به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام محمدعلی قدس پور در نخستین نشست از سلسله نشست‌های عصرانه فناوری‌های هوشمند که به همت ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه ذدر خبرگزاری حوزه برگزار شد، عنوان کرد: هوش مصنوعی پیاده سازی هوشمندی انسان است که چند تکنولوژی مختلف از آن استفاده می کنند.یکی تکنولوژی پردازش زبان طبیعی یکی یادگیری ماشینی دیگری تکنولوژی های سامانه های خبره و بینایی ماشینی و شبکه عصبی که می توانند در علوم اسلامی کاربرد داشته باشند .
وی افزود: تکنولوژی سامانه خبره، فکر یک انسان خبره را روی ماشین پیاده می کندو بینایی ماشینی چیزی است که کمتر درباره آن صحبت شده است؛ بدین صورت که ماشین بتواند محتوای عکس ها و فیلم ها را تشخیص دهد.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) گفت: شبکه های عصبی مصنوعی از دیگر تکنولوژی های هوش مصنوعی بوده که می تواند در علوم اسلامی کاربرد داشته باشد در حالی که برخی از بزرگان استفاده از این هوش را در علوم انسانی اسلامی به استفاده از ربات ها در اعمال و مناسک تقلیل می دهند.
وی تاکید کرد: ارتباط هوش مصنوعی با سه مورد تولید علوم اسلامی فردی، تولید علوم اسلامی نظام گرا و تبلیغ از مسائلی است که باید موردتوجه ما قرار گیرد.
حجت الاسلام قدس پور خاطرنشان کرد: یکی از مواردی باید مورد توجه ما قرار گیرد ارتباط بین هوش مصنوعی و تاثیر و تاثرهای آن با علوم اسلامی است. ما بر این تصور هستیم که هوش مصنوعی به قدری قوت دارد که بتواند ماهیت یا روش و یا غایت علوم اسلامی را تغییر دهد.
وی ادامه داد: گاهی اوقات برخی از افراد از جهت مبنایی ارتباط هوش مصنوعی با علوم اسلامی را بحث می کنند، عده ای نیز از جهت کاربردی به این مسئله نگاه می کنند.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) اظهار داشت: عده ای از افراد از جهت مبنایی با استفاده از هوش مصنوعی در علوم اسلامی مشکل دارند و معتقد هستند که علوم اسلامی با هوش مصنوعی به استحاله خواهد رفت؛ عده ای هم از طرف دیگر درباره هوش مصنوعی بی گدار به آب می زنند.
حجت الاسلام قدس پور تصریح کرد: برخی افراد معتقدند که بستر تولید یک علم در فوائد و کارکردهای آن علم موثر است، و چون علومی که در بستر هوش مصنوعی تولید می شوند در مقام کبر و کفر در برابر خدای متعال تولید می شوند، برای تعالی جامعه مومنین کارکردی ندارند و ما نباید به سمت آن برویم.
وی بیان کرد: از نظر بنده درست است که آنچه که در بستر پرستش خدا تولید نمی شود فکر انسان مومن را به هم می ریزد، اما اگر ما این علوم را در راه بسط ولایت ولی خداوند به کار ببریم، یک استحاله رخ می دهد و اتفاقا نه تنها هوش مصنوعی مشکلی را ایجاد نمی کند، بلکه هوش مصنوعی و هر ابزاری که بتواند به بسط ولایت ولی خدا در جانعه مومنان کمک کند ، می تواند آنان را به اهدافشان نزدیک کند.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) مطرح کرد: اما برخی از کسانی که کاربرد هوش مصنوعی در علوم اسلامی را نفی می کنند، کسانی هستند که به علوم اسلامی یا جزیره ای نگاه می کنند و یا افق دید آن ها در برخورد با علوم اسلامی بسیار محدود است.
حجت الاسلام قدس پور ابراز کرد: یکی از مشکلات ما آن است که امروزه سطح فهم بالا رفته است اما متناسب با آن قواعد و قوانین مدلول یابی افزایش نیافته است یعنی عالم ما امروز چیزهایی را می فهمد که عالم ۱۰۰ سال قبل هیچ درکی از آن نداشت.اما قواعد معنا و مدلول یابی ما به اندازه این افزایش فهم ۱۰۰ ساله به هیچ عنوان عمیق نشده است و در این جاست که ما به وسیله هوش مصنوعی می توانیم به مدلول هایی دست پیدا کنیم که متناسب با سطح فهم ما باشد.
وی یادآور شد: شکی نیست که ما به استنباطاتی نیاز داریم، ولی به وسیله ذهن انسانی نمی توانیم به این استنباطات برسیم و علوم اسلامی اگر قرار است یک سری نیازها را برطرف کند باید از ظرفیت هوش مصنوعی استفاده کند.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) عنوان کرد: یکی از چیزهایی که برای ما مهم است این است که هوش مصنوعی قدرت این را دارد که علوم را از حالت جزیره ای به حالت سیستماتیک دربیاورد.
حجت الاسلام قدس پور ادامه داد: امروز صرف ما از یک طرف و منطق و فقه و اصول غیره هم هر کدام در بخش دیگر به صورت جزیره ای کار خود را انجام می دهند و در چنین فضایی ارتباط سیستماتیک بین این علوم به وجود نمی آید.
وی اضافه کرد: فرض کنید علم صرف ۳۰۰ مسئله و نحو ۵۰۰ مساله و علم اصول ۱۰۰۰ مسئله و فلسفه ۵۰۰۰ مسلئه دارد که همخ این مسایل به هم ربط دارند و ما اگر بخواهیم در حل یک مساله فقهی تمام این مسائل را که حدود ۳۰۰*۵۰۰*۱۰۰۰*۵۰۰۰ مساله می شود را به ذهن بیاوریم امکان ندارد.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) بیان کرد: واقعیت این است که یکی از دلایلی که به اختلاف فتاوا منجر شده این است که نظرات و مسائل در علوم بسیار زیاد شده و تا هوش مصنوعی این جزیره های مختلف را به هم متصل نکند، ما نمی توانیم به فتاوای یکسان با کمترین خطا برسیم.
حجت الاسلام قدس پور گفت: تاثیر عمیقی که هوش مصنوعی روی علوم اسلامی می گذارد این است که علوم مختلف از حالت جزیره ای بودن خارج شده و سیستماتیک خواهد شد.
هوش مصنوعی اختلافات لغوی را حل می کند
وی افزود: یکی از کاربردهای هوش مصنوعی در علوم اسلامی مثلا می تواند روی علم لغت باشد؛ در علم لغت امروز دو مشکل اساسی داریم یکی اینکه با اینکه بحث لغت امروزه بسیار بیشتر از گذشته حساس شده اما هیچ تعریف دقیقی نمی توانیم از کلمات ببینیم، بلکه تعاریف عموما عرفی و غیر دقیق هستند؛ چون راه مرسوم لغویین در بحث لغت ، استقراء معنای کلمه در زبان عرفی و استخراج یک معنای عام از آنها است و به همین دلیل است که بسیاری از فقهای ما در بحث لغت به نتیجه نهایی نرسیدند؛ مشکل دیگر این است که بین نظرات لغویین در لغات یا تفاهم وجود ندارد یا تضاد وجود دارد و یا حتی با تناقض مواجه هستیم.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) ادامه داد: مثلا درباره معنای غنا در مکاسب ما به یک تعریف جامع نرسیدیم؛
حجت الاسلام قدس پور تاکید کرد: ما برای کلمه اندوهگین شدن در قرآن حداقل پنج کلمه داریم غم ، هم، بث ، حزن،کرب و هر پنج کلمه به غمگینی ترجمه شده است، اما آیا همه آن ها از جهت معنا یکی هستند؟ما در زندگی روزمره خود گاهی با معنای افسردگی گاهی با معنای نگرانی گاهی با معنای ناراحت شدن از کار کسی گاهی با معنای غصه خوردن روبه رو می شویم اما هر کدام از این معانی معادل کدام کلمه در قرآن است؟
یا مثلا ما در قرآن قریب به هشت نوع فقیر داریم مثل فقیر ،مسکین، بائس ،قانع،معتر و... اما ما نتوانستیم مدلول ها را از هم جدا کنیمو فقر را دسته بندی نماییم در حالی که غربی ها با تقسیم بندی فقر به دهک ها کاری کرده اند که ما تصور می کنیم که آن ها به صورت دقیق فقر را دسته بندی کرده اند.
وی بیان کرد: ما اگر از هوش مصنوعی می خواهیم استفاده کنیم، باید از الگوریتم های بومی استفاده کنیم؛ اگر غیر از این باشد ما قرآن را به زبان بشری تنزل داده ایم.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) اظهار داشت: ما در هوش مصنوعی می توانیم با استفاده از آنتولوژی و تریپل ها و کلاسترینگ و ... ارتباط کلمه ای و معنایی کلمات با هم را کشف کنید و با استفاده از قرینه احتباک و این که این کلمه با چه معانی مترادف و متاشبه و متضاد و اضدادی در ارتباط است به معنای بسیار خوب و دقیقی از کلمات برسیم.مثلا در قرآن کریم و روایات وقتی کلمه کرب را می بینیم در مقابلش کشف وجود دارد و وقتی کلمه همَ را می بینیم در مقابلش فرج وجود دارد؛ وقتی غم را می بینیم در مقابل آن تنفیس و منفس بودن وجود دارد؛ و این نشان دهنده معانی این کلمات است.
حجت الاسلام قدس پور مطرح کرد: ما اگر این ظرافت ها را در هوش مصنوعی تعریف کنیم، می توانیم معنای دقیق کلمات را پیدا کنیم و حتی می توانیم ضریب وابستگی و به کار بردن این کلمات با هم را هم استخراج کنیم، در حالی که این کارها به صورت دستی به هیچ وجه امکان پذیر نخواهد بود.
وی ابراز کرد: اگر ما ارتباط این کلمات با همدیگر را داشته باشیم و کار آماری روی آن ها انجام دهیم بسیار می تواند کمک کننده باشد و هوش مصنوعی این امکان ها را برای ما فراهم می کند.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: ما در قرآن پنج نوع گناه داریم، ما همه آن ها را به به یک معنا به کار می بریم، در حالی که با هم تفاوت دارند و قرآن و اهلبیت(ع) کلمات را به جای هم به کار نمی برند و اگر چه این کلمات در لایه تعارفی با هم هم معنا هستند اما در لایه تمایزی با یکدیگر تفاوت دارند؛ که این تفاوت را هوش مصنوعی کشف می کند پس هوش مصنوعی با کشف ارتباط این کلمات و کار آماری روی آن ها ،معنا شناسی لغوی در علم لغت را متحول می کندکه این کارها به صورت دستی امکان پذیر نیست.
حجت الاسلام قدس پور خاطرنشان کرد: وقتی می گوییم قرآن نیازی به غیر از خودش برای معرفی ندارد و بیان و بلکه تبیان است یعنی باید بتوانیم لایه تمایزی را مستقل از تشتتات فکری لغویین کنیم و این به وسیله هوش مصنوعی امکان پذیر است و تبیان اصلی اتفاق می افتد.
ما به صرف سیستماتیکی که دستاورد هوش مصنوعی است، نیاز داریم
وی عنوان کرد: علم صرف برای این است که بگوید فعل و اسم و حرف چیست و به قول کتاب صرف ساده " موضوع علم صرف کلمه است و خصوصیات و ساختمان آن مورد بحث قرار می‌گیرد و فایده آن نیز شناخت کلمات و معانی آنها و نیز ساختن کلمات مناسب برای معانی مختلف می‌باشد "؛ اما آیا واقعا ما فقط به این صرف نیاز داریم؟ و نباید یک صرف ترکیبی و سیستماتیک ایجاد کنیم؟
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) افزود: ما صرف را یا باید از جهت غایت تغییر دهیم و یافتن مدلول های ترکیبی ناشی از صرف کلمه هم باید در غایت جای بگیرد ؛ تا مثلا وقتی ما در جایی می گوییم "الکافرون" با وقتی می گوییم "الذین کفروا" ؟ از جهت مدلول صرفی فرق باشد یعنی ما در قرآن ترکیبات صرفی متفاوتی داریم؛ این باید در کجا بررسی شود.
حجت الاسلام قدس پور گفت: ما تا کنون در صرف ، کلمات را به صورت جزیره ای بررسی کرده ایم و به ارتباط آن ها از جهت مستفاد مدلدلی توجه نکرده ایم و در نتیجه درست است که سطح فهم ما بالا رفته اما مدلول یابی صرفی ما پیشرفت نکرده است.
وی تصریح کرد: صرف ما از حالت جزیره ای باید خارج شود و یک صرف ترکیبی و سیستماتیک داشته باشیم و این مسئله تنها با هوش مصنوعی امکان پذیر است.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) اضافه کرد:در همین زمینه تعامل صرف و اصول هم بحث مهمی بوده و اگر ما مسائل علم صرف را به مسائل علم اصول وصل کنیم، می توانیم مدلولات را عمیقتر کنیم.
حجت الاسلام قدس پور یادآور شد: متاسفانه امروزه حتی کسانی هم که از هوش مصنوعی استفاده می کنند موتور های صرف فردی طراحی می کنند.
وی تاکید کرد: امروزه ما اگر دو کلمه که ظاهرا مترادف هستند ولی تفاوت دارند را به طلبه بدهیم، آیا می تواند تفاوت آن را متوجه شود؟ با این صرف فردی این اتفاق نمی افتد و این در حالی است آن طلبه از این کلمات در نظام سازی ها و حل مشکلات فردی و اجتماعی باید استفاده کند؛ در چنین وضعیتی ما نیازمند صرف سیستماتیک هستیم که هوش مصنوعی آن را ایجاد می کند.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) بیان کرد:در نحو هم همین مشکل را داریم و نحو از غایت خود بسیار دور شده است یعنی علم نحو اصلا به وجود آمده که نظام ارتباط میان مفاهیم در سطح جمله را کشف کند اما مثلا برخی از جملات قرآن شش لایه دارند، مثلا یک مبتدا است و خبرآن جمله فعلیه است؛ دوباره این جمله فعلیه فعل و فاعل و غیره دارد، و وقتی ما ارتباط این کلمات و نظام معنایی آن را از طلبه بپرسیم، نمی تواند پاسخ دهد چون به قدری نحو درگیر خودش شده است که از غایت اصلی خودش باز مانده است در حالی که هوش مصنوعی با تاثیر و تاثر از علم نحو می تواند تریپل ها را کشف نماید و عملا نحو را به غایتش برساند
حجت الاسلام قدس پور مطرح کرد:در منطق هم همین مشکل را داریم مثلا به طلبه قیاس نوع اول را یاد می دهیم که اگر الف ب بود و ب ج بود باید تحت شرایطی الف ج باشد ولی بسیار از گزاره های قرآنی به این شستگی و رفتگی نیستند مثلا محمول آن ها الذین کفروا است و موضوع آن کافرون است؛ حالا ما چه ارتباطی بین آن ها برقرار کنیم؟ این کار سختی است بگویم که الذین کفروا همان کافرون است تا بتوانیم قیاس نوع اول را در مورد آنها به کار بگیریم اما از طرفی مباین هم نیستند، یا عموم و خصوص مطلق یا من وجه نیستند؛ پس باید چه کنیم که مدلول استنتاجی را به راحتی از دست ندهیم اینجا باز هوش مصنوعی با کلاسترینگ و دسته بندی می تواند همه این حالات را استقصاء کندو علم منطق را از این جهت توسعه دهد.
وی ابراز کرد: یا در اصول وقتی قواعد اصولی استتناج می شود و در فقه مورداستفاده قرار می گیرد، عمدتا اینگونه است که عین آن قواعد در فقه استفاده نمی شود؛ یعنی یک قاعده اصولی تحت شرایط خاصی تولید می شود که عین این شرایط در فقه وجود ندارد تا از آن استفاده شود ولی اگر ما با هوش مصنوعی ، مدلولات ناشی از صرف، نحو و غیره را با آنتولوژی و تریپل ها ترکیب کنیم و بر اساس آن و با استفاده از کلاسترینگ ۲۰۰ قالب گزاره ای در سطح کل قرآن و روایات پیدا کنیم ایا نمی توانیم به اصولی بگوییم نظرات خود را درباره مدلول ترکیبی این ۲۰۰ قالب بیان کن و هر قالب جدیدی که پیدا شد در قالب این ۲۰۰ قالب تطبیق بده و در فقه از مدلول آن استفاده کن.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) ادامه داد: یعنی اگر تمام گزاره های قرآنی و روایی را بریزیم در دایره و یک کلاس ترینگی بر اساس مفاهیم نحوی، صرفی و لغوی در بیاوریم و بگوییم تمام آیات و روایات در ۲۰۰ مدل الگویی و مدلولی خلاصه می شوند، کل بخش مدلول یابی اصول با تحول بزرگی مواجه می شود.
حجت الاسلام قدس پور بیان کرد: ولذا ما معتقدیم باید کاربرد هوش مصنوعی را از دست کسانی که ۲۵ سال ادعا می کردند می توانند سیستم خبره برای فقیه تولید کنند و نکردند و امروزه با اسم رمز استفاده از هوش مصنوعی وارد شده اند و آن را ملعبه دست خود قرار داده اند ، خارج کرده و در علوم اسلامی از آن به صورت کاربردی استفاده کنیم.
وی ابراز کرد: ما اگر دنبال اسلامی کردن علوم انسانی هستیم، حتما باید از ظرفیت های هوش مصنوعی استفاده کنیم و اگر این اتفاق بیفتد در حوزه برنامه ریزی و تبلیغ در فضای مجازی پیشرفت بزرگی حاصل خواهد شد.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) تاکید کرد: در رجال هم مساله به همین صورت است .ما یک سیستم فوق خبره اعتبارسنجی در علم رجال ایجاد کرده ایم که فقیه می تواند با وارد کردن مبانی خود اعتبار روایت را بدست آورد.
حجت الاسلام قدس پور ادامه داد: یعنی ما باید یک سیستم فراخبره ایجاد کنیم و مجتهد در سی و شش مرحله ای که الگوریتم اعتبارسنجی دارد نظرات خود را اعمال کند و نتیجه آن را ببیند؛عملا یک مجتهد نمی تواند تمامی این ۳۶ مرحله و تمامی نظرات پیرامون آن را در یک روایات به ذهن بیاورد و تطبیق دهد، اما ماشین می تواند کمک شایانی به او بکند.
وی اضافه کرد: موسساتی که ۲۵ سال از پول نظام اسلامی ارتزاق می کنند، هنوز نتوانستند یک الگوریتم در این زمینه ایجاد کنند، اما ما این کار را انجام داده ایم و قطعا این کارها شدنی هستند.
مدیر موسسه تولید سیستم های خبره و هوشمند اسلامی باقرالعلوم(ع) عنوان کرد:در تفسیر هم اگر علامه طباطبایی هوش مصنوعی را در اختیار داشت و می توانست مدلول های مختلف را از آیات و روایات دیگر استنتاج کند، المیزان فعلی چندین برابر حجم فعلی را داشت.
حجت الاسلام قدس پور افزود: نتیجه این بحث این است که ما از جهت مبنایی نه باید تند برویم و اینکه بگوییم مبنائا هوش مصنوعی به درد علوم اسلامی نمی خورد و این راه حل دارد و راه حل آن هم این است که هوش مصنوعی باید ابزاری در اختیار مومن شود تا در راه بسط ولایت ولی خدا به کار گیرد، و از طرف دیگر درباره آن ذوق زده هم نشویم ، بلکه باید از ظرفیت های آن استفاده کنیم.
وی تصریح کرد: و از جهت کاربردی هم در لغت ،صرف، نحو، اصول،رجال فقه، تفسیر و غیره می توان از ظرفیت های بالای هوش مصنوعی استفاده کرد و این امر منجر به تغییر ماهیت یا روش یا غایت در بسیاری از این علوم می گردد.
