خبرگزاری حوزه | یکی از مشکلاتی که امروزه اکثر خانواده‌ها  را درگیر کرده و از همان دوران کودکی و نوجوانی آغاز می‌شود و از بین بردن آن نیز دشوار است، رقابت ناسالم یا چشم و هم چشمی است.

این رذیله‌ی اخلاقی ما را مجبور می‌کند دائما با مقایسه کردن داشته‌ها و توانمندی‌های ظاهری و مادی خویش با دیگران و همچنین بزرگ جلوه دادن آنها، آرامش را از خود و خانواده‌مان سلب کنیم.

با کمی تأمل به این نتیجه می‌رسیم که چشم و هم‌چشمی ویژگی است که می‌تواند در جهت صحیح یا رقابت سالم و در جهت ناصحیح یا رقابت ناسالم نمود پیدا کند.

 از آنجایی که از نظر قرآن، کمال مطلق خداوند است و هر انسانی باید برای رسیدن به آن شتاب کند و گوی سبقت را بر همگان برباید، لذا انسان موظف است به دنبال رقابت سالم و سازنده‌ای برود که کاملا اخلاقی و بر اساس معیارهای پسندیده و مورد تأیید عقل و شریعت است.

قرآن کریم در آیاتی گزارش می‌دهد که برخی از مردم رقابت سازنده و سالمی نداشتند و به دنبال اموری بودند که کمال واقعی محسوب نمی‌شد؛ از جمله گروهی از بنی اسرائیل که قارون را الگوی خود قرار داده، کمال را در زندگی دنیا و ثروت را عامل سعادت خود می‌پنداشتند و در حسرت ثروت قارونی بودند، اما زمانی بیدار شدند که خداوند قارون و ثروتش را در زیر زمین فرو برده بود.

متاسفانه امروزه در جامعه کسانی هستند که ملاک و معیار کرامت و اهانت را در ثروت و مادیات می‌دانند و دائم زندگی خود را با زندگی مادی دیگران مقایسه می‌کنند تا جایی‌که در خرید لوازم خانه، پوشاک، طلا، زیورآلات، انتخاب رشته‌ی تحصیلی، سفرهای خارجی و حتی زیارتی رقابت می‌کنند. آنها نه تنها موجب پیشرفت خود و خانواده‌شان نمی‌شوند، بلکه خود را گرفتار خودکم بینی، حسادت، افسردگی، ناامیدی و بی‌اعتمادی می‌کنند و در جامعه باعث فروپاشی خانواده و حتی طلاق می‌شوند.

اگر روحیه‌ی رقابت ناسالم در جامعه شیوع پیدا کند، جامعه با مشکلات و معضلات متعددی دست و پنجه نرم خواهد کرد. علاوه بر آن افرادی که از حیث مادی و معنوی دچار کمبود و از سوی دیگر دنبال مد و تجمل‌گرایی هستند، از فرهنگ‌های بیگانه تبعیت می‌کنند. این افراد بدون در نظر گرفتن حوزه‌های اقتصادی و خانوادگی خود به دنبال نیازهای غیر واقعی می‌روند و با اعتقاد بر اینکه اگر فلان مقام و موقعیت را داشته باشند، در جامعه مقبولیت بیشتری خواهند داشت؛ مرتب اتومبیل و یا وسایل منزل خود را ارتقا می‌دهند.

در این میان رسانه‌های جمعی به ویژه تلویزیون و فیلم‌های سینمایی نیز بیشتر به این پدیده دامن می‌زنند تا جایی‌که تقلید از لباس شروع می‌شود و به تدریج در تمام زمینه‌ها از قبیل مجالس مهمانی، معاشرت‌ها و رفت و آمدها حتی در انتخاب مسکن و مسائل زندگی تاثیر می‌گذارد.

قرآن کریم رقابت سالم را مورد توجه قرار داده و آن را یکی از راه‌های درمان چشم و هم‌چشمی می‌داند و در آیات زیادی انسان را تشویق و ترغیب نموده و آن را به عنوان یک ارزش معرفی کرده است.

خداوند در قرآن می‌فرماید: «فَاستَبِقُوا الخَیرَات ...». (۱۴۸بقره( «در کارهای نیک، خیر و عبادات بر همدیگر سبقت بگیرید».

این آیه سفارش می‌کند که فرصت عمر کوتاه است و دنیا میدان مسابقه‌ای است که هرکس می‌بایست به جای رقابت در امور مادی، به دنبال پیشرفت در ایمان، معنویات و  اخلاق باشد.

در آیه‌ی دیگر، تقلید و الگوپذیری شایسته را راه درمان چشم وهم چشمی می‌داند.

خداوند می‌فرماید: «أُوْلَئِکَ یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَ هُمْ لَهَا سَابِقُونَ» (۶۱ مومنون)

«مؤمنین کسانی هستند که در کارهای خیر و معنویات بر همدیگر سبقت می‌گیرند».

آیه اشاره می‌کند به حال مؤمنین، انبیاء و اولیاء خدا، که آنها به سوی مقصودی بزرگ و پرارزش در حال حرکتند و در اعمال صالح با یکدیگر رقابت سازنده و مسابقه‌ای بی‌وقفه دارند و در این امر بر همدیگر پیشی می‌گیرند.

طبق آنچه گفته شد خداوند از طریق این آیات توجه انسان را به اصل الگوپذیری معطوف می‌دارد و به انسان توصیه می‌کند که به بهترین الگوها تمسک جویید؛ بنابراین بر ما لازم است که اولیاء خدا، حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) را الگوی خویش قرار دهیم و مانند آنها در اعمال صالح نسبت به همدیگر سبقت جوئیم. همچنین خداوند در آیه‌ی دیگری می‌فرماید:

«وَ سَارِعُواْ إِلَی مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ». (۱۳۳ آل‌عمران)

«برای نیل به آمرزشی از پروردگارتان وبهشتی که وسعت آن به قدر آسمان‌ها و زمین است و برای پرهیزکاران آماده گردیده، بشتابید».

این آیه بیانگر این مطلب است که برای رسیدن به بهشت باید از هیچ کار خیری دریغ ننمود، اولین گام آن توبه و انجام تکالیف الهی است که غفران الهی را به دنبال دارد، چون هدف مسابقه در این آیه، بهشت است. این بهشت نیز چیزی جز همان خدایی‌شدن نیست زیرا تا انسان خدایی نشود به بهشت رضوان دست نمی‌یابد.

بر این اساس می‌توان گفت مسیر رسیدن به بهشت، عبودیت و بندگی است که در سایه اخلاق تحقق می‌یابد. انسان پیروز همان انسانی است که در سایه اخلاق الهی بر شتاب و سرعت  خود می‌افزاید تا سریع‌تر به مقصد برسد.

 برای اهمیت این موضوع کافی است در حدیثی از حضرت علی(ع) تامل نماییم که می‌فرماید: «سارِعُوا اِلی أَداءِ الفَرائِضِ» «برای انجام تکالیف الهی بر یکدیگر سرعت بگیرید.»

از آیات بیان شده چنین بدست می‌آید اگر چشم هم‌چشمی و مسئله‌ی الگوپذیری به  صورت رقابت سالم و در زمینه علمی، فرهنگی، حرفه و شغل باشد موجب پیشرفت انسان شده و او را به هدف نهایی که همان کمال مطلق است نزدیک می‌کند.

بنابراین قرآن تغییر بینش، نگرش و الگوهای رفتاری مردم را از مهم‌ترین، عوامل بازسازی و جلوگیری از رواج پدیده‌ی چشم و هم‌چشمی می‌داند تا رقابت سالم در امور معنوی، اخلاقی و امور خیر صورت پذیرد و در الگوپذیری اشاره می‌کند به جای نگاه به فرادستان به زیردستان خود توجه داشته باشید. همانطور که در حدیثی از امام صادق(ع) می‌خوانیم: «به ناتوان‌تر از خودت بنگر و به توانگرتر از خویش منگر، نگاه به ناتوان‌تر تو را قانع‌تر می‌سازد».(کافی، ج ۸، ص ۲۴۴) پس مراد این است که در هر سطح از زندگی که هستی به زیر دستان خود نگاه کنید تا قانع باشید.

بتول پناهی