خبرگزاری«حوزه»، همزمان با آغاز ماه محرم، ماه حزن واندوه شیعیان حضرت سید الشهداء(ع)،  مطالبی در چندین شماره با عنوان منبر اقتصاد مقاومتی از محمد جواد توکلی از اساتید اقتصاد، با موضوع «اقتصاد مقاومتی در عاشورا» تقدیم علاقه مندان می شود:

• و الو استقاموا علی الطریقه لاسقیناکم ماء غدقا : و اگر آنها بر طریقه (ایمان) استقامت ورزند ما آنها را با آب فراوان سیراب می‌کنیم(جن: 16)
• قال علی (ع): اعدا عدوک نفسک التی بین جنبیک[1]

برای تحقق اقتصاد مقاومتی تحقق چهار امر لازم است:

• توجه به خطر
• خودباوری در زمینه توان مقابله با خطر
• کسب مهارت برای مواجهه با خطر
• تلاش جهادی برای مقابله با خطر
• اگر ما در کنار ماری خوابیده باشیم و از خطر آن اطلاعی نداشته باشیم، هیچ اقدامی نمی‌کنیم و مار ما را نیش خواهد زد. اگر از وجود مار با خبر شویم ولی به توانایی خود برای فرار از خطر و یا مقابله با مار ایمان نداشته باشیم، باز هم سرجایمان خشکمان می‌زند و قربانی نیش مار می‌شویم. حتی اگر به وجود توانایی خود باور داشته باشیم ولی مهارت چگونگی مواجهه با مار را نداشته باشیم، باز هم کاری از پیش نخواهیم برد. همچنین باید نهایت تلاش خود را نیز داشته باشیم تا بتوانیم در اسرع وقت با خطر مقابله کنیم (روحیه و تلاش جهادی)
• در اقتصاد مقاومتی هم ما باید نسبت به خطرهای پیش روی  اقتصاد کشور آگاه باشیم، هم به ظرفیت‌های کشور برای مقابله با آن ایمان داشته باشیم، از مهارت کافی برای اقدام و عمل برخوردار باشیم و خودمان را توانمند و آماده کنیم، و هم با روحیه و تلاش جهادی بدنبال تقویت اقتصاد جامعه باشیم. این چهار مولفه توجه به خطر، خودباوری و مهارت آموزی و اقدام و عمل چهار عنصر اساسی در اقتصاد مقاومتی است.

گام اول: باور کنیم که در خطریم

یکی از محورهای اصلی اقتصاد مقاومتی این است که باور کنیم که در خطریم.  در آیات و روایات همواره خطر دشمن خارجی و دشمن داخلی گوشزد شده است.  این که ما در خطر  مکر و کید کافران و دشمنان  جامعه اسلامی قرار داریم و این که مهمتر از همه ما در مقابل خطر نفس اماره قرار داریم که خطرش حتی بیشتر از دشمن خارجی است: اعدا عدوک نفسک التی بین جنبیک

ما با خطرهای زیادی روبرو هستیم: خطر اقتصاد وابسته به نفت، خطر کم‌آبی، خطر پیر شدن جمعیت، خطر آسیب دیدن فرهنگ کار، خطر گسترش مصرف‌گرایی در جامعه، خطر افزایش فقر و بیکاری و عدم مشارکت عمومی برای حل مشکل، خطر تضعیف فرهنگ انفاق و دستگیری از دیگران، خطر نفوذ ربا در جامعه، خطر فساد، خطر کم‌فروشی

مهمترین خطرهای پیش‌روی ما

کشورما با خطرهای زیادی روبرو است که باید آنها را جدی گرفت.  شاید بتوان گفت که مهمترین خطر پیش روی ما آسیب دیدن سبک زندگی اقتصادی ایرانی اسلامی فرهنگ اقتصادی جامعه از جمله فرهنگ کار و تولید، و فرهنگ مصرف باشدمهمترین این خطرها را می‌توان در عناوین زیر خلاصه کرد:

• آسیب دیدن سبک زندگی اسلامی ایرانی: سبک زندگی ما تحت تاثیر افزایش درامدهای نفتی کشور، افزایش شهرنشینی و تهاجم فرهنگی غرب از سبک اسلامی ایرانی فاصله گرفته است. فرهنگ کار و تولید ایرانی تضعیف شده است. فرهنگ مصرف گرایی و تجمل‌گرایی کم کم در کشور رواج پیدا کرده است
• وابستگی به نفت و خام فروشی:  اقتصاد ما وابستگی زیادی به  خام فروشی و به خصوص فروش نفت دارد. تا 90 درصد درآمدهای صادراتی و 40 تـا 50 درصـد بودجه سالانه دولت را درآمدهای نفتی تشکیل می‌دهد. منبع اصلی کمک‌هـای مـالی و یارانـه‌ها نيز درآمدهای نفتـی اسـت[2].  در سال 1391 هنگامی که با تحریم نفتی مواجه شد، با مشکلات زیادی روبرو شد، نرخ رشد اقتصادی منفی شد، نرخ تورم بالا رفت، بیکاری افزایش پیدا کرد و سرمایه گذاری کاهش یافت.
• مشکل ساختار کند اقتصاد دولتی : اقتصاد ایران از بروکراسی ناشی از دولتی شدن بیش از حد اقتصاد رنج می‌برد.
• مشکل پیری جمعیت:  در سال‌های اخیر ما متاسفانه تلاشی همه جانبه برای کنترل جمعیت کشور داشتیم، و الان مشکلات ان در حال نمایان شدن است. در سال‌های اخیر نرخ باروری به حدود 1.6 کاهش پیدا کرده است یعنی هر خانم بطور متوسط 1.6 بچه بدنیا می‌آورد در حالی که باید حداقل 2 بچه جایگزین خود و همسرش کند تا مقداری هم بیشتر باشد که بتواند رشد مداوم جمعیت حفظ شود
• مشکل کم‌آبی: کشور ما در یک منطقه خشک واقع شده است و مشکل کم‌آبی آن جدی است

مشکلات مورد اشاره تنها برخی از مشکلات پیش روی اقتصاد کشور است، کشور ما با چالش‌های دیگری همچون چالش‌های زیست محیطی، الودگی محیط زیست، و ... روبرو است. برای حل این مشکلات باید همگان از دولت گرفته تا تمامی آحاد مردم باید بسیج شوند.

به کودکانمان خطرهای پیش رو را گوشزد کنیم

در جامعه امروزی ما به کودکانمان خطرات پیش روی اقتصاد کشور را گوشزد نمی‌کنیم.  پدر و مادرهای امروزی خود را به آب و آتش می‌زنند که فرزندشان در رفاه باشد و انچه خودشان نداشتند را بچه‌ها به راحتی در اختیار داشته باشند. همین باعث شده که بچه‌ها پر توقع شوند و توان خوداتکایی‌شان کاهش پیدا کند.

• گفته می‌شود که در کتاب‌های درسی ژاپنی‌ها به بچه‌ها گفته می‌شود که ژاپن کشور کوچکی است، مورد تهاجم اتمی قرار گرفته، منابع طبیعی ندارد، زلزله خیز است و اگر ما بخواهیم موفق شویم باید از نیروی فکر و ذهنمان استفاده کنیم. ولی در کتاب‌های درسی ما مدام گفته می‌شود که ایران کشور پهناوری است، ما مفاخر زیادی داشتیم، ثروت‌های زیرزمینی بسیاری داریم، نتیجه منطقی که بچه‌ها از این نوع بیان می‌گیرند این است که پس خیلی هم نیاز به کار و تلاش نیست.
• متاسفانه همین فرهنگ در رسانه ما هم ترویج می‌شود مثلا ما فرهنگ شانس و اقبال و خوش امدن از تعطیلی را ترویج می‌کنیم. برنامه‌های تلویزیونی با قرعه کشی‌های میلیونی ذهن کودکان ما را به این سمت می‌برند که کاش انها هم در این قرعه کشی‌ها بدون انجام کار و تلاش برنده شوند. حتی ما برنامه‌ای برای کودکان داشتیم با عنوان فیتیله جمعه تعطیله که به صورت ضمنی می‌گوید تعطیلی خوب است. این در حالی است که معصومان (ع)، علما و شعرای ما تلاش زیادی کردند که فرهنگ کار را نهادینه کنند که : برو کار می‌کن مگو چیست کار

گام دوم: باور کنیم که ما می‌توانیم

اقتصاد کشور ما ظرفیت‌های زیادی برای مواجهه با خطرهای اقتصادی پیش روی خود دارد. متاسفانه گاهی این ظرفیت‌ها خوب دیده نمی‌شود. این ظرفیت‌ها را می‌توان در چهار دسته جای داد

• ظرفیت بالای نیروی انسانی: 10 میلیون فارغ التحصیل دانشگاه، 4 میلیون دانشجو، جمعیت جوان 31 درصدی، 65 هزار عضو هیات علمی دانشگاه‌ها، 17 هزار نیروی متخصص در 5 هزار شرکت دانش بنیان، سومین کشور از نظر تعداد مهندسان، ایران در پنجره جمعیتی قرار دارد که بیش از دو سوم جمعیت را جمعیت فعال تشکیل می‌دهند، رتبه 16 جهان از نظر منابع غنی انسانی.
• منابع غنی طبیعی : در اختیار داشتن 10% ذخایر نفت جهان، 18% ذخایر گاز جهان، داشتن 68 نوع ماده معدنی، 4امین تولید کننده نفت، رتبه 4ام تنوع محصولات کشاورزی
• موقعیت عالی جغرافیایی: داشتن 15 همسایه با بازار مصرف 370 میلیونی، دسترسی به دریاهای آزاد در جنوب و آب‌های شمال، تنوع اقلیمی بالا و تبدیل شدن به کشوری 4 فصل، ظرفیت 4 هزار کیلومتر سواحل، ترکیب دریا، جنگل و کوه در شمال ایران، قابلیت اتصال کشورهای شوروی سابق به دریا، پل ارتباطی قاره اروپا، اسیا و افریقا، ظرفیت جاده ابریشم
• تاریخ و میراث کهن: در اختیار داشتن مفاخر زیاد به خصوص شاعران برجسته همچون فردوسی، حافظ و سعدی، میراث مادی و معنوی ایران اسلامی، فرهنگ اسلامی ایرانی و به خصوص فرهنگ عاشورایی، ظرفیت نهادهای اسلامی از جمله نهاد مسجد، وقف، عزاداری اهل بیت

با وجود این سرمایه‌های عظیم، متأسفانه شاهد رشد روزافزون فقر در این کشور هستیم. به تعبیر حضرت آیت‌الله جوادی آملی (حفظه الله) «فقیر غیر از فاقد» است، هرگز فقیر را فقیر نگفتند، برای اینکه او مال ندارد، برای اینکه در صدر اسلام این‌همه افراد بی‌مال بودند که بدر و احد را اداره کردند، فقیر را فقیر می‌گویند برای اینکه ستون فقراتش شکسته است[3].

یعنی مساله این نیست که ما منابع غنی نداریم، مشکل ما شیوه‌ای است که در مصرف اتخاذ کرده‌ایم و مدیریتی که روی این منابع داریم و فرهنگی که بر ما حاکم شده است، این عوامل باعث شده که نتوانیم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم و حتی گاهی این منابع مانع پیشرفت ما شده است و به اصطلاح با مشکل نفرین منابع مواجه شده‌ایم.

گام سوم: تلاش برای توانمندسازی

پیش شرط سوم تحقق اقتصاد مقاومتی این است که افراد جامعه را توانمند سازیم. ما الان نظام آموزشی و تعلیم و تربیتمان خیلی در زمینه توانمندسازی موفق نیست. ما بیشتر به بچه‌ها مجموعه‌ای از اطلاعات حفظی را می‌دهیم و خیلی به آنها مهارت یاد نمی‌دهیم:  مهارت تحقیق، مهارت شغل و حرفه و حتی مهارت زندگی.

• توانمندسازی را باید از خانه شروع کرد. باید تلاش کرد بچه‌ها خلاق بار بیایند. بگذارید بچه‌ها در ایام تعطیل سر کار بروند و یک حرفه‌ای را یاد بگیرند. گام بعدی توانمندسازی باید در مدارس صورت بگیرد که کودکان ما بخش زیادی از وقتشان را آنجا می‌گذرانند. رسانه ملی هم باید به این کار کمک کند،تولید برنامه‌های تفریحی صرف کافی نیست، رسانه ملی باید بتواند به توانمندسازی افراد جامعه کمک کند و این را می‌توان با استفاده از هنر انجام داد.

گام چهارم: استقامت و تلاش جهادی

در آیه 16 سوره جن خداوند متعال وعده می‌دهد که اگر در راه راست استقامت ورزید خداوند شما را با امدادهای غیبی یاری می‌دهد. در این ایه بر لزوم استقامت و پایداری در راه حق تاکید شده است. این همان است که به عنوان فرهنگ جهادی از آن یاد می‌کنیم که در قرآن و روایات بر آن تاکید شده است. سه محور فرهنگ جهادی تلاش مجدانه، اقدام در راه خدا و تلاش برای خدا و با نیت الهی است.