به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» از تبریز، کلمه «اروج» یا «اروش» به زبان ترکی به معنای روزه و روزه داری است، مردم منطقه آذربایجان شرقی با آداب خاصی به استقبال ماه رمضان می روند و با استقبال خاصی نیز از آن خداحافظی می کنند.
نحوه استقبال از این ماه، نحوه برپایی آن، رویت هلال ماه، آداب سحر و افطار، اطعام دادن، عبادات و مناجات مخصوص این ماه از جمله سنت های مردم ترک زبان در ماه میهمانی خداست.
اولین اقدام مردم آذربایجان در ماه رمضان
مردم آذربایجان در دو نوبت از سال، اقدام به خانه تکانی می کنند، در واقع خانه تکانی اولین اقدامی است که مردم منطقه آذربایجان شرقی برای استقبال از ماه رمضان انجام می دهند. زنان روستایی در ماه رمضان مانند عید نوروز اقدام به غبارروبی از منازل و مساجد می کنند، گردزدایی از در و دیوار مساجد و شستن فرش های مسجد از جمله کارهایی است که مردم یک روستا به اتفاق هم انجام می دهند؛ البته این رسم در شهرهای استان آذربایجان شرقی نیز کم و بیش انجام می شود، اما این رسم در روستاها با حال و هوای خاصی برگزار می شود.
همچنین پیش از آغاز ماه مبارک رمضان، زنان روستاهای آذربایجان شرقی اقدام به پخت نان محلی به نام "نزیه" می کنند، نزیه یک نوع نان محلی مغزدار است که روی آن با چنگال و ته استکان بزک شده است و طرح ها و اشکال مختلف روی آن حک می شود.
متدینین این منطقه، دو یا سه روز قبل از آغاز ماه مبارک رمضان به استقبال این ماه می روند و روزه می گیرند که به آن "قاباخلاما"(پیشواز) می گویند.
در برخی از نقاط آذربایجان، به دنبال حلول ماه مبارک رمضان، مردم به خانه علما و بزرگان دینی رفته و فرا رسیدن ماه رمضان را به آنها تبریک می گویند، اما آذربایجانی ها سنتی دارند که ویژه اعیاد است، در اعیاد، افراد فامیل، دوستان و آشنایان به منزل خانواده‌‌های داغداری که بستگان خود را به تازگی از دست داده‌اند رفته و به آنها تسلیت می گویند، آذری زبان ها این سنت را در آغاز ماه رمضان نیز به جا می آورند، چرا که آنها ماه رمضان را عید می دانند، این رسم در روز عید فطر نیز انجام می شود.
رویت هلال ماه و نگاه کردن به آئینه
در گذشته های نه چندان دور که رادیو و تلویزیونی به شیوه امروزه در روستاها قابل استفاده نبود، مردم پیش از اعلام رسمی رویت هلال ماه مبارک رمضان، برای رویت هلال، بالای بام می رفتند و ساعت ها منتظر می شدند تا هلال ماه را با چشمان طبیعی رویت کنند؛ در واقع مردم با همین شیوه، از آغاز ماه مبارک رمضان خبردار می شدند. امروز نیز که رسانه های مختلف به روی کار آمده و مردم به راحتی از حلول ماه باخبر می شوند، هنوز هم در بسیاری از روستاها، مردم سعی دارند با چشمان طبیعی ماه رمضان را رویت کنند.
بزرگترها بعد از رویت هلال ماه، به چهره یک کودک معصوم یا یک فرد مومن و نمازخوان نگاه می کردند، نگاه کردن به آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان، مرسوم است. پیرمردان برای این منظور آئینه کوچکی در درون جیب خود داشتند و بعد از اینکه خود به رویت آیینه می پرداختند، با فرستادن صلوات چندین بار آئینه را به دور خود و اهل خانواده می چرخاندند.
پیش از این همچنین قبل از آغاز ماه رمضان از طرف مردم روستاهایی که روحانی نداشتند، نمایندگانی به نزد امام جمعه های شهرها فرستاده می شد و از آنها درخواست می کردند که یک روحانی را به نمایندگی از خود به روستا بفرستند، روحانی اعزامی را با سلام و صلوات به روستا می بردند و هر شب در خانه ای مهمان می شد تا ماه رمضان به پایان برسد؛ اما امروز در بیشتر روستاهای آذربایجان، خانه های عالم ساخته شده و روحانی برای مدت معلوم یا به طور دائمی به عنوان روحانی طرح هجرت، در آن خانه ساکن می شود و اقدام به تبلیغ دین می کند.
افطارلیق
دعوت به افطاری به بهانه صله رحم از جمله رفتارها و آداب جالب ترک زبان هاست، مراسم افطاردهی در آذربایجان شرقی از هفته دوم ماه رمضان مرسوم است و معمولا افراد فامیل و همچنین فقرا را به مراسم افطاری دعوت می کنند و این دعوت کردن ها از میانه شعبان شروع می شود و تا آخرین روزهای ماه مبارک رمضان ادامه دارد؛ در این رسم، ابتدا بزرگ ترهای فامیل، برخی از اقوام خود و مستمندان را به افطاری دعوت می کنند و سپس کوچک ترها به اندازه وسع و توان خود، افطاری می دهند.
افطاری دادن به قدری در بین مردم آذربایجان از جایگاه بالایی برخوردار است که هر یک سعی می کند بر دیگری پیشی بگیرد، میهمانانی هم که به افطاری دعوت می شوند با در دست داشتن شیرینی های مخصوص به خانه میزبان می روند تا شیرین کامی را به همراه داشته باشد، گاهی این شیرینی به صورت خانگی پخت می شود.
اغلب سفره های افطاری آذری ها با نان های روغنی، سوپ، آش محلی، خرماهای تزئین شده با گردو، پودر گردو، پنیر، سبزی، ماست، انواع مربا، شیربرنج و انواع حلیم ها تزئین می شود، سفره غذای آذری ها معمولا از تنوع و سلیقه خاصی برخوردار است.
اُباش دان
اما سحری خوردن و برای سحری بلند شدن هم برای خود در آذربایجان و به ویژه در روستاهای آن آدابی دارد،هنوز هم که هنوز است روستائیان و عشایر آذربایجان با صدای ضربه همسایه بر دیوار خانه شان از خواب بیدار می شوند؛ وسیله آگاه شدن مردم از اوقات شرعی، در روستاهای استان در ماه رمضان عمدتا به وسیله موذن‌های روستایی، حرکت ستارگان و بانگ صبحگاهی خروس های محلی بوده است. در گذشته افرادی زودتر از خواب بیدار می شدند و با راه افتادن در کوچه ها و محله های روستا، همسایگان خود را بیدار می کردند.
زمان سحری خوردن در بین مردم منطقه آذربایجان به "اُباش" یا "اُباش دان" مشهور است و وقت آن نیز یک ساعت مانده به اذان صبح است، برخلاف رسم غلط بسیاری از شهرنشین ها که حتی برای سحرخوردن از خواب بلند نمی شوند و روزه خود را بدون سحری آغاز می کنند، اما «اُباش دانیخ» جایگاه ارزشمند و ویژه ای در بین مردم آذربایجان دارد.
مردم آذربایجان، در برخی از ایام ماه مبارک رمضان بویژه شب های قدر، کودکان را نیز برای سحری خوردن بیدار می کنند تا آن ها نیز آمادگی لازم را برای روزه داری پیدا کنند.
احیا گئجه لری
مراسم احیا از به یاد ماندنی ترین مراسم ترک زبان ها است، هیئات عزاداری جایگاه خاصی در بین مردم منطقه آذربایجان دارد، بسیاری از هیئات در تمامی روزهای ماه رمضان ویژه برنامه دارند که این برنامه ها در شب های احیا به اوج خود می رسد، تلاوت آیات قرآن کریم، مرثیه خوانی و سینه زنی و افطاری دادن از جمله برنامه های هیئات در شب های ماه رمضان به شمار می رود.
مردم این منطقه در شب های قدر، تا سحر به دعا و نیایش مشغولند اما زنان اغلب به نوبت در خانه یکی از همسایگان جمع شده و به مراسم ویژه این شب ها می پردازند؛ آنها در این شب ها، مواد غذایی را به صورت غیر مستقیم بین نیازمندان پخش می کنند و در محلات فقیرنشین افطاری می دهند. برپایی سفره های نذری نیز از دیگر رسم های این ایام در بین زنان آذربایجان شرقی است.
آئین خداحافظی ماه رمضان
در آخرین روز ماه رمضان، پدر یا سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا کرده و در محل خاصی قرار می دهد. فطریه در روستاها شامل آرد یا گندم می شود که سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار می دهد که در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد، در میان مردم آذربایجان شرقی رسم است که مادر خانواده، کاسه ای را پر از گندم می کند و از بزرگ تا کوچک بر روی آن دست می زنند.
در برخی از مناطق روستایی و شهری در روز پایانی ماه رمضان بعد از ادای فریضه مغرب و عشاء، آئین خداحافظی ماه رمضان برگزار می شود که این آیین شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست و با برگزاری مراسمی مداحان اهل بیت(علیهم السلام) اقدام به مدیحه سرایی و وداع با ماه مبارک رمضان می کنند.
همه سعی می کنند در هنگام اعلام عید در خانه‌های خود باشند، مردم آذربایجان معتقدند که باید فطریه را در همان روز اول به فقرا بدهند، بعد از برگزاری نماز عید در مسجد محل نیز، مردم به دید و بازدید می روند و عید فطر را جشن می گیرند. صله رحم در روز عید فطر، یکی از ماندگارترین مراسم آذری زبان هاست.
گزارش: بیت اله احمدی
