به گزارش خبرگزاری حوزه، حجتالاسلام والمسلمین احمد حسین شریفی، رئیس دانشگاه قم در تشریح بیانیه رهبر معظم انقلاب با عنوان «منشور حوزه پیشرو و سلامت» گفت: این بیانیه نقشه راهی دقیق برای تحول و پیشرفت حوزههای علمیه می باشد که رهبری با ترسیم افقهای روشن، مسئولیت بزرگی را بر دوش حوزویان نهادهاند.
ضرورت درک جامع و دقیق از پیام «منشور حوزه پیشرو و سلامت»
در پی صدور پیام اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی تحت عنوان «منشور حوزه پیشرو و سلامت»، که خطاب به عموم حوزویان، اعم از مدیران، اساتید و طلاب صادر شده است، حدود بیستوچهار ساعت گذشته است. در این مدت، آنچه در برخی بازخوردها و بازتابهای رسانهای مشاهده میشود، تمرکز صرف بر بخش ابتدایی این پیام است؛ بخشی که در آن، معظمله به ویژگیهای برجسته، جایگاه فاخر و خدمات ارزنده حوزههای علمیه اشاره کردهاند. این رویکرد سطحینگرانه، که گویی پیام تنها در مقام تحسین وضعیت موجود صادر شده است، خطری جدی برای فهم عمیق و راهبردی این بیانیه به شمار میآید.
آنچه از روح کلی این منشور برداشت میشود، ناظر به تبیین فاصله میان وضع موجود و وضعیت مطلوب حوزه علمیه است. مدیران حوزه و دلسوزان این نهاد باید هوشیار باشند که این پیام، همچون برخی اسناد پیشین نظیر «بیانیه گام دوم انقلاب»، نباید در حد تولید چند اثر مکتوب یا برگزاری همایشها و نشستهای محدود باقی بماند. بلکه آنچه انتظار میرود، حرکت به سمت ایجاد تحولی بنیادین در ساختار علمی، فرهنگی، مدیریتی و تربیتی حوزههای علمیه است.
تبیین پنج عنصر حوزه علمیه مطلوب از منظر رهبری
در این منشور، رهبر معظم انقلاب، پنج ویژگی کلیدی برای حوزه مطلوب برمیشمارند:
نخست، حوزه بهمثابه یک مرکز علمی تخصصی: حوزه علمیه باید مرجعی باشد برای تولید اندیشه و تخصص در عرصههای مختلف علوم اسلامی. با این حال، پرسش مهمی که در این زمینه مطرح میشود، آن است که آیا امروز حوزه علمیه از منظر جایگاه علمی و مرجعیت فکری در سطح ملی و بینالمللی واجد چنین جایگاهی است؟ پاسخ، متأسفانه منفی است. باوجود گنجینههای علمی غنی در حوزه، ما با خلأهای جدی در ارائه زبان مشترک با جهان معاصر و معرفی اندیشمندان برجسته خود در سطح جهانی مواجه هستیم.
دوم، حوزه بهعنوان یک مرکز تربیتی و تهذیبی: حوزه باید در تربیت نیروی مخلص، نورانی و کارآمد برای هدایت جامعه نقشآفرین باشد. با اینحال، مسائلی چون گسترش ناهنجاریهای اجتماعی، کاهش التزام عمومی به ارزشهایی نظیر حجاب، نماز، روزه و سایر مظاهر دینی، حکایت از فاصلهای چشمگیر میان ظرفیت درونی حوزه و تأثیرگذاری آن بر جامعه دارد. این سؤال بنیادین باقی است که آیا حوزه توانسته است نورانیت خود را به سطح جامعه تسری دهد؟
سوم، حوزه بهعنوان خط مقدم مقابله با تهاجم نرم دشمن: حوزههای علمیه باید در خط مقدم نبرد نرم فرهنگی و فکری با غرب قرار داشته باشند. با وجود حضور پررنگ برخی شخصیتها و مدافعان فرهنگی حوزوی، پرسش اساسی آن است که آیا حوزه در زمینه تبیین مؤثر سبک زندگی اسلامی، تحلیل نظامات فرهنگی رقیب و تربیت نیروهای مسلح به سلاح معرفتی و رسانهای در سطح کافی عمل کرده است؟ پاسخ با تردید جدی همراه است.
چهارم، حوزه بهمثابه مرکز جامعهپردازی اسلامی: رهبر انقلاب انتظار دارند که حوزه، اندیشهورزی در باب ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مبتنی بر اسلام را در دستور کار قرار دهد. اما آمارها از جلسات و دروس حوزوی نشان میدهد که سهم مباحث مرتبط با نظامات اجتماعی بسیار اندک است. تمرکز بر ابواب طهارت، نماز، روزه و امثال آن، با نیازهای جامعه امروز تناسب اندکی دارد.
پنجم، حوزه علمیه بهعنوان یک نهاد تمدنی و آیندهنگر: از منظر رهبر انقلاب، حوزه باید با نگاه تمدنی و در چارچوب پیام جهانی اسلام، به تبیین نظریههای کلان در زمینههای فقه، فلسفه، اخلاق و سایر علوم اسلامی بپردازد. اما باید اذعان داشت که ساختار فعلی حوزه، همچنان با این سطح از اندیشه تمدنی فاصلهای معنادار دارد.
نقد واقعبینانه نسبت به وضعیت موجود حوزه علمیه
بیانیه رهبری، صرفاً ناظر به تقدیر از عملکرد گذشته حوزهها نیست، بلکه نقشه راهی برای حرکت به سمت مطلوبیت است. بنابراین، باید با نگاهی منتقدانه اما منصفانه، وضع موجود را مورد بازخوانی قرار داد. آیا امروز حوزه علمیه توانسته است نیازهای حکمرانی دینی در حوزه خانواده، روابط اجتماعی، سیاست خارجی، اقتصاد اسلامی، تعلیم و تربیت، و دیگر ارکان تمدنی را پاسخگو باشد؟ اگر چنین است، چرا بحرانهایی مانند افزایش نرخ طلاق، افت میزان ازدواج، کاهش اقامه نماز و سایر مظاهر دینداری در جامعه رو به افزایش است؟
بیتردید، بخشی از طلاب و فضلای حوزه در عرصههای تبلیغ، ارشاد و هدایت دینی حضور فعال دارند و نورانیت خود را به جامعه منتقل میکنند؛ اما ساختار کلان حوزه هنوز فاقد برنامه جامع، نهادهای کارآمد و نظریههای متناسب با نیازهای زمان در این زمینههاست. اگر ساختار حوزه کارآمد و تحولآفرین بود، نیازی به صدور چنین بیانیهای احساس نمیشد.
نیاز به بازنگری در محتوای دروس و ارتباط با ساخت قدرت
رهبر انقلاب در پیام خود بهصراحت از حوزهای سخن میگویند که بتواند به تبیین نظامات اجتماعی بر پایه اسلام بپردازد. اما واقعیت میدانی آن است که اکثریت قریب به اتفاق دروس خارج حوزه در ابواب فقه فردی و متعارف متمرکز شدهاند. سهم ناچیز دروس مرتبط با حدود، سیاست، اقتصاد، خانواده، حکمرانی و اخلاق اجتماعی، از عدم انطباق محتوای آموزشی حوزه با نیازهای جامعه حکایت دارد.
در کنار این، حوزه باید تعامل مستمری با نخبگان دینی و غیر دینی حاضر در ساختارهای رسمی کشور داشته باشد؛ کسانی که سالها در میدان عمل حضور داشتهاند و میتوانند خلأهای نظری را به حوزه منتقل کنند. همچنین، لازم است مراکز مطالعاتی و نشستهای علمی-کاربردی برای انتقال تجربیات، نیازسنجی و تولید دانش متناسب با واقعیت جامعه طراحی و اجرا شوند.
جمعبندی و راهکار: تحول بنیادین و نه بازتولید وضعیت موجود
سخن رهبر معظم انقلاب، دعوتی است برای تحول، نه تثبیت وضعیت موجود. اگر حوزه علمیه بهعنوان قله نوآوری تمدنی و مرجع علمی اسلامی در تراز بینالمللی مورد انتظار است، باید ساختار خود را از درون متحول کند. این تحول، شامل بازنگری در نظام درسی، ایجاد نهادهای کارآمد برای پیوند با نهادهای اجرایی، تربیت نسل نو از اندیشمندان توانمند، و مهمتر از همه بازخوانی مأموریت حوزه در سپهر تمدنی و جهانی اسلام است.
حوزه علمیه اگر بخواهد در تراز «حوزه مطلوب» مورد اشاره در این بیانیه قرار گیرد، باید از نگاه سنتزده، جزئینگر و غیرکارکردی عبور کرده و به طراحی کلان نظریههای تمدنی، اجتماعی، حکمرانی و فرهنگی روی آورد. اکنون زمان آن است که گفتمان «حوزه پیشرو» نه در لفظ، بلکه در عمل محقق شود.
برای شنیدن صوت اینجا را کلیک کنید
نظر شما