریم اهل بیت(ع) امام حسن مجتبی(ع)
نویسنده: دکتر علی‌قائمی، تهران، انتشارات امیری،چاپ اول، پاییز 1374، 256 ص.
دکتر قائمی این کتاب را به 18 بخش تقسیم نموده و در هر بخش به قسمتی از زندگی پربار امام حسن(ع) پرداخته است. نویسنده در مقدمه کتاب هدف خود را از بحث پیرامون امام حسن(ع) ناشناخته ماندن قدر امام(ع) و شرایط ویژه عصر امام(ع) و سخنان ضد و نقیضی که در مورد داستان زندگی امام(ع) از سوی زبان‌های غرض‌آلود بیان می‌شود، بیان کرده است. همچنین به طور مفصل به بیان اهمیت صلح ایشان پرداخته و آن را تا جای ممکن تبیین نموده است.
*تحلیلی از زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی(ع)
به قلم سید جعفر مرتضی عاملی و ترجمه محمد سپهری، ناشر، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ویرایش سوم، چاپ سوم، سال 1376، 256 ص.
استاد سیدجعفر مرتضى مورخ و سیره شناس معاصر، مؤلف کتاب الصحیح من سیرة النبى الاعظم در 35 جلد که جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی را کسب کرد و از دیگر کتابهای استاد تحلیلی بر زندگانی امام رضا علیه السلام و رنج های
نام عربی این ترجمه الحیاة‌السیاسیة للامام الحسن(ع)، است که چاپ اولش در سال 1369 بوده است.
نویسنده کتاب حاضر را در سه فصل خلاصه نموده است. فصل اول، زندگی سیاسی امام حسن(ع) در عهد رسول خدا(ص)، فصل دوم، زندگانی سیاسی امام حسن(ع) در عهد شیخین و فصل سوم زندگی سیاسی امام حسن(ع) در عهد عثمان. مترجم در مقدمه کتاب می‌نویسد: «کتاب حاضر از دو جهت اهمیت ویژه دارد. 1. نویسنده گران‌مایه با دیدی محققانه به تجزیه و تحلیل وقایع همت گمارده که به طور مستقیم و غیرمستقیم با زندگانی امام حسن(ع) ارتباط دارد و در مواردی آن حضرت نقش فعال در تکوین آن برعهده داشته مثل داستان مباهله و بیعت رضوان. 2. برخلاف تاریخ‌نگاران و سیره‌نویسان، به نقل حوادث و تاریخچه زندگانی امام(ع) نپرداخته، بلکه زندگانی سیاسی آن جناب را به طور دقیق تجزیه و تحلیل کرده است.
در مجموع مؤلف محقق به مباحثى ارزشمند پرداخته مؤلف همانند دیگر آثار خود، به منابع فراوانى استناد کرده که بیش از 250 مورد است و آنها را در پاورقى به تفصیل ذکر مى کند. وى از مباحث معمولى و غالب که در زندگانى ائمه بیان مى شود صرف نظر کرده و به مطالبى توجه کرده که کمتر از آن سخن گفته مى شود. این کتاب توسط دکتر محمد سپهرى که مترجم آثار استاد مرتضى است به فارسى برگردان شده است.
*دریا، طوفان، تلاطم،پنجره‌ای به آفاق شخصیت شگفت امام حسن مجتبی(ع)
نویسنده، محبوبه زارع، ناشر: بوستان کتاب قم، چاپ اول، 1381، 134 ص.
نویسنده در این اثر، کتابش را به 6 بخش به نام تلاطم تقسیم نموده است. این اثر در عین اینکه دارای دقت کافی در شرح حقایق تاریخی است،با قلمی هنری و ادبی نگاشته شده و نویسنده کوشیده است تا جای ممکن زوایای بکری را برای بیان حوادث تاریخی آن دوره پیدا کند و به آن بپردازد.
*چهل حدیث در فضایل امام حسن(ع)
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معاونت امور فرهنگی، 1374، تهران؛ در این کتاب پاره‌ای از احادیث پیامبر و سایر معصومین(ع) راجع به فضایل و ابعاد اخلاقی و شخصیتی امام حسن مجتبی(ع) ذکر شده است.
*مسند الإمام المجتبى أبی محمد الحسن بن علی علیهما السلام
نویسنده: عزیز الله عطاردی - ناشر: عطارد
مؤلف در هر مسند، روایات را به صورت کامل از منابع نقل کرده و ضمن بیان منبع آن، سلسله اسناد را هم آورده است. البته الزاماً همه اخبار از معصوم نقل نشده و بخشى از آنها، گزارش هاى تاریخى و نقل قول مورخان است.
مؤلف، بخش روایاتى را که از خود امام نقل شده (یعنى آن امام که کتاب به او اختصاص دارد) به شکل مبسوطى بر اساس اصول (عقاید) و فروع (فقهى) دسته بندى کرده و از منابع مشهور و غیر مشهور آنها را جمع آورى و ارائه مى کند. طبعاً در خصوص امام باقر و امام صادق علیهما السلام که روایات بیشترى از آنان نقل شده حجم بیشترى به مجلدات کتاب مسند اختصاص داده شده است. چنانکه مسند الامام الصادق علیه السلام بیشترین مجلدات (بیش از 20 جلد) را به خود اختصاص داده است.
مؤلف، آدرس هر خبر را در پاورقى آورده مگر در مسند الامام الصادق علیه السلام که شیوه جدیدى اتخاذ کرده و در پایان هر باب به صورت کلى منابع خود را ذکر کرده است. منابع این مجموعه اعم از کتب روایى و تاریخى است. در مواردى که از کتب تاریخى اهل سنت نقل شده به منابعى چون طبرى و مسعودى و دیگر منابع دست اول ارجاع شده و در خصوص روایات شیعى هم از کتب اربعه و دیگر اصول روایى معتبر استفاده شده است. عطاردى در مجموعه هاى مسند ائمه جز به جمع آورى اخبار نپرداخته و در باره آنها اظهار نظر یا تحلیلى ارائه نمى کند.
*حسن(ع) کیست؟
فضل الله کمپانی، انتشارات فراهانی، 1354؛
در این کتاب نویسنده ضمن بیان تاریخ زندگانی امام حسن مجتبی(ع) و بیان فضایل وی تفصیلاً به مسئله صلح ایشان پرداخته و کوشیده با ادله تاریخی و روایی و با بیانی رسا و روان به تبیین آن بپردازد.
*نگرشی به صلح امام حسن(ع)
ابراهیم طاهری، صبر سرخ، نشر صدوق، 1376؛ در این کتاب ضمن بیان فضایل و خصایل، زندگانی امام حسن(ع) تلاش شده چهره‌ای منطقی و شایسته از صلح امام حسن(ع) به دست داده و به شبهات و اشکالات به وجود آمده و طرح شده توسط معاندین و بی‌خبران از تاریخ پاسخ داده شود.
*امام حسن(ع) را بیشتر بشناسیم
کتاب «امام حسن(ع) را بیشتر بشناسیم» گزیده‌ای از کتاب منتهی‌الآمال اثر محدّث نامى، حاج شیخ عباس قمى است که انتشارات نور محبت آن را با شمارگان 500 نسخه و بهای 80 هزار ریال روانه بازار نشر کرده است. آنچه در این دفتر درباره آن حضرت آمده عبارتند از: چگونگی ولادت، مختصری از فضایل و مکارم، شهادت، اولاد ایشان و چگونگی صلح با معاویه.
*داستان‌هایی از زندگانی امام حسن مجتبی(ع)
داستان‌هایی از زندگانی امام حسن مجتبی(ع)، یکی از همین کتاب‌هاست که توسط فرزانه حیدری به نگارش درآمده و انتشارات بهار دل‌ها آن را با بهای 20 هزار ریال در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است.
مروری بر زندگانی و سیره عملی امام حسن‌مجتبی(ع) و لزوم تأمل در رفتار آن امام همام است.
*امام حسن مجتبی(ع) جان دل پیامبر(ص)
این کتاب به قلم احمد رحمانی‌همدانی به زبان عربی نوشته شده است. حسین استادولی آن را به فارسی ترجمه کرده و مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر چاپ آن را به عهده داشته است. ناشر این اثر را با شمارگان 2 هزار نسخه و قیمت 550 هزار ریال در اختیار مخاطبان قرار داده است.کتاب حاضر دربردارنده شرح فضایل، مناقب و بخشی از تاریخ زندگانی امام حسن مجتبی(ع) است. نگارنده تلاش کرده تا شبهاتی که درباره آن شخصیت بزرگ مطرح‌شده را نیز پاسخ‌گو باشد.
*پرسش‌های مردم و پاسخ‌های امام حسن و امام حسین(ع)
کتاب «پرسش‌های مردم و پاسخ‌های امام حسن و امام حسین(ع)» یکی از آثار مهمی است که توسط احمد قاضی‌زاهدی‌گلپایگانی نوشته شده و محمدحسین رحیمیان آن را ترجمه کرده است. بهای پشت جلد این اثر 130 هزار ریال درج شده است.
کتاب پیش رو، یکی از کتابهای مجموعه بزرگ «پرسش‌ها و پاسخ‌هایی از تمام ائمه معصومین(ع)» است که به پرسش‌های مردم و پاسخ‌های امام حسن(ع) و امام حسین(ع) پرداخته است.
این اثرتوسط انتشارات پیوند با امام منتشر شده است.
*تاریخ زندگانی امام حسن مجتبی(ع)
این کتاب را سیدمهدی میرزایی نوشته و در نگارش این اثر به منابع معتبر و موثّق به شرح زندگانی امام حسن مجتبی(ع) پرداخته و انتشارات مهام آن را در 128 صفحه و با بهای 40 هزار ریال منتشر کرده است.
*یادگار آفتاب
یادگار آفتاب، پژوهشی در زندگانی و سیره امام حسن مجتبی(ع) است که ابوالفضل هادی‌منش آن را به نگارش درآورده و انتشارات بهار دل‌ها آن را با شمارگان 2 هزار نسخه و بهای 60 هزار ریال در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است.
*کهکشان غریب
کهکشان غریب، اثر دیگری درباره زندگی امام حسن مجتبی(ع) از ولادت تا شهادت است و به شعرهای روشن سلیمانی اختصاص یافته است که همراه با تصویرگری بوده است. این کتاب که ویژه کودکان است، توسط انتشارات بوستان کتاب قم منتشر شده است.
*امام حسن و امام حسین(ع) در روایات اهل سنت
کتاب دیگری که درباره امام حسن(ع) منتشر شده و در ردیف تازه‌های نشر قرار می‌گیرد می‌توان به کتاب «امام حسن و امام حسین(ع)در روایات اهل سنت» به قلم مهدی اکبرنژاد اشاره کرد که انتشارات بوستان کتاب قم آن را روانه بازار نشر کرده است.این کتاب در 10 فصل شخصیت این دو امام را بررسی می‌کند.
*امیر کرامت، امام حسن مجتبی(ع)
کتاب «امیر کرامت، امام حسن مجتبی(ع)» تألیف حجت‌الاسلام اسدالله محمدی‌نیا از سوی انتشارات سبط اکبر(ع) روانه بازار نشر شده است. این کتاب دارای هفت فصل نظیر «نگاهی به زندگی امام حسن مجتبی(ع)»، «منزلت امام حسن مجتبی(ع) در نزد رسول خدا(ص)»، «فضائل اخلاقی امام حسن مجتبی(ع)»، «معجزات و کرامات از امام حسن مجتبی(ع)»، «سخنان عرشی(چهل حدیث)»، «پاسخ و پرسش‌ها» و «وصایا، مصائب و اشعار» است.
*سایر متن ها و مطالب در خصوص حضرت امام حسن(ع):
ـ آيت اللهي، مهدي. الامام الحسن( عليهالسلام ). ترجمه كمال السيد. قم: موسسه انصاريان، (1374). 24ص.
ـ ابن عساكر، علي بن الحسن. (التاريخ الكبير) ترجمه الامام الحسن من تاريخ مدينه دمشق. بتحقيق محمد باقر المحمودي. بيروت: موسسه المحمودي، 1400 ق. 293 ص.
ـ اديب، عادل. «امام حسن بن علي( عليهالسلام )». ياد ايام، سال 2، ش 8 (آبان 1374): 66ـ76.
ـ ارفع، كاظم. سيره عملي اهلبيت( عليهالسلام )، حضرت امام حسن مجتبي( عليهالسلام ). تهران: فيض كاشاني، 1374. 58 ص.
ـ استادي، رضا. «امام مجتبي( عليهالسلام )». صحيفه، ش 57 (فروردين، ارديبهشت 1367): 2ـ3.
ـ «امام حسن». هوشيار، سال 12،ش 15(20 شهريور 1370): 1.
ـ «امام حسن( عليهالسلام ): تنديس مظلوميت». ماهنامه پاسدار اسلام، سال 13، ش 152(مرداد 1373):6 ـ 7، 21.
ـ «امام حسن( عليهالسلام )حتي در زمان حيات با عدم شناخت شخصيتش از جانب دوستان مواجه بود». جمهوري اسلامي (3 آذر 1363): 16.
ـ «امام حسن( عليهالسلام ) در صلح خويش هم،امام است». زن روز، ش 920(11تير 1362): 15، 50
.
ـ «امام حسن( عليهالسلام ) و رعايت مصلحت دين». جمهوري اسلامي (16 شهريور 1370):12.
ـ «امام حسن مجتبي( عليهالسلام ) اسوه استقامت و پايداري». جمهوري اسلامي (15 شهريور 1371): 15.
ـ «امام حسن مجتبي( عليهالسلام ) قهرمان صبروبردباري براي حفظ و گسترش اسلام». جهاد روستا، سال 9،ش 249(نيمه اول مهر 1367): 8ـ9، 30.
ـ «امام مجتبي مظلوم در زندگي و مظلوم در تاريخ». منشور برادري، سال 4، ش 187(4 تير 1362): 1ـ2.
ـ امين، محسن. امام حسن، امام حسين، امام زين العابدين عليهمالسلام . تهران: سروش، 1373. 294 ص.
ـ «برقعي، علي اكبر. بامداد روشن: در اسرار واگذاري خلافت حضرت امام حسن( عليهالسلام ) بمعاويه. (بيجا): حافظ، 1320. 197 ص.
ـ پيشوائي، مهدي. «آيا امام مجتبي( عليهالسلام ) همسران زياد داشت؟». درسهايي از مكتب اسلام، سال 14، ش 1 (بهمن 1351): 39ـ42.
ـ تيمورزاده، كاوه. «امام مجتبي( عليهالسلام ): مظهر مقاومت و بقاي اسلام». اطلاعات (16 بهمن 1374).
ـ «چگونه مردمي كه نوزادان دخترشان را از شرم زنده بگور ميكردند...» جوانان امروز، ش 825 (22 آذر 1361): 6ـ7، 50.
ـ حسيني شيرازي، محمد. بررسي كوتاهي از زندگاني امام حسن( عليهالسلام ). ترجمه و تحقيق محمد باقر فالي. قم: كانون نشر انديشه اسلامي، 1408 ق. 1367. 89 ص.
ـ «حفظ مكتب اسلام در قيام به صلح». اميد انقلاب، سال 6، ش 128 (27 ارديبهشت 1365): 4ـ5، 31.
ـ خليلي، محمدعلي. زندگاني پنج تن آل كسا. تهران: اقبال، 1361. 416 ص.
ـ «درسي از مكتب امام حسن مجتبي( عليهالسلام )». جمهوري اسلامي (7 اسفند 1372): 12.
ـ دولت آبادي.«خال رخسار حسن نقطه بسم اللّه است». رسالت (7 اسفند 1372): 5، 11.
ـ رضوي اردكاني، ابوفاضل. «امام حسن( عليهالسلام ) مظلوم تاريخ». اطلاعات (10 آبان 1365): 6.
ـ سبحاني، جعفر. «گذري بر زندگاني امام حسن مجتبي( عليهالسلام )». اطلاعات (7 اسفند 1372): 7.
ـ سپهر، عباسقلي. ناسخ التواريخ، زندگاني حضرت امام حسن مجتبي( عليهالسلام ). تهران: كتابفروشي اسلاميه، 1367.
ـ صافي، لطف اللّه. سبط المصطفي( عليهمالسلام ): در مدح و منقبت حضرت امام حسن مجتبي( عليهالسلام ). تهران: موسسه نشر و تبليغ، 1365. 12 ص.
ـ «صلح امام حسن، زمينه ساز قيام سرخ عاشورا». جمهوري اسلامي (13 خرداد 1364): 10. (14 خرداد 1364): 8.
ـ «صلح امام حسن( عليهالسلام ) راهگشاي انقلاب كربلا». اطلاعات (14خرداد1364):20.
ـ گلپايگاني، محمدرضا. الامام الحسن بن علي( عليهالسلام ). تهران: البلاغ، 1371. 76 ص.
ـ گلي زواره، غلامرضا.«صلح امام حسن» (پرشكوهترين نرمش قهرمانانه تاريخ). ماهنامه پاسدار اسلام، ش 164 (مرداد 1374): 32 ـ35 ؛ ش 165(شهريور 1374): 37 ـ 41.
ـ متاجي، كمال. «امام حسن( عليهالسلام ) اسوه كمال و برتري جاودانه». جمهوري اسلامي (4 خرداد 1365): 7.
ـ محمدي، ايرج.«آرزوي بهشت دارم». اطلاعات هفتگي، ش 2306(19 شهريور ـ 2 مهر 1365): 52ـ53.
ـ «نگاهي به سيره امام مجتبي( عليهالسلام )». ماهنامه پاسدار اسلام، سال 7، ش 77 (ارديبهشت 1367): 8 ـ 9.
ـ «نگرشي بر حركت امام حسن مجتبي( عليهالسلام )». قدس (16 شهريور 1370): 3.
ـ «نگرشي كوتاه بر صلح امام حسن( عليهالسلام )». كار و كارگر (16 شهريور 1370): 9.
ـ وجداني، حسين. زندگاني امام حسن بن علي( عليهالسلام ). تهران: قدس رضوي، 1354. 234 ص.
ـ هدايتخواه، ستار. «تحليلي بر صلح تحميلي امام حسن( عليهالسلام )». زائر، ش 8 (مرداد 1372): 12ـ17.
ـ هوشي سادات، هاشم. «سالروز ميلاد امام حسن مجتبي( عليهالسلام )». اطلاعات هفتگي، ش 2384 (7ـ14 ارديبهشت 1367): 3.
