به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، چهارمین گعده فقه سیاسی، دوشنبه ۵ آبان ماه با حضور  چند تن از طلاب از جمله، ملا احمدی، رجبی، عبداللهی، داوودی، آقاجانی، قدک و صادقی در خبرگزاری حوزه برگزار شد.

بر اساس این گزارش: محور این جلسه، بررسی مسائل مهم و دارای اولویتی بود که فقه سیاسی می تواند درباره آنها مباحثه و گفتگو کند و این جمع ظرفیت و توانمندی دارد که در پیشبرد آنها گام بردارد.

رَأیُ اَول: مسائل روز و نه بنیادین

نخستین پیشنهاد جلسه این بود که بررسی مسائل روز و مورد توجه جامعه در اولویت قرار گیرد و براساس فقه سیاسی مورد بحث و نظر واقع شود؛ زیرا مسائل علمی بنیادی در موسسات و پژوهشگاه ها مورد بحث و کار علمی قرار می گیرد. این جمع ظرفیت این را دارد که با همفکری، چالشهای روز عمیقتر و علمی تر بررسی شود و خروجی آن نیز مستقیما میتواند مفید باشد.

زیرا این گعده یک مرکز آموزشی یا پژوهشی نیست که نظام دانشی منتظم کند تا خوف انفعال داشته باشد. در مراکز آموزشی و پژوهشی نگاه شبهه محور را قبول ندارم اما در یک گعده که قرار است مباحث کف صحنه و میدانی سیاست را بررسی کنیم این امر آسیبی نمی زند.

 از طرفی  با بررسی مساله روز در ضمن نظام اندیشه ای مختار و با رویکرد تمدنی، اتفاقا جایگاه صحیح آن مساله محل نزاعT روشن می شود. و پرداختن به مباحث چالشی روز با رویکرد فقهی، تمرینی برای عکس العمل های بجا و تاثیر گذار در آینده می شود.

اشکالی  بر رأی اول: انفعال!

اما نقدی بر این نظر مطرح شد مبنی بر اینکه خیلی اوقات دستهایی در کار است که مسائل جانبی و کم اهمیت در جامعه طرح شود و افکار عمومی و نخبگانی را از مسائل مهمتر بازدارد. این روش، دارای انفعال در مواجهه با مسائل جامعه است ضمن این که نظم و سازمانی برای آن متصور نیست.

رَأیُ ثانی: غایت گعده چیست؟

یکی از دوستان اولویت را وابسته به اهداف عنوان کردند که اگر جمع برای خود غایت علمی و اندیشه ای در راستای پیشرفت علم و دانش در حوزه فقه سیاسی تعریف کرده است، اولویت ها صورتی خواهد داشت و اگر غایت جمع، روشنگری و بصیرت افزایی در جامعه باشد صورتی دیگر خواهد داشت.

رَایُ ثالث: اصلا فقه سیاسی چیست؟

از سنخ مسائل بنیادی و زیربنایی، پیشنهادی مطرح شد که قدری در مورد دانش فقه سیاسی، بحث علمی صورت گیرد تصور دقیق ما از فقه سیاسی چیست؟ ربط فقه سیاسی با دانشهای دیگر از جمله علوم سیاسی و فقه چیست؟ منابع موجود در فقه سیاسی چگونه است؟ آیا ما منبع منسجمی و متقنی در این حوزه داریم یا خیر؟ و مسائلی از این دست.

اشکالی  بر رَأی ثالث

چند تن از دوستان متفقا بر این نظر بودند که جایگاه مسائل انتزاعی محض در محافل علمی است و تمرکز بر کارهای مبنایی مناسب این جلسات نیست.

رَأیُ رابِع: شبهات انضمامی و رسوب شده در کف جامعه!

بحث و تبادل نظر در این جهت پیش رفت که می توان میان مسائل علمی و انتزاعی که خروجی آن صرفا مناسب جمعهای تخصصی و حوزوی است و مسائل روز، که در کف جامعه و به صورت موقت مطرح میشود و عبور میکند، مسائلی را طرح کرد که در عین حال که مساله جامعه باشد، داری نظم و سازمانی باشد. به گونه ای که بتوان برای طرح آنها برنامه ریزی کرد.

به تعبیر یکی از دوستان، این جمع می تواند نگاه انضمامی تر به مسائل داشته باشد. به عنوان نمونه کنشهای رهبر انقلاب در حیطه های مختلف اقتصادی، سیاسی، بین المللی و... مورد بررسی قرار بگیرد و نسبت آن با نظریه ولایت فقیه و وظایف و اختیارات ولی فقیه سنجیده شود. یا اینکه حدود و ثغور معاهدات بین المللی از منظر فقه سیاسی مطرح شود و معاهدات خارجی دولت از جمله برجام و... با آن سنجیده شود.

یکی دیگر از دوستان نیز در تایید نگرش انضمامی، پیشنهاد داشتند که شبهات رسوب کرده در اذهان جامعه مورد بررسی قرار گیرد.  شبهاتی همچون الزام مردم به احکام اجتماعی در حکومت دینی، مسائل مطرح شده در مورد خطا ناپذیر بودن یا حجیت یا اقوال دیگر درباره ولی فقیه، مناسبات جمهوریت و ولایت، وظایف رهبری در مورد اقتصاد و معیشت مردم، مساله عدالت و کارآمدی و مسائلی از این دست.

وقتی سخن از شبهات مطرح شد. گفتگوهایی در خصوص نوع مواجهه با شبهات موجود طرح گردید.

پاسخ های ما و افکار عمومی جامعه

مساله آنست که پاسخ هایی که ما از منظر فقه سیاسی به مسائل و شبهات جامعه می دهیم برای بخش قابل توجهی از جامعه قانع کننده و برطرف کننده شبهه نیست. زیرا مساله آنها موضع فقه و احکام در آن مورد نیست. مساله آنها عمدتا معیشت و نیازهای ملموس است نه موضع دین و شریعت.

در این خصوص، دوستان پاسخها و نظراتی ارائه کردند:

پاسخ های عقلانی دین

دین علاوه بر لسان مشافهه و مفاهمه با متدینین و متشرعین قابلیت گفتگو با لایه های دیگر را نیز دارد. تصمیمات مورد تایید شریعت، عقلانی و فطری هستند. فلذا بایستی برای پاسخی دراین لایه نیز اندیشه کرد. مثلا این جمله رهبر انقلاب که فرمودند "درست است که مقاومت هزینه دارد اما سازش هزینه بیشتری دارد" نمونه از این نوع پاسخگویی است.

مجتهد و هدایت جامعه غیر دینی!

دوست دیگری مطرح کردند که نکته ای در منشور روحانیت مطرح است که کمتر فقه به این سمت حرکت کرده است. امام(ره) می فرماید: یک مجتهد باید زیرکی و هوش و فراست هدایت یک جامعه بزرگ اسلامی و حتی غیر اسلامی را داشته باشد. هدایت یک جامعه غیر اسلامی چگونه انجام میشود؟ معلوم میشود فقیه بایستی در لایه عقلی و فطری عمومی بشر بتواند، منطق و عقلانیت دین را پیش ببرد و اذهان جامعه را همراه کند.

ما اَفادَ آیت الله بهجت رَحِمَهُ الله: سلمان فارسی غالب دین را با عقلش فهم می کرد

یکی از دوستان به عنوان مؤید به رویکرد آیت الله بهجت در این خصوص اشاره کردند که ایشان در صدد تقویت این نوع نگاه به دین بودند و می فرمودند که سلمان فارسی، غالب دین را با عقلش فهم کرده بود.

قال المُبلِّغ: پاسخ به شبهه وجابجایی زمین!

یکی از دوستان که تمرکز بیشتری بر فعالیتهای تبلیغی داشت در مورد پاسخ به شبهات نظرشان این بود که رویکرد پاسخ به شبهات بایستی هوشمندانه و فعالانه باشد در خیلی از موارد بایستی زمین و زمینه شبهه را عوض کرد. مثلا در مورد هزینه های مقاومت بایستی اصل هویت اسلامی را تقویت کرد اگر شخصی تمام مسلمین را از خود بداند و بشناسد بسیاری از معضلات دیگر حل خواهد شد.

ان قلتَ:

این مثال با اشکالی مواجه شد که این رویکرد در زمان جنگ یعنی با کمترین حضور و نقش آفرینی رسانه های معاند، در رأس گفتمان سازی امام(ره) قرار گرفت اما جا نیفتاد و امروز می بینیم که هر روز ملیت پررنگ تر میشود به گونه ای که شهدا به عنوان مدافعان وطن مطرح می شوند.

قلتُ:

طلبه ای که این رویکرد و این مثال را طرح کردند بر لزوم آن پافشاری کردند و نظرشان این بود که رهبر انقلاب در سخنرانی های پیاپی اخیر در صدد تقویت این نگاه در جامعه بوده اند و ما بایستی این خط ترسیم شده توسط ایشان را پی بگیریم.

المُقاوِمَه فی فکر سَیدنا القائِد حفظه الله

شناخت اولویت های رهبر انقلاب، مورد توجه جمع واقع شد. یکی از دوستان که با انتشارات انقلاب اسلامی همکاری می کند برداشتش این بود که اولویت مهم رهبر انقلاب مساله مقاومت است. بایستی در این مساله کار علمی و گفتمان سازی صورت گیرد. شبهات در این حوزه شناسایی شود و برای دفع هجمه ها در این حوزه فعالیت صورت گیرد.

کارآمدی و ما ادراک ما الکارآمدی! حتی عِندَ سَیدنا القائِد

یکی دیگر از دوستان نظرش در مورد اولویت رهبر انقلاب، این بود که مهمترین اولویت رهبر انقلاب، مسأله کارآمدی جمهوری اسلامی است که مسائل زیادی را در ذیل خود دارد.

به صورت مقدماتی در خصوص کارآمدی از منظر فقه و فقه سیاسی نکاتی مطرح شد:

کارآمدی و مسئله ای به نام مرشد معنوی!

فقه با دو نگاه افراط و تفریطی مواجه شده است. برخی فقط کارکرد دین را دنیوی طرح کرده اند و برخی دیگر کارکرد دین را صرفا اخروی معنا میکنند که نمونه اش اظهار نظر اخیر در خصوص اقتصاد اسلامی بود که پیامبر را صرفا مرشد معنوی معرفی کردند.

کارآمدی و حجیت نزد شارع

به نظر میرسد لازم است که نسبت میان کارآمدی و حجیت مشخص شود. اگر حجیت را صرفا معذریت و منجزیت که مقوله اخروی هستند تعریف کنیم، فقه از کارکرد دنیوی و کارآمدی دنیوی فاصله خواهد گرفت. بالاخره وقتی گفته میشود که امام(ره) عدالت، امنیت و... را از اهداف نظام اسلامی می دانند نمی توان ملتزم شد که بین استنباط و نتیجه آن در جامعه هیچ ارتباطی نباشد.

ما قیل فی کارآمدی

شفیعی سروستانی در کتاب آسیب شناسی قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران، معتقد است که برای کارآمدی فقه و تبدیل فقه به قانون تحقیقاتی صورتی گیرد و پیشنهاد می دهد فتوای معیار برای قانونگذاری، فتوای کارآمدتر باشد نه فتوای فقیه اعلم یا فتوای فقیه حاکم و یا نظرات دیگر.

حجاریان در مقاله ای با عنوان امام خمینی فقیه دوران گذار، مطرح می کند که فقه در مقایسه با قانون ضعف هایی دارد یکی از آنها، فقدان عنصر روزآمدی و کارآمدی است و عنصر مصلحت که امام(ره) مطرح کرده اند، فقه را به سمت عرفی شدن سوق خواهد داد.

کارآمدی در فقه سنتی

مساله کارامدی در فقه سنتی بدون سابقه نیست. مساله اختلال نظام که حاکم بر هر حکمی است، نمونه ای از حضور کارآمدی در فقه است. ولی جادارد که نقش کارآمدی در فقه توسعه پیدا کند و بیشتر مطالعه  شود.

بحوثٌ فی کارآمدی

یکی از زیر مسائل حکومت دینی، مبحث کارآمدی است که می توان آن را در سه زیر مجموعه دنبال کرد:

-           ابعاد کارآمدی

-           معیارها و ملاکات

-           سنجش انطباق معیارها با جمهوری اسلامی