به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه حجت الاسلام والمسلمین سیدحمید جزایری امروز در همایش ملی بیانیه گام دوم انقلاب و تمدن نوین اسلامی که در سالن همایش های دفتر تبلیغات در قم برگزار شد به موضوع« توسعه فقه پس از انقلاب اسلامی؛ ارزیابی بایسته ها و نقشه راه، در راستای تحقق بیانیه گام دوم» اشاره کرد و گفت: نکته اول اینکه، من احساس می کنم در بحث از رابطه فقه و انقلاب اسلامی و توسعه فقه، ابتدا باید خود فقه را تعریف کنیم.

این محقق ادامه داد: مقصود از فقه چیست؟ آیا مقصود از آن، دانشی مانند سایر دانش ها، با آن نظام و ساختار خود دانش است؟ ممکن است بگوییم مقصود از فقه، شریعت است؛ به عبارت دیگر، فقه به معنای عام که اعم از بحث های احکام است و حتی بحث های اعتقادی و اخلاقی را در بر بگیرد. ممکن است منظور از فقه فرایند استنباط و اجتهاد باشد.

این پژوهشگر افزود: طبیعتا این بحث مفهومی، در ادامه بحث بالجمله موثر است. حتی ممکن است برداشت یا ترجمه دیگری از فقه ارائه شود.

وی عنوان کرد: همان طور که اشاره فرمودند، در طول تاریخ باوجود محدودی تهایی که فقهای امامیه داشتند و با وجود فراز و نشیب ها، فرایند حرکت، از جهاتی چون ابواب و مسایل و تعمیق ادله و مبانی رو به رشد بوده است؛ به ویژه برخی تک چهره ها درخشش خاص و تاثیرگذاری ویژه در این زمینه داشته اند؛ مانند مرحوم شی خمفید، مرحوم محق قکرکی، شهیدین، مرحوم محق قنایینی، مرحوم صاحب جواهر و حتی برخی آرای مرحوم شیخ طوسی که شاید در نگاه امروز خیلی آرای روشنفکرانه ای محسوب شود.

حجت الاسلام والمسلمین جزایری گفت: البته این جریان قالب فقه نبوده است. می دانیم که مرحوم شیخ در بحث عیوب مجوز فسخ نکاح، «خنثی غیرمشکله » را از مجوزات فسخ می داند و

دلیلش را می فرماید: «لِلنفرة؛ ب هدلیل ایجاد نفرت »؛ اگرچه ایشان جاهایی دیگر نمی پذیرد، ولی در یک جا به این دلیل استناد می کند؛ یعنی افقی خاص داشته است، ولی طبیعتا این نگاه و افق، غالب بر فقه ما نبود.

این پژوهشگر اظهار داشت: با وجود محدودیت هایی که فقه ما داشت، اینکه محقق کرکی در زمان شاه طهماسب مامور شود با همراهی جمعی از تلامذه خود، برای تدوین قوانین صفویه اقدام کند، یک جهش خوب بوده است یا تالیف مرحوم نایینی که پایه بسیاری از بحث های بعد بود، از جریان های تاثیرگذار است.

معاون آموزش جامعةالمصطفی اضافه کرد: پس از آن به نقطه انقلاب اسلامی و مرحوم امام می رسیم که بدون تردید از فقهای شاخص تاثیرگذار در روند رو به رشد فقه و تحول ساز بوده اند.

وی بیان داشت: البته باید بگوییم خدمات متقابل فقه و انقلاب یا رابطه متقابل فقه و انقلاب؛ زیرا از یک سو انقلاب اسلامی مرهون فقه و اجتهاد و نظام اجتهادی است؛ یعنی مرحوم امام به عنوان یک فقیه، مبتنی بر مبانی اجتهادی و فقاهتی به شورش علیه رژیم ستمشاهی فرمان داد و لوازم آن را هم به عنوان یک فقیه پذیرفت، نه یک سیاستمدار و انقلابی به معنای نظامهای غیر دینی.

 حجت الاسلام والمسلمین جزایری ادامه داد: یعنی اگر فرمان می داد به خیابان ها بریزید، و لو کشته شوید، همان زمان تعدادی از عالمان دیگر می گفتند که این کار مجاز نیست و قتل نفس است ومشروعیتی ندارد، ولی ایشان با کمال صراحت این را می پذیرفت؛ به این دلیل که مبتنی بر اجتهاد و نگاه خودش بود.

 این پژوهشگر بیان داشت: پس انقلاب اسلامی مرهون فقه یا استنباطها و اجتهادهای یک فقیه بود؛ از سوی دیگر با پیروزی انقلاب اسلامی مجال و عرصه جدیدی در مقابل فقه و فقها فراهم شد که قبل ازآن به این وسعت نبوده است.

وی بیان داشت: در زمان صفویه هم حرکت بسیارخوبی انجام شد که در کنار نقاط ضعف و کاستی ها شیعه در ایران باید تا حدودی خود را وام دار آن حرکت بداند، ولی بی تردید نقشی که بعد از انقلاب اسلامی به فقه، فقاهت و فقها داده شد، در هیچ برهه ای سابقه نداشته است.

این محقق اظهارداشت: البته اینکه آیا حوزه های علمیه و فقها توانستند به خوبی از این فرصت استفاده کنند یا خیر، حرف دیگری است، ولی به هر حال یک عرصه و نگاه نو به فقه

به وجود آمد که شاید بتوان گفت، فقه انفعالی به یک فقه فعال تبدیل شد.

حجت الاسلام والمسلمین جزایری گفت: احیای برخی مبانی مغفول فقهی در پرتوی وقوع انقلاب اسلامی با ایجاد انقاب و تشکیل حکومت، پرس شها و نیز چالش هایی پیش روی

نظام فقهی و فقهای ما قرار گرفت که آنها باید به این پرسش ها و چالش ها پاسخ می گفتند؛ اقلی تهای مذهبی، ارتباط زنان و مردان، حضور زنان در جامعه، آزادی ها و نقش مطبوعات، از سوال های جدیدی بود که با شکل گیری حکومت، برای حوزه مطرح شد.

وی عنوان کرد: در حوزه اقتصاد، این بحث به وجود آمد که نقش دولت و مالکیت دولت بر منابع به چه کیفیتی است. فتوای مرحوم امام، محدودیت مالکیت خصوصی بود، در شرایطی که با اختیارات دولت در تضاد و تنافی باشد؛ نیز برخی از این پرسش ها و چالش ها با تطبیق قواعد عام قابل حل بود.

این پژوهشگر گفت: به عبارت دیگر، برخی از این موارد را می شد با همان ابزار در اختیار تا پیش از انقلاب پاسخ داد. عمدتا تطبیق قواعد عامه بر مسایل روز بود، اما برخی از آنها موجب شد که یک سری مبانی کمتر مورد توجه احیا و بازسازی شود؛ وی ادامه داد: به دیگرسخن، یکی از نقش های انقلاب اسلامی این بود که شرایط جدید، اقتضائات حکومت و پرسش های جدید باعث شد در مقام پاسخ، برخی از مبانی مغفول احیا شود.

حجت الاسلام والمسلمین جزایری گفت: اگرچه این مبانی ممکن است به صورت موردی در برخی از آثار فقهای قدیم هم بوده باشد، ولی چون عمدتا فقه حالت فردی، غیرحکومتی و حتی غیر اجتماعی داشت، طبیعتا پرداخت به آن مسایل، کمتر یا غیرملموس بود.

معاون آموزش جامعةالمصطفی افزود: بنابراین می بینیم که برخی از فتاوای امام در بحث های اجتماعی در قبل و بعد از انقلاب تفاوت دارد و این نشان می دهد که شرایط جدید حتی می تواند در تغییر نگاه یک فقیه

موثر باشد.

این پژوهشگر گفت: از این رو، یکی از مهمترین تاثیرات انقلاب اسلامی در این بخش از فقه، احیای یک سری مفاهیم مانند اختیارات مطلقه دولت اسلامی یا مصلحت اجتماعی و تقدم آن بر مصالح افراد و بحث مصالح اجتماعی به عنوان مهمترین معیار در حکومت در زمان غیبت است.

وی بیان داشت: تعبیر حضرت امام این است که فقه تئوری واقعی و کامل اداره انسان و اجتماع، از گهواره تا گور است. البته روشن است که شرایط جدید با قواعدو ساختاری که در اختیار داریم باید محل گفت وگو قرار بگیرد که قابل تامین است یا نیست.

حجت الاسلام والمسلمین جزایری گفت: نکته آخر اینکه اگر از مسئله تعریف فقه عبور کنیم، باید روشن شود که کارایی فقه از نظر انسان و کاربرد فقه از نظر فقیهی که مشغول اجتهاد است، چیست؟ آیا نگاه امام را دارد که فقه تئوری اداره انسان و اجتماع، از گهواره تا گور است یا اینکه حکومت نشا ندهنده جنبه عملی فقه است و فقه باید خودش را به آن حکومت تبلور و بروز بدهد؟

این محقق عنوان کرد: یا فقه برای پاسخ گویی به معضات جامعه باید در عرصه فرد و جامعه پیاده شود؟ با باید فقه را دور از فضای نظام حکومی و پاسخ گویی و این نگاه دید؟ اگر دیدگاه امام پذیرفته شود، نشان می دهد که باوجود مجالی که انقاب برای فقه و فقها ایجاد کرد، تا آن نقطه مطلوب فاصله ای طولانی داریم.

معاون آموزش جامعةالمصطفی افزود: اینکه چرا نتوانستیم در این چهل سال به آن نقطه مطلوب نزدیک شویم، و اینکه چه کارهایی باید انجام شود تا بتوانیم به این آرمان و هدف از فقه که درواقع انقاب برای فقه و فقها فراهم نمود، برسیم، بحثی است که در فرصتی دیگر عرض می شود.

313/40