به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی به مناسبت سالروز شهادت غم انگیز امام نهم، حضرت جواد الأئمه (علیه السلام) مطلبی را با عنوان «امام جواد (ع)؛ زندگانیِ کوتاه و خدماتِ بزرگ» در اختیار حوزه نیوز قرار داده که بدین شرح است:
اشاره
امام نهم شیعیان، نامش «محمّد»، کنیه اش «ابو جعفر» و معروف ترین القاب او «تقیّ» و «جواد» است. آن بزرگوار در ماه مبارک رمضان سال ۱۹۵ هجری قمری در شهر «مدینه منوّره» دیده به جهان گشود.
پدر بزرگوار آن حضرت «امام علیّ بن موسی الرضا علیهما السلام» امام هشتم شیعیان می باشند. نام مادر ایشان «سَبیکه» بود که از خاندان «ماریه قِبطیه» همسر پیامبر اکرم (ص) به شمار می رفت و از نظر فضائل اخلاقی در درجه والایی قرار داشت و برترین زنان زمان خود بود؛ به طوری که امام رضا – علیه السلام– از او به عنوان بانویی منزه و پاک دامن و با فضیلت یاد می کرد.
ضمن عرض تسلیت شهادت این امام عزیز، به پیش گاه حضرت امام عصر (عج)، مراجع عظام تقلید و عموم شیعیان و پیروان اهل بیت (ع) در سراسر جهان، توجّه علاقه مندان را به نوشتار کوتاهی در باره زندگانی کوتاه، دلائل شناخت کمتر مردم از ایشان، فضائل و میراث ماندگار آن حضرت جلب می کنم.
۱- ولادت امام جواد (ع)
امام نهم که نامش، «محمد»، کنیه اش «ابو جعفر» و معروف ترین القاب او «تقیّ» و «جواد» است، در ماه رمضان سال ۱۹۵ هجری قمری در شهر «مدینه» دیده به جهان گشود. پدر آن حضرت «امام علیّ بن موسی الرضا علیهما السلام» امام هشتم شیعیان بود. مادر او نیز «سبیکه» نام داشت که از خاندان «ماریه قبطیه»، همسر پیامبر اکرم (ص) به شمار می رفت و از نظر فضائل اخلاقی در درجه والایی قرار داشت و برترین زنان زمان خود بود؛ به طوری که امام رضا - علیه السلام - از او به عنوان بانویی منزه و پاک دامن و با فضیلت یاد می کرد.
۲- دلیل شناخت کمتر نسبت به امام جواد (ع)
امام جواد (ع) به دو دلیل، در بین مردم نسبت به دیگر امامان (ع) کمتر شناخته شده است:
الف) کوتاه بودن عمر آن حضرت:
بنا بر آن چه در تاریخ آمده است، امام جواد (ع) در سن ۲۵ سالگی به شهادت رسید. لذا کوتاه بودن عمر حضرت جواد (ع) یکی از دلایلی است که می توانیم بگوییم که امام جواد (ع) نسبت به سائر ائمه (ع) که از عمر بیشتری برخورد بودند، کمتر در بین مردم مطرح شده است. اما در واقع مطابق آن چه در منابع حدیثی شیعه آمده، ما در مورد امام جواد (ع) کم معارف نداریم، یعنی دانستنی ها و مطالب زیادی داریم که متاسفانه این ها کمتر در میان شیعه مطرح شده است. اگر محققین و اهل تحقیق بتوانند در این زمینه میراث فرهنگی و علمی زندگی دوران امام جواد (ع) را برای مردم تشریح و مطرح کنند، شاید بتوان گفت که آنچه که در مورد امام نهم حضرت جواد (ع) وجود دارد، نسبت به سائرائمه (ع) کمتر نیست.
ب) شرایط خاص دوران امام (ع):
امام جواد (ع) در دوره و برهه خاصی از تاریخ زندگی می کردند که با پیچیدگی ها و مسائلی رو به رو شد که این موارد در زندگانی سائر امامان شیعه (ع) کمتر وجود داشت. امام (ع) در دوران حکومت «مأمون» و «معتصم» عباسی زندگی کردند. در این دوران حکومت عباسیان در افول قرار گرفته بود که با مرگ مأمون عباسی و قدرت گرفتن معتصم، رو به نزول بیشتر گرایید. زمانی که یک حاکم قدرتمند در در جامعه زندگی می کند بر روی تمام مسائل آن زمان تاثیر دارد؛ مانند وقتی که «یزید» به حکومت رسید و امام حسین(ع) در برابر او قیام کرد و آن حادثه مهم اتفاق افتاد و نقطه اوجی شد که در زمان سایر ائمه و امامان معصوم (ع) وجود ندارد.
۳- ویژگی های اخلاقی و علمی امام جواد الائمة (ع)
الف- اخلاق حسنه:
حضرت جواد الائمه (ع) مانند دیگر پیشوایان معصوم (ع) این ویژگی را از جدّ بزرگوارشان پیامبر مکرم، حضرت محمّد بن عبدالله (ص) به ارث بردند. در قرآن هم تأکید شده که مسلمانان از اخلاق پیامبر (ص) الگو و سرمشق بگیرید، یعنی به مسلمانان توصیه شده است که در رفتار و زندگی خودشان در تمام مراحل باید از پیامبر الگو بگیرند. فرزندان پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) مانند پیامبر بزرگوار (ص) متّصف و متخلّق به آن اخلاق نیکو و حسنه هستند.
ب- علم فراوان:
یکی از ویژگی های دیگر امام جواد (ع) علم فراوان و وسیع ایشان است؛ چنانچه پدران بزرگوارشان هم این علم وسیع (علم لدنّی) را داشتند و به معنای واقعی کلمه عالم بودند. این امر در مناظراتی که ایشان انجام دادند و چند نمونه آن وجود دارد قابل مشاهده است. ما شیعیان معتقد هستیم که این علم از طریق اجدادشان منتقل شده و به قدرت الهی، علم پیامبر (ص) به امام علیّ بن ابی طالب (ع) و نسل به نسل تا منجی جهان بشریت حضرت بقیّة الله الأعظم، حضرت مهدی (عج) منتقل شده و این علم لَدُنیّ که خداوند در اختیار این الگوهای بشریت گذاشته در نزد امام جواد (ع) هم بوده است.
ج- تقوا و پارسایی:
امام جواد (ع) مانند همه امامان شیعه (ع)، الگوی کامل تقوا و پارسایی و نمونه بارز عبادت، بندگی و سجده های طولانی برای خداوند و انسان های کامل بودند.
د- ادب و گشاده رویی با دوست و دشمن:
امام جواد (ع) با همگان با ادب و احترام برخورد می کردند. این امر باعث جذب مخالفان و دشمنان امام به سوی ایشان می شد. سازش و نرم خویی با دوستان و شیعیان نیز از صفات ایشان است.
و- حرّیت و آزادگی:
البته همه ائمه اهل بیت (ع) از این ویژگی برخوردار بودند. آن بزرگواران هیچ گاه تسلیم ظلم و ستم نمی شدند و حاضر بودند در این راه تمام سختی ها را تحمل کنند. این ویژگی الگویی برای ماست که در هیچ زمانی ظلم و ستم را قبول نکنیم و با آزادگی، اعتقادات و مبانی خودمان را مطرح کنیم و تسلیم فتنه ها و توطئه های دشمنان قسم خورده اسلام و مخالفان نشویم. در این زمان که حمله به مقدسات مسلمانان از سوی آمریکائی ها، صهیونیست ها و عوامل فریب خورده آنان با چاپ و نشر کاریکاتورها و فیلم ها شروع شده، مسلمانان و به ویژه پیروان واقعی اهل بیت (ع) می بایست با وحدت و یک پارچگی خاص با حضور در صحنه و راه پیمائی ها و تظاهرات به مبارزه با استکبار جهانی برخیزند که همین کار هم کرده و می کنند.
۴- کرامات مهم در زندگی حضرت جواد (ع)
الف- تولد حضرت (ع):
تولد امام جواد (ع) ـ که در اواخر عمر شریف امام رضا (ع) رخ داد ـ یک کرامت الهی بود؛ آن چنان که امام رضا (ع) بارها از حضرت جواد(ع) به عنوان مولودی پرخیر و برکت یاد می کرد. «ابو یحیای صنعانی» می گوید: روزی در محضر امام رضا – علیه السلام -، فرزندش ابو جعفر را که خردسال بود، آوردند. امام فرمود:«این مولودی است که برای شیعیان ما، با برکت تر از او زاده نشده است». دو تن از شیعیان به نام «ابن اسباط» و «عبّاد بن اسماعیل» هم می گویند: در محضر امام رضا – علیه السلام – بودیم که ابو جعفر را آوردند، عرض کردیم: این همان مولود پرخیر و برکت است؟ حضرت فرمود: «آری، این همان مولودی است که در اسلام با برکت تر از او زاده نشده است».
دلیل این خیر و برکت و کرامت خاصّ این بود که عصر امام رضا (ع) عصر ویژه ای بوده و تعیین جانشین و معرفی امام بعدی، با مشکلاتی روبرو شده بود که در عصر امامان قبلی، بی سابقه بود؛ زیرا از یک سو پس از شهادت امام کاظم (ع) گروهی که به «واقفیه» معروف شدند، بر اساس انگیزه های مادی، امامت حضرت رضا (ع) را انکار می کردند و از سوی دیگر امام رضا (ع) تا حدود چهل و هفت سالگی دارای فرزند نشده بود و چون احادیث رسیده از پیامبر (ص) حاکی بود که امامان دوازده نفرند که نه نفر آنان از نسل امام حسین (ع) خواهند بود، فقدان فرزند برای امام رضا (ع)، هم امامت خود آن حضرت، و هم تداوم امامت را زیر سؤال می برد و واقفیه این موضوع را دست آویز قرار داده امامت حضرت رضا (ع) را انکار می کردند!. گواه این معنا، اعتراض «حسین بن قیاما واسطی» از سران «واقفیه» بود که طی نامه ای به امام رضا (ع) او را متهم به عقیمی کرد و نوشت: "چگونه ممکن است، امام باشی در صورتی که فرزندی نداری؟!". امام (ع) هم در پاسخ نوشت:" از کجا می دانی که من دارای فرزندی نخواهم بود. سوگند به خدا بیش از چند روز نمی گذرد که خداوند پسری به من عطا می کند که حق را از باطل جدا می کند".
ب- امامت حضرت (ع) در کودکی:
این که امامت به قدرت الهی به یک نوجوان هشت ساله که هنوز به سن بلوغ نرسیده است منتقل شد یک کرامت مهم بود؛ آن چنان که پیش از این، نبوت به حضرت عیسی (ع) در نوزادی داده شده بود.
ج- مناظرات علمی حضرت جواد (ع):
مناظراتی که امام (ع) با دانشمندان فرقه ها و مذاهب مختلف در این دوره دارد، بسیار مهم است. این که چگونه یک نوجوان می تواند در مناظرات و بحث های مختلف اسلامی و فکری با دانشمندان آن زمان، آنان را مغلوب کند، هم کرامتی بزرگ و هم علامتی بر حقانیت امامت ایشان بود.
۵- میراث علمی و شاگردان امام جواد (ع)
امام جواد (ع) با وجود کوتاهی دوران حیات و امامت، شاگردان بزرگی را تربیت می کنند؛ امثال «حضرت عبدالعظیم حسنی»، «علی بن مهزیار اهوازی»، «فضل بن شاذان نیشابوری»، «محمد بن سنان زاهری»، «ابو نصر بزنطی کوفی» و «دعبل خزاعی» از شاگردان آن حضرت هستند که نزد ایشان، رشد علمی یافته و تربیت شدند و یا از آن حضرت (ع) حدیث نقل کردند.
روایان احادیث جواد الائمه (ع) تنها محدثان شیعه نبودند؛ بلکه علماء و دانش مندان اهل تسنن نیز معارف و حقایقی از اسلام را از آن حضرت نقل کردهاند. به عنوان نمونه «خطیب بغدادی» احادیثی با سند خود از آن حضرت نقل کرده است. هم چنین «حافظ عبدالعزیز بن اخضر جنابذی» در کتاب معالم العترة الطاهرة و مؤلفانی مانند «ابو بکر احمد بن ثابت»، «ابو اسحاق ثعلبی» و «محمد بن مندة بن مهربذ» در کتب تاریخ و تفسیر خویش روایاتی از آن حضرت نقل کردهاند.
۶- شهادت امام جواد (ع)
مأمون خلیفه عباسی که چون سایر خلفای بنی عباس از نفوذ باطنی امامان معصوم (ع) در بین مردم هراس داشت سعی کرد، ابن الرضا (ع) را تحت مراقبت خاص خویش قرار دهد که یکی از حیله های وی برای این کار، ازدواج دخترش با امام جواد (ع) بود. لذا دخترش «امّ الفضل» را به ازدواج حضرت آن حضرت در آورد تا مراقبی دائمی و از درون خانه، بر امام گمارده باشد.
دلیل دیگری که مأمون دختر خود را به ازدواج امام در آورد، کشاندن امام به سمت خود بود؛ چرا که تصور می کرد، امام (ع) با این وصلت مجذوب مادیات و جاه و مقام شده!، قداست وی خدشه دار و از راه اصلی منحرف، شیعیان متفرق شده و حکومت عباسیان قوی می شود!.
از طرف دیگر، مأمون هم چنین، می خواست با این وصلت علویان را از اعتراض و قیام بر ضد حکومت باز داشته، خود را دوست دار و علاقه مند به آنان نشان دهد.
امام جواد (ع) نیز - که مانند سائر امامان معصوم (ع) از آینده اطلاع داشتند و هیچ کاری را بدون آگاهی انجام نمی دادند- به خوبی از دسیسه های مأمون آگاه بود و به وصلت با دختر وی رضایت داد. یکی از دلایل پذیرش این وصلت از سوی امام، حفظ شیعیان از دسیسه های کینه توزانه مأمون بود .
لذا امام (ع) اگر چه تن به این ازدواج داد، اما شواهد تاریخی گواه این حقیقت است که مأمون نتوانست به حیله های از پیش تعیین شده خود دست یابد.
امام جواد (ع) تا پایان خلافت مأمون در مدینه ساکن بود و پس از مرگ مأمون به دستور معتصم عباسی و در سال ۲۲۰ هجری قمری، به همراه همسرش، امّ الفضل به بغداد رفت. ایشان در ماه ذی القعده سال ۲۲۰ هجری قمری، با دستور معتصم عباسی مسموم و در بیست و نهم ماه ذی القعده به شهادت رسید.
«سلام الله علیه یوم وُلد و یوم استشهد و یوم یُبعث حیّا».
۷- معرفی منابع در باره امام جواد (ع)
در باره تاریخ و سیره اهل بیت عصمت و طهارت (ع) ـ عموماً ـ و امام جواد (ع) ـ خصوصاً ـ کتاب های فراوانی منتشر شده است که هم به صورت تشریحی و هم توصیفی در این مورد بحث کرده اند. مانند کتاب معجم ما کُتب عن الرسول (ص) و اهل بیته (ع) اثر «عبد الجبّار الرفاعی» که در واقع یک دایرة المعارف بزرگ و در ۱۰ جلد چاپ شده است.
کتاب الذریعة الی تصانیف الشیعة تألیف «مرحوم شیخ آغا بزرگ تهرانی (ره)» و سائر کتب رجالی و حدیثی و تاریخی بزرگان شیعه مانند «شیخ کلینی (ره)»، «شیخ مفید (ره)»، «شیخ صدوق (ره)»، «علامه برقی (ره)» و «شیخ طوسی (ره)» هم مملوّ است از آثار مختلف که اهل علم و نخبگان با آن ها آشنا هستند.
* به غیر از این منابع، کتاب های زیر را نیز می توان معرفی کرد: (بدیهی است معرفی این منابع به معنای تأیید کامل همه مطالب آنها نمی باشد).
- منابع عربی
- أعلام الهدایة؛ الإمام محمد بن علیّ “الجواد” علیه السلام؛ لجنة التألیف فی المجمع العالمی لأهل البیت (ع)، قم المقدسه، ۱۴۲۲ق، ۲۵۱ص.
- الإمام التاسع أبو جعفر محمد الجواد علیه السلام، الشیخ محمدحسن القُبیسی العاملی، بیروت: ۱۴۰۳ق ـ ۱۹۸۳م ، ۱۱۷ص .
- الإمام الجواد علیه السلام، السید عبدالرزاق الموسوی المقرّم ، النجف الأشرف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۷۱ق ، ۱۰۳ص.
- الإمام الجواد علیه السلام، لجنة التألیف فی مؤسسة البلاغ، طهران: مؤسسة البلاغ، ط ۲ ۱۴۰۹ه ۱۹۸۹م ، ۱۱۹ص.
- الإمام الجواد علیه السلام؛ قدوة و أسوة، السید محمدتقی المدرسی، طهران: رابطة الاُخوّة الإسلامیة، ۱۳۶۳ش / ۱۹۸۴م، ۷۲ ص.
- الإمام الجواد علیه السلام من المهد الی اللحد، السید محمدکاظم القزوینی، بیروت: مؤسسة البلاغ، ۱۴۰۸ق.
- الإمام محمد بن علی الجواد علیه السلام، عبد الزهراء عثمان محمد، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۴۰۸ه ۱۴۹، ۲۰ص .
- الإمام المعجزة محمد الجواد علیه السلام؛ سیرة و دراسة و تحلیل، کامل سلیمان ، بیروت: دار الکتاب اللبنانی، بی نا .
- الحیاة السیاسیة للإمام الجواد علیه السلام؛ نبذة یسیرة؛ السید جعفر مرتضی العاملی، بیروت: الدار الإسلامیة، ۱۴۰۵ق ـ ۱۹۸۵م، ۱۱۷ص.
- محمد الجواد علیه السلام، الإمام المعجزة (سیرة و دراسة و تحلیل)، کامل سلیمان، بیروت: الشرکة العالمیة ـ ۱۹۸۸م، ۳۶۰ ص .
- مسند الإمام الجواد علیه السلام، الشیخ عزیز الله العطاردی. مشهد: الموتمر العالمی للإمام الرضا(ع) ، ۱۴۱۰ق ، ۳۵۵ ص .
- أبوجعفر؛ محمد الجواد علیه السلام…[تاسع أئمة اهل البیت الطاهر"صلوات الله علیهم اجمعین"، مولده و وفاته و مدة عمره و مدفنه فی اعیان الشیعة ]، السید محسن الأمین العاملی، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق ـ ۱۹۸۳م .
- منابع فارسی
- پیشوایان هدایت؛ جواد الائمة، حضرت امام محمد تقی (ع) ؛ تألیف: مجمع جهانی اهل بیت(ع)؛ ترجمه: اداره ترجمه مجمع جهانی اهل بیت (ع)، قم: انتشارات مجمع جهانی اهل بیت (ع) وزیری، ۳۸۵ ص؛
- امام جواد (ع)، گروه نویسندگان مؤسسة البلاغ، ترجمه: محمود شریفی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۸، جیبی، ۱۶۸ ص؛
- امام محمد تقی (ع)، سید کاظم ارفع، تهران، انتشارات فیض کاشانی، ۱۳۷۰، رقعی، ۴۹ ص؛
- پیشوای نهم حضرت امام محمد تقی (ع)، گروه نویسندگان، قم، مؤسسه در راه حق، ۱۳۷۱، رقعی، ۵۶ ص؛
- تحلیلی از زندگانی و دوران امام محمد تقی (ع)، فضل الله صلواتی، اصفهان، انتشارات خرد، ۱۳۶۴، رقعی، ۶۱۰ ص؛
- تحلیلی از زندگانی و زمان امام جواد (ع)، گروه نویسندگان، زیر نظر قوام الدین وشنوی قمی، قم، مؤسسه احیاء و نشر میراث اسلامی، ۱۳۵۹، جیبی، ۱۳۸ ص؛
- حضرت امام محمد تقی (ع)، فضل الله کمپانی (۱۴۱۴ق)، تهران، انتشارات مفید،۱۳۶۲؛
- حضرت امام محمد تقی (ع)، میر ابوالفتح دعوتی، قم، انتشارات شفق، بی تا، وزیری، ۳۲ ص؛
- زندگانی امام جواد (ع)، احمد صادقی اردستانی، قم، انتشارات نقش، ۱۳۷۶ش، رقعی، ۲۵۰ ص؛
- زندگانی امام محمدتقی (ع)، حسین عمادزاده (۱۴۱۰ق)، تهران، شرکت سهامی طبع کتاب، ۱۳۴۱ش۱۳۸۲/ق، وزیری، ۳۳۴ ص؛
- زندگانی حضرت امام جواد (ع)، مرتضی مدرسی چهاردهی (۱۴۰۷ق)، چاپ پنجم، تهران، انتشارات موسوی، ۱۳۶۱، رقعی، ۲۵۲ ص؛
- زندگانی سیاسی امام جواد (ع)، تألیف: سید جعفر مرتضی عاملی، ترجمه: سید محمد حسینی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۷، رقعی، ۱۴۴ص؛
- نگاهی بر زندگی امام جواد (ع)، محمد محمدی اشتهاردی، تهران، نشر مطهر، ۱۴۱۶/ق، رقعی، ۱۴۴ ص؛
- نگاهی گذرا بر زندگانی امام جواد (ع)، تألیف: سید عبدالرزاق موسوی مقرّم (۱۳۹۱ق)، ترجمه: پرویز لولاور، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۱ ش، وزیری، ۱۷۷ ص.
