به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین هادی حسینخانی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) امروز ۲۱ اسفندماه در نشست علمی «نقش روش تغییر موقعیت در تربیت اخلاقی منظر علامه مصباح یزدی»، گفت: تغییر موقعیت، وضعیتی است که فرد در یک موقعیت از ایستاده به نشسته یا برعکس یا مثلا رو به قبله تغییر جهت دهد، گاهی تغییر مکانی یا زمانی هم در تغییر موقعیت داریم مثلا از جمعیتی که دور ما را احاطه کرده‌اند دور می‌شویم.

وی افزود: کارکردهای تغییر موقعیت در سه محور پیشگیری، درمان و رشد اخلاقی متصور است؛ در بحث پیشگیری، سیر در آفاق در آیات متعدد قرآن توصیه شده و کارکرد آن هم دوری از شرک و تکذیب خداوند است؛ کما اینکه در آیه شریفه «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ کَانَ أَکْثَرُهُمْ مُشْرِکِینَ(۴۲ روم) ما را به تامل در سرنوشت مشرکان دعوت فرموده است همچنین در آیه شریفه «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِینَ» (۶۹ نمل) بر تامل در سرنوشت مجرمین توصیه نموده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسینخانی بیان کرد: از جمله نتایج سیر آفاق، رسیدن به این موضوع است که چرا سرنوشت برخی از پیشینیان به نابودی و انحطاط رسیده و از سرنوشت آنها عبرت می‌گیریم و سعی می‌کنیم مسیر اخلاقی گذشتگان را نرویم. سیر در آفاق شامل مطالعه زندگی گذشتگان از طریق دیدن، خود را در آن موقعیت تصور کردن و به آن اندیشیدن و عبرت گرفتن است.

مسئول مرکز تخصصی مشاوره اسلامی افزود: راه دیگر برای تغییر موقعیت در بحث پیشگیری، انجام مناسک عبادی است، که نقش مستقیمی در پیشگیری از آسیب‌ها دارد؛ از جمله نمونه این دستورات قرآنی، آیه صیام است که فرموده: کتب علیکم الصیام؛ در ماه رمضان وقتی کسی از حلال خدا اجتناب می‌کند فرصت می‌یابد بعد از آن ماه از حرام‌ها اجتناب کند، در کنار روزه، حج را هم داریم که فرد در ایام حج از مواردی که در قرآن ذکر شده پرهیز می‌کند تا به تقویت اراده خود در برابر گناهان بپردازد.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: فاصله گرفتن و گریختن از موقعیت آسیب‌زا هم رویکرد دیگری در تغییر موقعیت در بحث پیشگیری است. کما اینکه وقتی یوسف(ع) در دام زلیخا گرفتار شد از روش‌هایی استفاده کرد از جمله استعاذه به درگاه خدا و تامل و تدبر در عواقب گناه، فرار کردن از موقعیت گناه و دویدن به سمت در؛ یعنی اگر ایشان صرفا استعاذه می‌کرد، ولی تغییر موقعیت یعنی فرار را نداشت معلوم نبود بتواند سالم بماند.

همنشینی؛ عامل مؤثر در تربیت اخلاقی

وی با بیان اینکه همنشینی هم از عوامل مؤثر در تربیت اخلاقی است و اگر همنشینان افراد فاسدی باشند، قطعا به تدریج در درازمدت انسان دچار فساد و انحراف خواهد شد و برعکس همنشینی با خوبان نتایج بسیار زیادی دارد، افزود: در آیه ۱۴۰ نساء فرموده است: ... فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّی یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذًا مِثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِینَ وَالْکَافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعًا؛ هر گاه شنیدید آیات خدا مورد انکار و ریشخند قرار می‌ ‌گیرد با آنان منشینید تا به سخنی غیر از آن درآیند چرا که در این صورت شما هم مثل آنان خواهید بود، خداوند منافقان و کافران را همگی در دوزخ گرد خواهد آورد؛ یعنی برچسب نفاق به فردی می‌خورد که با منافقان همنشین است ولو اینکه با آنان همدل نیست. در روایات هم داریم که با اشرار، اهل ریب و ... همنشینی نکنید.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسینخانی بیان کرد: فاصله گرفتن از موقعیت‌های زمینه‌ساز گناه هم یکی دیگر از روش‌ها است؛ ولو اینکه این موقعیت، لب مرزی باشد، یعنی ما ممکن است تا لب مرز برویم ولی باید فاصله بگیریم. در داستان یوسف(ع) این وضع وجود داشت.

استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به راه‌های درمان با استفاده از روش تغییر موقعیتی، تصریح کرد: انجام مناسک عبادی یکی از راه‌های درمان است؛ مثلا در مورد نماز بیان شده که خداوند نماز را قرار داده است تا فرد از کبر دوری کند. از این قبیل موارد متعددی مانند روزه و حج وجود دارد که هر کدام در درمان بیماری‌های اخلاقی مؤثر است.

همنشینی با چه کسانی توصیه شده است؟

وی افزود: مورد دیگر در درمان اخلاقی، همنشینی با صالحان است؛ علامه مصباح یزدی فرمودند که همنشینی می‌تواند بدی‌ها را بدون زحمت از انسان سلب کند و انسان را واجد اخلاق خوب کند. پیامبر(ص) فرمودند که تنها با کسانی همنشین باش که تو را از شک به یقین، از ریا به اخلاص، از دنیاخواهی به آخرت و از تکبر به فروتنی و از ناخالصی به اخلاص دعوت کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسینخانی اظهار کرد: هجرت از موقعیت گناه هم از دیگر راه‌کارهای درمان است؛ مثلا در بحث خشم از امام باقر(ع) روایت داریم هر فردی که خشمگین شد اگر ایستاده است بنشیند چرا که پلیدی شیطان از او برطرف می‌شود و اگر نشسته است بایستد. یا روایت است که کینه مؤمن تا زمانی است که نشسته است و همین که برخاست کینه او از بین می‌رود.

وی اضافه کرد: بحث دیگر تعالی اخلاقی و نقش تغییر موقعیت در آن است؛ انجام مناسک عبادی از جمله رکوع و سجود در تعالی اخلاقی بسیار مؤثر است و قرآن کریم آن را عامل فلاح و سعادت انسان می‌داند، در روایت بیان شده که برخی به پیامبر گفتند ما به تو ایمان می‌آوریم و مال در اختیار تو قرار می‌دهیم ولی از ما نماز را بردار زیرا در شان ما نیست که سجده و رکوع کنیم ولی پیامبر فرمودند دینی که سجده و رکوع ندارد در آن خیری نیست.

وی برقراری ارتباط با خداوند در دل شب را هم از موارد تغییر موقعیت زمانی دانست و گفت: نتیجه آن رسیدن به مقام محمود به تعبیر قرآن کریم است. همنشینی با صالحان هم از دیگر موارد در این عرصه است، آیت الله مصباح آن را تشبیه کرده به وقتی که انسان لقمه غذایی را می‌خورد و از آن لذت می‌برد و آرام‌ آرام می‌جود و بعد از چند دقیقه چیزی در دهان او نیست؛ همنشینی با خوبان هم، سرمایه‌های مادی و معنوی را آرام آرام به کام انسان می‌ریزد. در روایت آمده جالس العلماء یزدد علمک یا جالس الفقرا یزدد شکرا.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسینخانی با بیان اینکه حرکت در مسیر معنویت هم راهکار دیگری برای رشد و تعالی اخلاقی طبق روش تغییر موقعیت است، گفت: حرکت برای زیارت اهل بیت(ع)، حرکت برای جهاد، حرکت در مسیر صله رحم، زیارت برادران دینی و ... شامل این مورد می‌شود. بنابراین همه مواردی که گفته شد تاثیر تغییر موقعیت در تربیت خود هست و می‌توانیم از این روش‌ها برای تربیت اخلاقی دیگران هم بهره ببریم.

۳۱۳/۱۷