صحیفه زندگی | بنده خدا و عیب‌جویی؟!

خبرگزاری حوزه | امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه اینگونه از خداوند متعال مسئلت می نمایند:

«اَللَّهُمَّ أَلْبِسْنِی زِینَةَ الْمُتَّقِینَ فِی ... تَرْکِ التَّعْیِیرِ.» ۱

ای خداوند! جامه پرهیزکاران در دم فرو بستن از عیب دیگران را بر من بپوشان.

شرح:

«تعییر» از «عار» است، به‌ معنای ننگ. فردی که‌ مرتکب گناه می‌ شود بر اثر ‌آن در خویشتن عیب ‌و ننگی به‌ وجود می‌ آورد، سرزنش کننده، ‌آن عیب را به‌ رخش می‌ کشد ‌و مورد ملامتش قرار می‌ دهد. ۲

برای درک این فراز از دعای مکارم الاخلاق، تنها کافیست به کلام حضرت امیر علیه السلام در نهج البلاغه رجوع کنیم.

حضرت اینگونه بیان می فرمایند:

«وَ إِنَّمَا یَنْبَغِی لِأَهْلِ الْعِصْمَةِ وَ الْمَصْنُوعِ إِلَیْهِمْ فِی السَّلَامَةِ، أَنْ یَرْحَمُوا أَهْلَ الذُّنُوبِ وَ الْمَعْصِیَةِ، وَ یَکُونَ الشُّکْرُ هُوَ الْغَالِبَ عَلَیْهِمْ وَ الْحَاجِزَ لَهُمْ عَنْهُمْ. فَکَیْفَ بِالْعَائِبِ الَّذِی عَابَ أَخَاهُ وَ عَیَّرَهُ بِبَلْوَاهُ، أَ مَا ذَکَرَ مَوْضِعَ سَتْرِ اللَّهِ عَلَیْهِ مِنْ ذُنُوبِهِ مِمَّا هُوَ أَعْظَمُ مِنَ الذَّنْبِ الَّذِی عَابَهُ، بِهِ وَ کَیْفَ یَذُمُّهُ بِذَنْبٍ قَدْ رَکِبَ مِثْلَهُ، فَإِنْ لَمْ یَکُنْ رَکِبَ ذَلِکَ الذَّنْبَ بِعَیْنِهِ فَقَدْ عَصَی اللَّهَ فِیمَا سِوَاهُ مِمَّا هُوَ أَعْظَمُ مِنْهُ؛ وَ ایْمُ اللَّهِ لَئِنْ لَمْ یَکُنْ عَصَاهُ فِی الْکَبِیرِ وَ عَصَاهُ فِی الصَّغِیرِ [لَجُرْأَتُهُ] لَجَرَاءَتُهُ عَلَی عَیْبِ النَّاسِ أَکْبَرُ.

یَا عَبْدَ اللَّهِ لَا تَعْجَلْ فِی عَیْبِ أَحَدٍ بِذَنْبِهِ، فَلَعَلَّهُ مَغْفُورٌ لَهُ، وَ لَا تَأْمَنْ عَلَی نَفْسِکَ صَغِیرَ مَعْصِیَةٍ، فَلَعَلَّکَ مُعَذَّبٌ عَلَیْهِ. فَلْیَکْفُفْ مَنْ عَلِمَ مِنْکُمْ عَیْبَ غَیْرِهِ لِمَا یَعْلَمُ مِنْ عَیْبِ نَفْسِهِ، وَ لْیَکُنِ الشُّکْرُ شَاغِلًا لَهُ عَلَی مُعَافَاتِهِ مِمَّا ابْتُلِیَ [غَیْرُهُ بِهِ] بِهِ غَیْرُهُ.» ۳

سزاوار است، آنها که از عیوبی پاکند و از گناه، سالم نگه داشته شده اند، به گنهکاران و اهل معصیت ترحم کنند، و شکر و سپاس خدا، چنان بر وجود آنان غلبه کند که آنها را از عیب جویی و غیبت دیگران باز دارد. چگونه آن عیب جو بر برادر خود عیب می گیرد، و او را به خاطر بلایی که گرفتار شده است سرزنش می کند، (در حالی که خودش نیز خالی از عیب نیست و خداوند به لطفش، بر آن پرده افکنده است)، آیا به خاطر نمی آورد که آنچه را خدا از گناهان او مستور داشته، (گاه) بزرگتر از گناهی است که بر دیگران عیب می گیرد، (راستی) چگونه دیگری را مذمّت می کند بر گناهی، که خود مثل آن را مرتکب شده است، و اگر به آن گناه آلوده نشده، (شاید) معصیت دیگری کرده که از آن بزرگتر است، (پس چرا به اصلاح خویش نمی پردازد؟!) به خدا سوگند حتی اگر خدا را در گناهان کبیره عصیان نکرده، و تنها صغیره ای انجام داده، همین جرأتش بر عیب جویی مردم گناه بزرگتری است.

ای بنده خدا! در عیب جویی هیچ کس نسبت به گناهی که انجام داده است شتاب مکن، شاید او آمرزیده شده باشد، و بر گناه کوچکی که خود انجام داده ای ایمن مباش، شاید به خاطر آن مجازات شوی، بنابراین، هر کدام از شما از عیب دیگری آگاه شود، به سبب آنچه از عیب خود می داند، از عیب جویی او خودداری کند، و اگر کسی از عیب و گناهی پاک است، باید شکر و سپاس بر این نعمت، او را از عیب جویی کسی که به آن عیب و گناه مبتلا شده است، باز دارد.

از همین رو امام سجاد علیه السلام «ترک تعییر» را زینت متقین معرفی نموده و لذاست که باید از خداوند متعال طلب کنیم تا ما را نیز مزین به این زینت الهی نماید.

پای تا فرق جمله عیبی و عار

چه کنی عیب عمرو و زید شمار

زشت باشد که عیب خود پوشی

واندر افشای دیگران کوشی ۴

پی نوشت ها:

۱. صحیفه سجادیه، دعای بیستم.

۲. شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق، مرحوم فلسفی.

۳. نهج البلاغه، خطبه ۱۴۰.

۴. جامی، هفت اورنگ، سلسلةالذهب، دفتر اول.

تهیه شده در سرویس علمی-فرهنگی خبرگزاری حوزه