به گزارش خبرگزاری حوزه، سومین گعده فقه سیاسی، چهارشنبه ۱۶ مهرماه، در خبرگزاری حوزه، با حضور طلاب و فضلایی از محافل مختلف حوزوی تشکیل شد. در این جلسه آقایان رجبی، عبداللهی، داودی، صالحی منش، شهامت، ملااحمدی، قدک و صادقی حضور داشتند.
بحثی در خصوص سلسله نشست های فقه حکومتی که توسط موسسه معنا برگزار می شود، صورت گرفت و اهداف و برنامه هایی که در این زمینه، در حال پیگیری است. عنوان شد که هدف از برگزاری نشستهای فقه حکومتی با حضور نظریه پردازان حوزوی آن است که نظریه ها به گونه ای استفسار شود و در یک بستر مشترک ارائه شود که مقایسه پذیر شده و سپس مابه الاشتراک و ما به الامتیاز آنها استخراج گردد و از قِبل این مقایسه ها، نظریه قدرتمندتر به صورت طبیعی نمود پیدا کند و جبهه انقلابی در حوزه بتواند نظریه فقه حکومتی را به صورت قویتر و منسجم تر به جامعه عرضه کند. در این راستا بناست مولفه های لازم برای یک نظریه جامع احصا شود و نسبت نظریه های موجود با آن مولفه ها بررسی شود و داشته ها و نداشته های هر نظریه بدست بیاید.
در این راستا یکی از دوستان متعرض این موضوع شدکه نظریه های فقه حکومتی بایستی در زمینه مبانی پاسخ داشته باشند. نظریه پرداز بایستی تبیین کند چه نوع هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی ای دارد و یکی از ضعفهای نظریه های موجود آن است که نظریه ها فاقد تعریف دقیقی از انسان هستند.
سپس بحث وارد آسیب شناسی نظریه پردازی در حوزه شد. با توجه به اینکه اندیشمندان و نظریه پردازان حوزوی کمتر با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند اشکالاتی در این زمینه رخ میدهد مثلا برخی حرفها منحصر به فرد تلقی می شود حال آنکه محقق دیگری آن را بیان کرده است. یکی از مشکلات در این حوزه مساله جعل اصطلاح های پی در پی است که مفاهمه را دچار مشکل میکند.
از این قسمت جلسه وارد بحث تفصیلی و پرچالشی شد. یکی از طلاب معزز، بر اساس تحقیقات خودشان، معتقد بودند که اشکال از آنجایی است که تلقی درستی از ادبیات و زبان شارع صورت نگرفته است و جعل اصطلاحات مغایر و مباین با نظام اصطلاحات شارع، در سیر علوم مختلف اشکالات فراوانی به وجود آورده است. ایشان در این موضوع تحقیقات را سامان داده اند و بناست کتابی را در این زمینه منتشر کنند.
کلام وحی دارای یک منظومه مشخص و دقیق از اصطلاحات و مفاهیمی است که مطابقت کامل با ما به ازای خارجی و حقیقی خود دارند و در علوم اسلامی به هر میزان حدود و ثغور و کم و کیف معنا و تعاریف، نسبت و تبعیت بیشتری از نظام مفاهیم دین داشته باشند، این علوم اسلامی به حقایق عالم، قرابت و مطابقت بیشتری دارد و از خطا و اشتباه مصون است و بالعکس به میزانی که در علوم اسلامی، اصطلاحات جدیدی بدون استناد دقیق و کافی وضع شود و یا مفاهیم دین و شریعت دستخوش ضیق و وسع گردد، از معنای حقیقی فاصله گرفته و آن علم را از دقت و کارآمدی مطلوب دور می سازد. رویه ای که در بین عموم علماء اسلام مشاهده می شود، تقریباً عدم تعبد و پایبندی به نظام اصطلاحات و تعاریف و طبقه بندی مفاهیم در کلام وحی است و برخی در مقام تفهیم و تبیین و تفصیل معارف وحیانی، بی محابا دست به وضع اصطلاحات یا تصرف در حدود و ثغور معنایی اصطلاحات و تغییر مفاهیم و معانی و تعاریف زده اند، بدون آنکه اختیاری نسبت به تغییر ما به ازای حقیقی آن در عالم داشته باشند.
بر این نظر هستند که ما مفهومی به نام امضائیات را قبول نداریم. لسان شارع تماما تاسیسی است. دین اسلام را یک دین از حضرت آدم(ع) تا حضرت خاتم(ص) میشماریم که انبیاء در این بستر زمانی بشر را رشد داده اند. همان اموری که امضائیات شارع تلقی می شود، تحت تعلیم انبیاء در عرف جاری و ساری شده است. البته عرف دچار خلط و انحراف هم می شود که در لسان شارع آنها اصلاح میشوند. در این سیر تاریخی، زبان به حدی از بلوغ رسیده است که ظرفیت ابلاغ نظام جامع مفاهیم را داشته باشد. این نظام جامع مفاهیم بایستی درست فهمیده شود و عالمان بایستی با استخدام آن شریعت و دین را تبیین کنند نه اینکه جعل اصطلاحات بی ضابطه انجام دهند. البته اصطلاحات مربوط به موضوعات مستحدثه، موضوع جدایی است و اشکالی هم ندارد. مغاهیمی مانند عقل و قلب و شک و یقین و فسق و کفر و... بایستی باتوجه به نظام مفاهیم شریعت فهمیده شود نه اینکه براساس برداشت های شخصی و عقلی به استخدام دربیایند. مبنای تفسیر قرآن با قرآن علامه طباطبایی همسو با چنین تلقی از ادبیات شارع است. به طور کلی میتوان گفت درحیطه اصطلاحات لازم است که اصطلاحات دارای حجیت باشند و انتساب درست و ضابطه مند به نظام مفاهیم شارع داشته باشند.
تصویر دقیق مدعا، دلایل و پیامدهای این نظریه، موجب طرح اشکالات و نقض و ابرامهایی در جلسه شد. اجمالی از اشکالات و مباحث:
یکی از فضلا به این مطلب توجه دادند که اساسا تفریع فروع بر اصول که دستور اهل بیت(ع) به فقهاست بدون جعل اصطلاحات امکان ندارد. شروع فقه تفریعی توسط شیخ طوسی، با بنای اصطلاحات جدیدی انجام شد و این نقطه گذار از فقه روایی به فقه تفریعی است. آنجایی که اهل سنت معترض بر شیعه میگفتند شیعه فقه ندارد اما شیخ طوسی با پایه ریزی یک نظام اصطلاحات، فقه شیعه را یک مرحله تکامل بخشید.
نکته دیگری که در مقابل آن نظر طرح گردید: عرف در این تقریر، عرف رشدیافته و تربیت یافته بیان شده که ابهامات زیادی دارد. اگر دست هدایت را اینگونه تصویر میکنید که از حضرت آدم(ع) تا خاتم(ص) عرف را رشد داده چرا نگوییم عرف مابعد قرآن هم رشدیافته جریان هدایت است؟
در یک نگاه دیگر میگوییم: چه فرقی میکند که بگویید این عرف رشد یافته است یا نیست؟ در اصل پذیرش امضائیات این مساله دخالتی ندارد خصوصا که مشوب بودن عرف زبان نزول را هم قبول دارید.
نکته دیگر اینکه این تقریر (رجوع به زبان شارع و پرهیز از جعل اصطلاح) اصلا اشکال مفاهمه را حل نمیکند چون فهم اصطلاح و مراد شارع خودش محل اختلاف و اول الکلام است.
نظر یکی از طلاب بر این بود که فی الجمله قبول است که برخی اصطلاحات به علل مختلف از مفهوم بیان شده توسط شارع فاصله می گیرد و این مساله لازم می دارد که تحقیق صورت گیرد و نسبت اصطلاحات یک علم مانند فقه و فلسفه با لسان شارع مشخص شود(به عنوان مثال، با دقت در مفهوم فسق در فقه و مفهوم فسق در قرآن در می یابیم که میان آنها رابطه تساوی برقرار نیست) اما این بدین مفهوم نیست که جعل اصطلاح ممنوع و غلط است بلکه برای پیشبرد یک علم چاره ای جز جعل اصطلاح نیست. زیرا مدعای دین این است که تا قیامت پاسخگوی نیازهای فکری وعملی است و از طرف دیگر محدودیت زبانی و اصطلاحی در کلام شارع، به تبع زمان خود وجود داشته است به انضمام این دو مقدمه می توان نتیجه گرفت که بایستی مفاهیم عمیق و پاسخهای روزآمد دین را با کمک اصطلاحات تکمیلی، بیان کرد. آنچه که به عنوان، حجیت اصطلاحات در این نظریه مطرح شد، مفهوم نیست. حجیت، مربوط به مقام تصدیق است و اصطلاحات در مقام تصور هستند و اصطلاح موضوعیتی ندارد فلذا گفته اند لامشاحة فی الاصطلاح.
ارائه کننده نظریه فوق در انتها در زمانی کوتاه به پاسخ به برخی اشکالات پرداختند اما مقرر شد که متن مبسوط تحقیق تهیه شده و در اختیار دوستان قرار بگیرد و براساس متن، گفتگوی علمی انجام شود
در انتهای جلسه در خصوص سیر محتوایی و روشی جلسات نظرخواهی شد و نظراتی در این زمینه مطرح گردید:
- مساله محور بودن جلسات و پرهیز از پرداختن به کلیات و پرداختن به مسائل معاصر
- سنجش نقش فقه سیاسی در اسلامی سازی علوم انسانی سیاسی و آسیب شناسی فقه سیاسی در محافل علمی حوزوی
- ارائه تحقیقاتی که اعضاء به سرانجام رسانده اند و بحث در مورد آنها و یافتن خلأهای تحقیقاتی در موضوع فقه سیاسی
- ابتدا پرداختن به مسائل پیرامونی فقه سیاسی و فلسفه فقه سیاسی، سپس تاثیر مبانی در فقه سیاسی و در مرحله بعد پرداختن به مسائل فقهی
- و برخی پیشنهادات روشی برای پیشبرد بهتر جلسات
جلسه با سخنرانی و ذکر مصیبت به مناسبت اربعین حسینی به اتمام رسید.
