خبرگزاری حوزه | امام زین العابدین علیه السلام در صحیفه سجادیه، خداوند متعال را اینگونه مورد خطاب قرار می دهند:
«اَللَّهُمَّ إِنْ تَشَأْ تَعْفُ عَنَّا فَبِفَضْلِکَ وَ إِنْ تَشَأْ تُعَذِّبْنَا فَبِعَدْلِکَ.» ۱
خدایا! اگر مشیت تو بر آن قرار گیرد و ما را عفو کنی، از فضل توست و اگر مشیت تو بر آن قرار گیرد و ما را عقوبت کنی، از عدل توست.
شرح:
امام سجاد علیه السلام، مشابه همین کلام را در دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه نیز بیان فرموده اند:
«اللَّهُمَّ ... عَفْوُک تَفَضُّلٌ، وَ عُقُوبَتُک عَدْلٌ.»
خدایا! عفوت تفضّل، و مجازاتت عدالت است.
بنابراین امام علیه السلام دلیل بخشش را فضل خداوند معرفی می کنند و نه شایستگی خودِ انسان، در حالی که عذاب را به عدل الهی و سزاوار بودنِ انسان مرتبط می سازند.
سؤال:
به راستی، آیا انسان لیاقت و شایستگی عفو از جانب خداوند را ندارد؟
برای درک بهتر کلام امام سجاد علیه السلام و یافتن پاسخِ این پرسش، به فرازی از مناجات العارفین اشاره می کنیم:
امام سجاد علیه السلام در این مناجات، اینگونه به خداوند متعال عرضه می دارند:
«إِلٰهِی قَصُرَتِ الْأَلْسُنُ عَنْ بُلُوغِ ثَنائِکَ کَما یَلِیقُ بِجَلالِکَ.»
خدایا! زبان ها از ادای ثنایت آن چنانکه شایسته عظمت توست کوتاه (عاجز) است.
با توجه به این کلام، اگرچه ممکن است اهل عبادت باشیم، اما به راستی که عبادت ما در خورِ عظمت و جلالِ خداوندِ متعالِ قادرِ مطلق نیست و این بدان معناست که ما نمی توانیم حقّ بندگی خداوند را آنگونه که شایسته و سزاوار اوست به جا آوریم؛ لذاست که بخششِ خداوند نسبت به ما، «فضلی» است از جانب او. ۲
از همین روست که سیدالشهداء علیه السلام در دعای زیبای عرفه، خداوند متعال را اینگونه مورد خطاب قرار می دهند:
«إِلَهِی مَنْ کَانَتْ مَحَاسِنُهُ مَسَاوِیَ فَکَیْفَ لَا تَکُونُ مَسَاوِیهِ مَسَاوِیَ.» ۳
خدایا! کسی که زیبایی ها و خوبی هایش (نسبت به کمالاتِ حق تعالی) نقص و بدی محسوب می شود، پس چگونه نقایص و بدی های او کاستی و نقص نباشد؟
البته که این فراز از کلام امام حسین علیه السلام و همچنین موارد مشابه، بدین معنا نیست که ایشان (علیه السلام) دارای عیب و نقصی بوده اند، بلکه کلام ایشان (علیه السلام) از این باب است که:
«یَا مَنْ أَلْبَسَ أَوْلِیَاءَهُ مَلاَبِسَ هَیْبَتِهِ فَقَامُوا بَیْنَ یَدَیْهِ مُسْتَغْفِرِینَ.» ۴
ای کسی که اولیاء بر اثر تجلّی هیبت و جلالِ تو در پیشگاهت استغفارگویان می ایستند.
این نوع بیان در کلام معصومین علیهم صلوات الله به جهت غوطه ور شدن در هیبت و جلالِ الهی است و کسی که به این مقام رسیده باشد، خود و همه اعمال و عباداتش را هیچ می شمارد، چرا که او دائماً خود را در محضر خدا می بیند.
بنابراین، عفو از جانب خداوند، نشانه فضل اوست و نه شایستگی ما.
پی نوشت ها:
۱. صحیفه سجادیه، دعای دهم.
۲. «فضل، بهرۀ بیش از استحقاق و مورد نظر است.» (طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، ص۲۳۶)
۳. دعای عرفه.
۴. کلیات مفاتیح الجنان.
تهیه شده در سرویس علمی-فرهنگی خبرگزاری حوزه
نظر شما