به گزارش خبرگزاری حوزه، حضرت سیدالشهدا امام حسین بن علی علیه السلام دو شب مانده از ماه رجب و به نقلی دیگر سوم شعبان سال شصت هجری به همراه هشتاد و دو نفر از اهل بیت و یارانش، مدینه را به قصد مکه ترک کرد.
بنابر برخی منابع ایشان شب هنگام نزد قبر مادر و برادر رفت و نماز خواند و وداع کرد و صبح به خانه برگشت. در برخی دیگر از منابع آمده است حضرت دو شب متوالی را در کنار قبر رسول خدا بیتوته کرد.
در این سفر به جز محمد حنفیه بیشتر خویشاوندان امام حسین(ع) از جمله فرزندان، برادران، خواهران و برادرزادههای آن حضرت، ایشان را همراهی میکردند.علاوه بر بنی هاشم، بیست و یک نفر از یاران امام نیز با ایشان در این سفر همراه شده بودند.
محمد حنفیه برادر امام پس از اطلاع از سفر قریب الوقوع حضرت، برای خداحافظی نزد ایشان آمد. امام وصیتنامه ای برای او نوشت که در آن آمده است:
... إنّی لَم اَخْرج أشِراً و لا بَطِراً و لا مُفْسداً و لا ظالماً وَ إنّما خرجْتُ لِطلب الإصلاح فی اُمّة جدّی اُریدُ أنْ آمُرَ بالمعروف و أنْهی عن المنکر و اسیرَ بِسیرة جدّی و سیرةِ أبی علیّ بن أبی طالب
... به درستی که من از روی ناسپاسی و زیاده خواهی و برای فساد و ستمگری، قیام نکردم؛ بلکه برای اصلاح امّت جدّم قیام نمودم. میخواهم امر به معروف و نهی از منکر نمایم و به سیره جدّم و پدرم علی بن ابی طالب(ع) رفتار کنم....»
مسیر حرکت کاروان حسینی
الف- اطلس شیعه
این کتاب که اثر رسول جعفریان استاد تاریخ معاصر می باشد منزلگاه های کاروان حسینی را چنین گزارش نموده است:
مسیر حرکت امام(ع) از مدینه به مکه:
ذوحلیفه ملل، سیاله، عرق ظنیه، زوحاء، انایه، عرج، لحر جمل، سقیا، ابواء، گردنه هرشا، رابغ، جحفه، قدید، خلیص، عسفان و مرظهران
منزلگاههای کاروان امام حسین (علیه السلام) از مکه به سمت کوفه:
بستان بنی عامر، تنعیم (تصرف کاروانی که بحیر بن ریسان حمیری کارگزار یزید در یمن از صفایا –غنایم برگزیده- به شام میفرستاد)، صفاح (ملاقات حضرت با فرزدق شاعر)، ذات عرق (ملاقات امام(ع) با بشر بن غالب و نیز با عون بن عبدالله بن جعفر...)، وادی عقیق، غمره، ام خرمان، سلح، افیعیه، معدن فزان، عمق، سلیلیه، مغیثه ماوان، نقره، حاجز (فرستادن قیس بن مسهر به کوفه از سوی امام(ع))، سمیراء، توز، اجفر (برخورد امام(ع) با عبدالله بن مطیع عدوی و نصیحت امام(ع) برای بازگشت.)، خزیمیه، زرود (پیوستن زهیر بن قین به کاروان امام(ع) و دیدار با فرزندان مسلم و اطلاع از شهادت مسلم و هانی.)،
ثعلبیه، بطان، شقوق، زباله (اطلاع از شهادت قیس و پیوستن گروهی به امام(ع) از جمله نافع بن هلال.)، بطن عقبه (ملاقات امام(ع) با عمرو بن لوزان و نصیحت امام(ع) برای بازگشت.)، عمیه، واقصه، شراف، برکه ابومسک، جبل ذی حسم (برخورد امام(ع) با سپاه حر بن یزید ریاحی.)، بیضه (خطبه معروف امام(ع) برای یاران خود و حر.)، مسیجد، حمام، مغیثه، ام قرون، عذیب (مسیر کوفه از عذیب به قادسیه و حیره بود، اما امام(ع) راه را عوض کرده و در کربلا فرود آمد.)، قصر بنی مقاتل (ملاقات امام(ع) با عبیدالله بن حر جعفی و رد نمودن دعوت امام(ع) برای یاری)، قطقطانه، کربلا -وادی طف- (روز دوم محرم سال ۶۱ هجری ورود امام به کربلا.)
«عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ(علیه السّلام) قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ الْحُسَیْنِ فَمَا نَزَلَ مَنْزِلًا وَ لَا ارْتَحَلَ عَنْهُ إِلَّا وَ ذَکَرَ یَحْیَی بْنَ زَکَرِیَّا وَ قَالَ یَوْماً مِنْ هَوَانِ الدُّنْیَا عَلَی اللَّهِ أَنَّ رَأْسَ یَحْیَی أُهْدِیَ إِلَی بَغِیٍّ مِنْ بَغَایَا بَنِی إِسْرَائِیلَ.»
حضرت امام علی بن الحسین زین العابدین (علیه السّلام) فرمودند: ما با پدرم حضرت امام حسین (علیه السّلام) خارج شدیم. آن حضرت در هر منزلی که پیاده می شدند و از هر منزلی که حرکت می کردند، حضرت یحیی بن زکریا و شهادت او را یادآور می شدند و می فرمودند: یکی از موضوعاتی که بی ارزشی دنیا را بر خدای عزّ و جلّ ثابت می کند، این است که سر مبارک یحیی بن زکریا به عنوان هدیه برای زنی از زنان بدکاره بنی اسرائیل هدیه فرستاده شد.
مؤلف کتاب الحسین فی طریقه الی الشهاده، برای شناخت و ضبط دقیق منازل، مسافت مکه تا کربلا را با راهنمایی و همراهی عربهای بومی طی کرده و اسامی منازلی را که امام از آنها عبور کرده، به صورت شعر بیان کرده و در کتاب مذکور به تفصیل شرح داده است. لذا هرچند مؤلف این کتاب از معاصران است، با توجه به بررسی میدانی برای شناخت دقیق منازل، اثر ارزشمندی پدید آورده است.
برخی از مقاتل اولین منزلگاهی را که حضرت امام حسین (علیه السّلام) در آن توقف نمودند و اتفاقاتی برایشان رخ داد؛ تنعیم دانسته اند ولی اندکی از مقاتل اولین منزلگاه را بستان بنی عامر یا منزلگاهی به نام ابطح نام برده اند.
ب- دانشنامه امام حسین علیه السلام
این دانشنامه که کاری است از مجموعه دارالحدیث و بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ تنظیم گردیده است منزلگاه های قافله کربلا را اینطور گزارش می کند:
بر پایه صحیح ترینِ گزارش ها ، کاروان امام حسین علیه السلام پس از چهار ماه و پنج روز اقامت در مکّه ، روز سه شنبه هشتم ذی حجّه سال شصت هجری ، مکّه را به سوی کوفه ترک کرد ؛ امّا هنگامی که به نزدیکی کوفه رسید ، به دلیل ممانعت سپاهیان ابن زیاد ، مجبور به فرود آمدن در کربلا گردید . گفتنی است که امام علیه السلام در آغاز حرکت ، به جای آن که از مکّه به سوی شمال شرق و منزل صفاح (نخستین منزل مسیر مکّه به کوفه) برود ، به سمت تنعیم در شمال غرب و در مسیر مدینه ، حرکت کرد و بدین سان ، حدود نُه کیلومتر ، راه خود را دور نمود . احتمالاً این اقدام ، ترفندی بر ضدّ تعقیب مأموران حکومت بود که قصد ممانعت از حرکت امام علیه السلام به سوی کوفه داشتند . در نقشه ای که ویژه این دانش نامه تهیّه شده ، مسیر کاروان امام علیه السلام از مکّه تا کربلا مشخّص گردیده است . منازلی که این کاروان طی کرده ، به ترتیب ، عبارت اند از : ۱ . مکّه ، ۲ . تنعیم ، ۳ . صفاح ، ۴ . بستان ابن عامر ، ۵ . ذات عِرق ، ۶ . غمره ، ۷ . مسلح ، ۸ . افیعیّه ، ۹ . معدن بنی سلیم ، ۱۰ . عمق ، ۱۱ . سلیلیّه ، ۱۲ . ربذه ، ۱۳ . مغیثة الماوان ، ۱۴ . نقره ، ۱۵ . حاجر ، ۱۶ . سمیراء ، ۱۷ . توز ، ۱۸ . فید ، ۱۹ . اجفر ، ۲۰ . خزیمیّه ، ۲۱ . زرود ، ۲۲ . ثعلبیّه ، ۲۳ . بطان ، ۲۴ . شقوق ، ۲۵ . زباله ، ۲۶ . قاع ، ۲۷ . عقبه ، ۲۸ . واقصه ، ۲۹ . شراف ، ۳۰ . ذو حسم ، ۳۱ . بیضه ، ۳۲ . عذیب الهِجانات ، ۳۳ . رهیمه ، ۳۴ . قصر بنی مقاتل ، ۳۵ . طف ، و ۳۶ . کربلا .
این دانشنامه همچنین اظهار می دارد بر اساس محاسباتِ انجام شده کاروان امام علیه السلام این منازل را با مسافتی حدود ۱۴۴۷ کیلومتر، در مدت تقریبا ۲۵ روز طی کرد و روز دوم محرم سال ۶۱ هجری وارد کربلا شد...
دیدار فرزدق شاعر با امام
از مشاهداتی که در متون تاریخی و مقاتل از کاروان حضرت نقل شده است مسلح بودن کاروان است که در این باره در تاریخ طبری آمده است:
فرزدق گوید: مادرم را به حج بردم، در ایام حج که شتر او را می راندم وقتی وارد حرم شدم و این به سال شصتم بود، حسین بن علی را دیدم که از مکه بیرون می شد و شمشیرها و نیزه های خویش را همراه داشت.گفتم: «این قطار از کیست؟» گفتند: «از حسین بن علی.» گوید: پیش او رفتم و گفتم: «ای پسر پیمبر خدا، پدر و مادرم به فدایت. چرا حج نکرده با شتاب می روی؟» گفت: «اگر شتاب نکنم مرا می گیرند.» گوید: آنگاه از من پرسید: «از کجایی؟» گفتم: «مردی از عراقم.» گوید: به خدا بیشتر از این کنجکاوی نکرد و به همین بس کرد و گفت: «از اخبار مردم پشت سر خود، با من بگوی.» گفتم: «دلها با توست و شمشیرها با بنی امیه و تقدیر به دست خداست.» گفت: «راست گفتی.» گوید: چیزهایی درباره نذور و مناسک از ایشان پرسیدم که به من پاسخ دادند.بعضی این ملاقات را در منزل «ذات عرق» گفته اند.
شراف و عذیب الهجانات
شراف به معنای بلندی است. نام منزلی از منزلگاه های میان مکه تا کوفه که امام حسین علیه السلام آنجا هم فرود آمد. منطقه ای پرآب و درخت که تا واقصه (یکی دیگر از منزلگاه ها) ۵/۷ کیلومتر فاصله دارد. حرّ در اینجا راه را بر حسین علیه السلام بست. امام و همراهان شب را آنجا ماندند. سحرگاهان حضرت به جوانان کاروان دستور داد تا می توانند آب بسیاری ذخیره بردارند. همه مشک ها و ظرف ها را پر از آب کردند. پس از حرکت از آنجا بود که با سپاه حرّ برخورد کردند که همه تشنه بودند. حضرت فرمود تا سپاه حر، حتی اسب های آنان را آب های ذخیره سیراب کنند. شراف، نام مردی بوده که در این محل چشمه و چاه های پرآبی احداث کرده بود.
عذیب معنای آن آب خوشگوار است. موقعیت آن میان قادسیه و فعیثه از منازل راه کوفه است که تعلق به بنی تمیم دارد. آب و برکه و چاه و خانه ها و قصر و مسجدی داشته و پاسگاهی هم در آنجا بوده که محل نگهبانی برای ایرانیان بوده است.
امام حسین بن علی علیه السلام در این منزل، با چهار نفر که از کوفه می آمدند برخورد کرد. نافع بن هلال نیز همراه جمع بود. پس از گفتگوهایی که بین امام و آنان انجام گرفت، آنان به حسین علیه السلام پیوستند و به فداکاری در رکابش پرداختند. حرّ نیز همراه کاروان حسینی حرکت می کرد. در همین جا بود که نامه ابن زیاد به حرّ رسید که فرمان به سختگیری داده بود و حرّ نیز مانع حرکت امام شد.
زرود و قصر بنب مقاتل
زرود، منطقه ریگزار میان ثعلبیه و خزیمیه از راه کوفه به مکه بود. در همین منزل بود که امام حسین علیه السلام به زهیربن قین بجلّی برخورد و او را به همراهی و یاری خویش فراخواند و زهیر پذیزفت. در همین مکان امام خبر شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه را در کوفه از دو نفر از طایفه بنی اسد شنید.
نام یکی از منزلگاه های نزدیک کوفه است. آنجا که امام حسین علیه السلام خیمه «عبداللّه بن حرّ جعفی» را دید و «حجاج بن مسروق» و «زید بن معقل» هم همراهش بودند. امام از آنها خواست که به او بپیوندند، اما آنها عذر آوردند و تنها گفتند که حاضریم اسب هایمان و شمشیرهایمان را در اختیار شما بگذاریم.حضرت نپذیرفت و نکاتی تاریخی بیان فرمود....
منابع:
مقتل جامع سیدالشهدا استاد مهدی پیشوایی
ویکی فقه
منتهی الامال مرحوم محدث قمی
اطلس شیعه حجت الاسلام رسول جعفریان
پایگاه اینترنتی موسسه تحقیقات ونشر معارف اهل البیت علیهم السلام
نظر شما