منبر ششم: سبک زندگی اقتصاد مقاومتی-سبک زندگی متکی بر فرهنگ جهادی

( اقتصادی مقاوم است که مردمش مقاوم باشند لازمه این امر گسترش سبک زندگی اسلامی مبتنی بر فرهنگ جهادی)

• قَالَ رَسُول ُاللَّه (ص): الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ : كسي كه براي امرار معاش خانواده سخت مي‌كوشد، همانند مجاهد در راه خداوند است (بحار الانوار،ج 100، باب 1).

سبک زندگی اقتصادی اسلامی مبتنی بر فرهنگ جهادی

در اقتصاد مقاومتی سبک زندگی باید مبتنی بر فرهنگ جهادی باشد. جهاد یک کلید واژه قرآنی و روایی است که بسیاری از ارزش‌های والای اسلامی در آن نهفته است. لازمه فرهنگ جهادی (الف) سخت‌کوشی، (ب) حرکت در مسیر خدا و (ج) فعالیت برای خدا است. مفهوم جهاد تنها به جنگ و پیکار در کارزار جنگ اختصاص ندارد، بلکه حتی در اقتصاد و فضای کسب و کار هم اسلام از جهاد اقتصادی سخن می‌گوید. این یکی از نقاط برجسته اقتصاد اسلام است که کمتر به آن توجه شده است.

مفهوم گسترده جهاد در آیات و روایات معصومین

هنگامی که در قرآن و روایات از جهاد در راه خدا سخن به میان می‌آید منظور فقط جهاد نظامی(قاتلوا فی سبیل الله: بقره:190) نیست. جهاد در رویکرد اسلامی گستره وسیعی دارد و شامل پشتيباني مالي جنگ (جاهدوا باموالهم و انفسهم،حجرات:15)[1]،  مبارزه با نفس (جهاد اکبر)، جهاد در علم، سیاست، عبادت، فرهنگ سازی ارزش‌های اجتماعی و بالاخره جهاد اقتصادی می‌شود[2].

در نگاه قرآن و روایات،

• علم اموزی نوعی جهاد علمی است:حضرت علی (ع): «الشَّاخِصُ فِي طَلَبِ الْعِلْمِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّه: جوينده علم همانند مجاهد در راه خدا است» (بحار الانوار، ج 1، ص 179).
• خوب شوهر داری کردن زن نوعی جهاد اجتماعی است: جهاد المرئه حسن التبعل
• عبادت در راه خداوند یک جهاد عبادی است: الصَّوْمُ فِي الْحَرِّ جِهَادٌ: روزه در هواي گرم، جهاد است (بحار الانوار، ج‏93، ص257).
•  ایستادن در مقابل حاکمان جور یک جهاد سیاسی است: قال رسول الله(ص): إِنَّ أَفْضَلَ الْجِهَادِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ: برترين جهاد سخن عادلانه نزد حاكم ستمكار است (کلینی، ج 5، ص 60).
•  مبارزه با نفس هم جهاد است(پیامبر اکرم(ص): أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْه)
•  تلاش و کوشش برای تامین روزی حلال خانواده نیز جهادی اقتصادی است: قَالَ رَسُول ُاللَّه (ص): الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ (بحار الانوار،ج 100، باب 1).

معصومين (عليهم السلام) تلاش كرده‌اند كه با توجه به ذهنيت مردم از جهاد و ثواب و آثار مترتب بر آن، جهاد را در مفهوم گسترده آن مطرح كنند. این بدین معنا است که یک مسلمان تیزهوش باید همه فعالیت‌هایش را به جهاد در راه خداوند تبدیل کند، چه زمانی که در با دشمن بیرونی می‌جنگد، چه زمانی که با نفس اماره خود درگیر است، چه زمانی که در خانه شوهر داری می‌کند، چه زمانی که در دانشگاه مشغول تحصیل است، و چه زمانی که در کارخانه مشغول کار و فعالیت اقتصادی است. اسلام سعی می‌کند فرهنگ جهاد و سخت کوشی با نیت الهی و در مسیر مستقیم الهی را در همه عرصه‌های زندگی بشر ترویج نماید. ترویج جهاد در عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی موجب تقویت ابعاد معنوی و الهی در زندگی بشر می‌شود و مانع از غرق شدن او در مادیات می‌شود.

جهاد اقتصادی

در روایات ما تلاش برای کسب روزی حلال جهت تامین معاش خانواده به عنوان جهاد معرفی شده است.

قَالَ رَسُول ُاللَّه (ص): الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ : كسي كه براي امرار معاش خانواده سخت مي‌كوشد، همانند مجاهد در راه خداوند است(بحار الانوار،ج 100، باب 1).

ویژگی‌های جهاد اقتصادی

در جهاد اقتصادی سه ویژگی مهم مطرح است است:

• اول، کمیت و کیفیت فعالیت اقتصادی است که باید به شکلی مستمر، خستگی ناپذیر و مداوم باشد
• دوم، مسیر فعالیت اقتصادی که باید در راه مستقیم مورد پسند خداوند باشد، یعنی کسب روزی حلال و طیب
• سوم، جهت و نیت فعالیت اقتصادی است که باید برای کسب رضایت الهی باشد؛ یعنی قربه الی الله

به بیان ساده، جهاد اقتصادی داری سه ویژگی (1) تلاش مستمر (پرتلاشی)، (2) فعالیت در راه خدا (خدایی بودن مسیر حرکت) و (3) تلاش برای خدا( قصد قربت و نیت الهی) است: یعنی کار مجدانه و خستگی ناپذیر  «در راه خدا» و «برای خدا»[3].

آثار و کارکردهای جهاد اقتصادی

وقتی فعالیت‌های اقتصادی ما رنگ خدایی گرفت، بسیاری از آفت‌های اقتصادی که هم اکنون درگیر ان هستیم از بین می‌رود، کم فروشی از بین می‌رود، کم کاری و عقب انداختن کار مردم از بین می‌رود، رباخواری و رشوه خواری از بین می‌رود. فرهنگ جهادی یعنی همان روحیه تقدس جهاد نظامی وارد عرصه بازار کسب و کار هم می‌شود.  امامان معصوم(علیهم السلام) به عنوان مهندسان فرهنگی جامعه اسلامی سعی کرده‌اند از قداست جهاد در اسلام برای مدیریت فرهنگی اقتصاد جامعه نیز استفاده کنند

شکل گیری روحیه جهادی باعث می‌شود که افراد هیچ وقت احساس شکست و سرخوردگی از کار خود نکنند. در فرهنگ اسلامی ما در جهاد به یکی از «احدی الحسنین»[4] می‌رسیم یا موفق می‌شویم که اجر می‌بریم و یا موفق نمی‌شویم که باز هم اجر و ثواب در انتظار ماست چون به وظیفه خود عمل کرده‌ایم.

 ضرورت اصلاح سبک زندگی اقتصادی

 شاید بتوان گفت ریشه اصلاح مسائل اقتصادی بر اساس نگاه اسلام و به تعبیر مقام معظم رهبری «اقتصاد مقاومتی»، در «اصلاح فرهنگ اقتصادی»، «تغییر سبک زندگی مردم»، «اصلاح الگوی مصرف» و «توسعه فرهنگ کار و تلاش» و «تولید ملی» است. در یک جمله می‌توان گفت: «ریشه اقتصاد مقاومتی در اصلاح سبک زندگی بر اساس الگوی اسلامی و ایرانی است.

زمانبر بودن اصلاح سبک زندگی

تغیرات سبک زندگی اقتصادی به واسطه مبتنی بودن بر متغیر پایدار فرهنگ بسیار کند صورت می‌گیرد. برخی از محققان سبک زندگی معتقدند تغیییرات یک فرهنگ یا سبک زندگی ممکن است بیش از صد سال طول بکشد. اگر تجمل گرایی در یک جامعه‌ای به یک فرهنگ تبدیل شد، به این راحتی نمی‌توان آن را ریشه کن کرد. توجه به این نکته از این جهت مهم است که ما برای ترویج فرهنگ و سبک زندگی اسلامی ایرانی باید صبر و حوصله داشته باشیم و هیچ وقت از کار و تلاش خسته نشویم.

مسئولیت هریک از ما در مقابل شکل‌گیری سبک‌های زندگی غلط

متاسفانه بسیاری از ما از تاثیر رفتارمان بر خانواده مان و جامعه غافلیم و یا با انفعال در مقابل شکل گیری سبک‌های زندگی غلط عملا آن را می‌پذیریم. وقتی ما یک مهمانی تجملی برگزار می‌کنیم و یا عروسی پر خرجی برای فرزندمان برگزار می‌کنیم، عملا ما هم داریم به شکل‌گیری یک فرهنگ تجمل‌گرایی کمک می‌کنیم. اسلام به ما می‌گوید هم خودتان بدنبال ترویج سبک‌های زندگی اقتصادی غلط نباشید و هم دیگران را در این زمینه امر به معروف و نهی از منکر کنید. این مورد اخیر که بسیار کمرنگ شده است. ما گاهی می‌بینیم که افراد درگیر کم فروشی، رباخواری و بسیاری از آفت‌های اقتصادی می‌شوند ولی به آنها تذکر نمی‌دهیم، مقابل آنها نمی‌ایستیم. وقتی این فعالیت‌ها تکرار شد و کسی هم تذکر نداد، این کار کم کم تبدیل به یک فرهنگ می‌شود و در ادامه مقابله با آن بسیار مشکل است.

پیامبر اعظم (ص) می‌فرمایند  من سَنَّ سنَّة حسنةً فلهُ أَجرها و أَجر من عمل بها من غير أَن ينتقص من أُجورهم شي‏ء: هر كس سنت حسنه‌اي از خود به جاي بگذارد، براي او اجر این سنت و اجر عامل به این سنت است. بدون اينكه از اجر انجام دهند آن كاسته شود (بحارالانوار، 1403 ق.، ج‏97، ص 23).

فرهنگ‌سازی را از خانه شروع کنید

فرهنگ‌سازی اقتصادی و اصلاح سبک زندگی  را باید از خانه آغاز کرد. همچنین باید فکری هم به حال مدرسه کرد چرا که مدرسه خانه دوم بچه‌ها است و می‌توان از ظرفیت آن برای فرهنگ‌سازی استفاده کرد. در محل کار هم می‌تواند مبلغ اقتصاد مقاومتی بود. هر یک از ما می‌تواند مروج حمایت از تولید ملی باشد، مروج صرفه جویی باشد، مروج کار و تلاش باشد.

مطالبه‌گری عمومی اقتصاد مقاومتی مصداقی از امر به معروف و نهی از منکر

در اسلام امر به معروف و نهی از منکر دایره وسیعی دارد و شامل امور اقتصادی هم می‌شود. هر یک از ما باید  در مورد اقتصاد مقاومتی مطالبه‌گری داشته باشیم هم از مسئولان و هم از همکارانمان و هم از اقوامان. باید از همه کسانی که می‌توانیم بر آنها اثر بگذاریم این مطالبه‌گری را داشته باشیم. این امر به معروف و نهی از منکر اقتصادی می‌تواند به تصحیح سبک زندگی ما و فرزندانمان کمک نماید.