آینه طبیعی ایران و جاذبه‌های گردشگری پیرامون آن

به گزارش خبرگزاری حوزه،  حسین صادقی پژوهشگر و راهنمای گردشگری تاریخی و فرهنگی در این باره گفت: در قم حدود ۲۹۰ هزار هکتار تالاب وجود دارد که از سمت شرق به غرب دریاچه نمک، تالاب غدیر است که از سمت حسین آباد میش‌مست راه دارد. به سمت جاده گرمسار تالاب مره وجود دارد و سمت دیگر آن تالاب حوض سلطان و تالاب زیبای بهشت معصومه وجود دارد.

وی با بیان اینکه در استان  قم  ۲۹۰ هزار هکتار تالاب وجود دارد تصریح کرد:۲۴۰ هزار هکتار آن به دریاچه نمک اختصاص دارد و ۳۷ هزار هکتار حوض سلطان است.

صادقی با اشاره به اینکه بزرگترین آینه طبیعی جهان در کشور پِرو وجود دارد که دارای بیش از ۷۰ درصد عنصر سبک لیتیوم  را دارد بیان کرد: دریاچه حوض سلطان به عنوان آینه طبیعی ایران مطرح است.

این پژوهشگر با بیان اینکه بنا بر روایتی این دریاچه پس از تولد پیامبر اسلام(ص)خشک شده است و آتشکده آذر گشنسب خاموش شده و طاق کسری ترک خورده است تصریح کرد: اسامی متعددی برای این دریاچه نام برده‌اند که حوض سلطان، دریاچه شاهی و دریاچه ساوه جزو این اسامی است.

صادقی تصریح کرد: حوض در لغت به معنای آبگیر و تالاب است و از آنجا که از گذشته‌های دور، پیرامون این دریاچه مملو از علفزار بود بنابراین دارای جانوران شکاری مانند جبیر، گورخر، هوبره بود. به همین علت شکارگاه مخصوص سلاطین و حاکمان وقت بوده است.

این پژوهشگر با بیان اینکه حوض سلطان  تالاب محسوب می‌شود اظهارکرد: طبق تعریف کنوانسیون رامسر، تالاب به زمین‌های خیس باتلاقی، برکه‌ها، آب ساکن دائمی یا موقت با مزه شوریا شیرین، مصنوعی یا طبیعی و سواحل دریاها گفته می‌شود که ارتفاع آب به هنگام جزر کمتر از شش متر باشد. بنا بر این تعریف اطلاق تالاب به دریاچه حوض سلطان قم چندان غریب نیست.

صادقی با بیان اینکه حوض  سلطان دارای پلایا است افزود: پلایا به حوضه‌های هموار، نمکزارهای کم عمق و دریاچه‌های مناطقی گفته می‌شود که به صورت دوره‌ای فصلی دارای آب است و به هنگام خشکی به شکل منطقه‌ای پوشیده از گل‌های رسی ترک خورده سله بندی توام با املاح می‌شود.

وی در توضیح مشخصات دیگر حوض سلطان گفت: شکل این دریاچه بیضی شکل ولی متغیر با میزان آبگیری است. مساحت تقریبی حوض سلطان: ۱۲۰ تا ۲۴۰ کیلومتر مربع است و ارتفاع از سطح دریا: ۷۹۰ تا ۸۰۰ متر قرار دارد.

راهنمای گردشگری تاریخی و فرهنگی در خصوص پهنه‌بندی دریاچه حوض سلطان بیان کرد: پهنه بیولوژیکی ۲۲۰۰۰ هکتار است که پهنه مرطوب ۱۰۵۷۶ هکتار و پهنه نمکی آن  ۶۸۰۳ هکتاراست.

وی با بیان اینکه این دریاچه از مسیر بزرگراه قم – تهران و مسیر قم – دهستان قمرود قابل دسترسی است  افزود: عده‌ای این دریاچه را با دریاچه نمک یکی می‌پندارند. همچنین داستان‌هایی وجود دارد که بعضی از آدم‌ها را به این دریاچه ریخته‌اند که صحت ندارد.

صادقی در خصوص منابع تغذیه کننده دریاچه حوض سلطان و املاح آن  اظهارکرد: این دریاچه از ارتفاعات و رود شور تغذیه می‌شود و دارای املاح تبخیری، انواع نمک، گچ، کلرور، سولفات، کربنات و کائولن است.

این پژوهشگر بیان کرد: مطالعات لرزه‌نگاری نشان داده که محدوده پلایا تا عمق ۴۶ متری دارای نمک است. البته این نمک‌ها قابل برداشت نیست بلکه به صورت پنج لایه جدا از هم وجود دارند که ضخامت کل آنها به بیست متر می‌رسد که با رس‌های قهوه‌ای تا خاکستری و مارن از هم جدا می‌شوند و ضخامت پوسته نمکی اصلی که قابل برداشت است پنج سانتی است.

وی افزود: طبق ضوابط خاص سالیانه حدود ۱۰۰ هزار تن نمک از سطح دریاچه برداشت می‌شود که بیشتر آن حدود ۹۰ درصد به مصارف صنعتی و پتروشیمی از جمله ساخت کود شیمیایی، استخراج نفت، تولید وسائل پاک کننده مانند صابون، داروسازی و... می‌رسد و حدود پنج درصد به عنوان نمک طعام مصرف خوراکی دارد. همچنین بخشی ازمصارف صنعتی مورد استفاده شهرداری‌ها و ادارات راه و ترابری قرار می‌گیرد که برای رفع یخ‌زدگی از جاده‌ها و خیابان‌ها استفاده می‌شود.

صادقی در خصوص  موارد مصرف کائولن خاکی موجود در این دریاچه تاکید کرد: کائولن که از آن چینی تولید می‌شود از تجزیه فلدسپات ها پدید می‌آید. فلدسپات‌ها گروه بزرگی از کانی‌ها هستند که عناصری چون سیلیکات آلومینیم، پتاسیم، سدیم و کلسیم و باریم در ساختمان آن‌ها به کار رفته است و تقریبا نیمی از پوسته زمین را شامل می‌شود. فلدسپات‌ها نامحلول‌اند ولی تجزیه شیمیایی می‌شوند و از آنها انواع رس‌ها از جمله خاک چینی یا کائولن به وجود می‌آید. بر اساس مطالعات انجام شده توسط کرینسلی در پهنه مرطوب، میزان رس موجود در نمونه‌ها ۳۵ تا ۴۵ درصد است که ۱۰ تا ۹۰ درصد دارای کائولن است.

دیا تومه‌ها جلبک‌های تک سلولی هستند که در سطح دریاچه از سال گذشته وجود دارند و به محض آب‌دار شدن دریاچه تکثیر می شوند. با خاکبرداری از کف دریاچه بقایای این میکروفلور دریاچه مشاهده می‌شود. دیاتومه‌ها اولین زنجیره غذایی را در اکوسیستم دریاچه تشکیل می‌دهند. بقایای دیاتومه‌ها خاک‌های معدنی را به وجود می‌آورند که دارای ارزش اقتصادی است و زنجیره غذایی دراکوسیستم حوض سلطان دیاتومه، آرتیما و پرندگان است.

وی گفت: این در یاچه دارای پوشش گیاهی منحصر به فردی است که دارای ارزش دارویی است که از آن جمله می‌توان به گز، تاغ، درمنه، سالسولا، اشنان، پرند، خارشتر و اشنان که دارای مصارف صنعتی و دارویی است اشاره کرد. در مورد درمنه اضافه کنم که کاربرد درمانی گیاه درمنه افزون بر نقش اکولوژیکی و مرتعی نقش دارویی هم دارد.  اسانس انواع درمنه می‌تواند علیه بیماری‌های قارچی و باکتریایی موثر باشد.

صادقی با بیان اینکه کاروانسراهایی که در نزدیکی این دریاچه وجود دارد از جاذبه‌های انسان ساز محسوب می‌شود که از قدمت تاریخی برخوردار هستند.

وی بیان کرد: دریاچه حوض سلطان دارای محدویت‌هایی نیز هست که به دو دسته عوامل طبیعی و انسانی تقسیم می‌شوند. در عوامل طبیعی کمبود بارش، شوری آب، شوری خاک و بالا بودن دامنه دما دخیل هستند و همچینن برداشت‌های غیر اصولی نمک، احداث بند و سد بر روی رودهای تغذیه کننده دریاچه، جاده‌سازی و مرز بندی کف دریاچه، چرای بی.رویه دام، ایجاد پادگان‌های نظامی، ایجاد سایت توزیع بنزین و ایجاد شهرک‌های صنعتی دو هزار هکتاری که به علت شیب منفی زمین  فاضلاب‌های آلوده شهرک به دریاچه سرازیر می‌شود از عوامل محدود کننده انسانی محسوب می‌شوند.

 این پژوهشگر تصریح کرد: با توجه به اینکه دریاچه حوض سلطان دارای ظرفیت‌های متعدد گردشگری است بنا بر این لازم است که میراث فرهنگی و سازمان صنایع و معادن در این زمینه ورود کرده تا مشکلات انسان‌ساز را بر طرف کنند تا بتوانیم ارزش گردشگری دریاچه راحفظ کنیم.

صادقی با تاکید بر لزوم توسعه زیرساخت‌های گردشگری قم در زمینه طبیعت گردی گفت: منحصر به فردترین تالاب در قم وجود دارد، گنبد نمکی که بی‌نظیر است و کاروانسراهای تاریخی همه این‌ها از جاذبه‌های گردشگری قم هستند اما همچنان زیر ساخت‌های لازم برای ورود گردشگران مهیا نیست.

وی تصریح کرد: متاسفانه بارها دیده شده است که برخی از گردشگران کدهای گردشگری را رعایت نمی‌کنند مثل مواردی که در بازدیدهای گنبد نمکی و دریاچه‌ها دیده‌ایم رعایت نکردن کدهای گردشگری با تخریب و آسیب می‌شود. لازم است که راهنمایان گردشگری در این باره دقت کافی را داشته باشند تا شاهد تخریب طبیعت نباشیم.

در ادامه سیدمحسن محسنی از بی‌توجهی مسئولان نسبت به اهمیت زیست‌محیطی دریاچه نمک انتقاد کرد و تصریح کرد: متاسفانه با همه اهمیت گردشگری و اکولوژیکی دریاچه نمک برای آن کاربری معدنی تعریف شده است و قرار است که از عناصر با ارزش این دریاچه برداشت شود.

وی تصریح کرد: هرچند که صحبت برسر این است که به روش بسته از دریاچه برداشت شود، اما این فقط در حد صحبت‌های شفاهی است. به طور حتم به علت هزینه‌های بالا  و عدم نظارت صنعت و معدن به همان روش رو باز برداشت خواهد شد که به‌شدت به محیط زیست قم آسیب خواهد رساند.

 این پژوهشگر شهری از بی‌توجهی مسئولان شهری به مسائل زیست‌محیطی قم انتقاد کرد وافزود: هم اکنون  پدیده آلودگی هوا در قم به یک معضل تبدیل شده است که نتیجه گرایش مدیران به صنعتی شدن قم است.

 محسنی تاکید کرد: برای نجات دریاچه‌های قم لازم است که بین میراث فرهنگی محیط زیست و سازمان صنعت ومعدن تعامل و همفکری صورت گیرد تا دیگر شاهد از بین رفتن این تالاب‌های با ارزش نباشیم.

 در ادامه صادقی با اشاره به  کاروانسرای سنگی سلجوقی علی آباد و مجموعه کاروانسرای آجری قاجاری علی آباد، امامزاده سید بابا غار (اهل بن علی وسهل بن علی) در پیرامون دریاچه حوض سلطان، تصریح کرد: کاروانسرای‌های حوض سلطان، البرز، عسگراباد، کاروانسرای باقراباد، منظریه،  صدراباد و نیایشگاه مادی زاربلاغ از جمله میراث تاریخی و فرهنگی قم است که به جاذبه‌های پیرامونی دریاچه افزوده است.

۳۱۳/۳۲