به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه در مشهد، آیتالله غلامرضا فیاضی، رئیس هیئتمدیره مجمع عالی حکمت اسلامی، روز چهارشنبه ۸ مردادماه در مراسم بزرگداشت شیخ شهید شهابالدین سهروردی که در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، به تبیین مبانی نظری سعادت انسان در حکمت اسلامی و آیات قرآن پرداخت.
آیتالله فیاضی با اشاره به اینکه همه انسانها بهدنبال سعادت هستند، اظهار کرد: انسانهایی که به تعبیر قرآن «شرّ البریه» هستند، زندگی را منحصر در دنیا میدانند و سعادت را تنها در لذتهای مادی میبینند، اما حکمای الهی، دنیا را تجارت خانهای برای رسیدن به زندگی جاودانه میدانند.
وی افزود: سعادت واقعی، بهرهمندی از بیشترین لذت در حیات جاودان و رهایی از درد و رنج است. از منظر حکمای الهی، انسان باید در این دنیا برای رسیدن به آن سعادت حقیقی تلاش کند.
آیتالله فیاضی با اشاره به نظر شیخ اشراق درباره کمال انسان تصریح کرد: شیخ شهید در جلد نخست «مجموعه مصنفات» صفحه ۵۰۱، سعادت و کمال انسان را در استکمال قوای نظری و عملی میداند. کمال قوای نظری، در ادراک معقولات و تعقل و تفکر است و کمال قوای عملی، در آن است که نفس انسانی بر قوای حیوانی بدن استیلا یابد.
وی افزود: اگر تمایلات حیوانی تحت سلطه عقل و نفس ناطقه قرار نگیرند، انسان به مرتبهای حیوانی تنزل پیدا میکند. اما زمانی که قوای حیوانی تحت فرمان عقل و نفس انسانی باشند، کمال حقیقی حاصل میشود.
هدف نهایی آفرینش انسان، رسیدن به مقام تقواست
رئیس هیئتمدیره مجمع عالی حکمت اسلامی با اشاره به آیه «و ما خلقت الجن و الإنس إلا لیعبدون» گفت: هدف از آفرینش انسان، عبادت خداست، اما عبادت هدف نهایی نیست، بلکه راهی برای رسیدن به هدفی والاتر یعنی تقواست. خداوند در آیهای دیگر میفرماید: «لعلّکم تتّقون»، یعنی عبادت کنید تا پرهیزگار شوید.
وی با تأکید بر اینکه تقوا مقدمهای برای نائل شدن به سعادت است، افزود: آیات متعددی در قرآن نشان میدهد که اهل تقوا، اهل سعادتاند. تقوا در برابر طغیان، فجور و جرم است؛ یعنی انسان با کنترل رفتار خود، تحت فرمان عقل و بندگی خداوند قرار گیرد.
آیتالله فیاضی با اشاره به اهمیت عقل در نظام تربیتی اسلامی خاطرنشان کرد: انسان در هر لحظه بر سر دو راهی است؛ یا عمر خود را در مسیر رضایت الهی خرج میکند یا در مسیر خواستههای شیطان. عقل سلیم هیچگاه اجازه نمیدهد که انسان خود را به دشمنی چون شیطان بفروشد، در حالیکه خداوند به عنوان خریدار جان انسانها، وعده سعادت و نجات داده است: «إنّ الله اشتری من المؤمنین أنفسهم».
وی افزود: از منظر عقل و دین، معامله با خداوند نهایت عقلانیت و مسیر حقیقی سعادت است؛ زیرا فقط در سایه بندگی و اطاعت الهی است که انسان به کمال میرسد و جان و وجود او ارزش حقیقی پیدا میکند.
آیت الله فیاضی در ادامه با تبیین نقش عقل، تقوا و نبوت در مسیر سعادت انسان، به شرحی دقیق از کارکرد عقل در ساختار اعتقادی و اخلاقی اسلام پرداخت و با استناد به آیه «إن الله اشتری من المؤمنین أنفسهم»، فروش جان انسان به خدا را مساوی با عبادت دانست و گفت: اگر انسان بخواهد خود را به خدا بفروشد، یعنی در هر لحظه از عمرش انتخابی داشته باشد که در مسیر رضایت الهی است؛ چنین انسانی متقی میشود.
وی افزود: متقین کسانیاند که واجبات را با جدیت انجام میدهند و از محرمات دوری میکنند. در حدیثی از امام صادق (علیهالسلام) که مرحوم ابنفهد در کتاب «عدة الداعی» نقل کرده، آمده است: «لاتُرَ الله حیث نهاک و لا یَفقدُک حیث أمرک». یعنی در جایی که خدا نهی کرده، نباش و در جایی که دستور داده، غایب نباش. این معنای تقواست.
تقوا یعنی زندگی حسابشده در چارچوب عقل و شرع
رئیس هیئتمدیره مجمع عالی حکمت اسلامی ادامه داد: تقوا به معنای زندگی براساس حساب و کتاب عقلانی است زیرا انسان بسیاری از امور را به کمک عقل درک میکند؛ عقل به انسان میگوید که خدا حکیم است و کار بیهدف انجام نمیدهد؛ پس حتما انسان را برای هدفی آفریده است.
وی تأکید کرد: عقل راهنمای نخست بشر است. همانگونه که ابنسینا نیز تصریح میکند، عقل انسان وقتی به حکمت و هدفمندی خدای متعال پی برد، درمییابد که حتما باید پیامبری برای هدایت بشر از سوی خدا فرستاده شود تا مسیر بندگی روشن شود
.آیتالله فیاضی با اشاره به آیات قرآن گفت: در قرآن، بسیاری از اصول اعتقادی به شکل سؤال مطرح شدهاند تا انسان را به تعقل وادار کند. به عنوان مثال، خداوند میفرماید: «أفی الله شک فاطر السموات و الأرض؟» یا در جایی دیگر تأکید دارد که پیامبران را فرستاد تا «لئلا یکون للناس علی الله حجة». یعنی عقل انسان میفهمد که خدا وجود دارد، حکیم است و پیامبر لازم است
.وی افزود: عقل همچنین به این حقیقت پی میبرد که قیامت باید وجود داشته باشد؛ زیرا اگر افراد مؤمن و فاسق در آخرت یکسان پاداش یا عذاب ببینند، با حکمت الهی سازگار نیست. خداوند در آیات متعددی مانند «أفنجعل المسلمین کالمجرمین؟» و «أم نجعل الذین آمنوا و عملوا الصالحات کالمفسدین فی الأرض؟» به همین مسأله اشاره کرده است.
آیتالله فیاضی خاطرنشان کرد: ایمان به مبدأ، معاد و نبوت، از مسیر عقل میگذرد، اما عقل در بسیاری از جزئیات زندگی ناتوان است. عقل ما میفهمد ماه رمضان ماه رحمت است، اما اینکه چرا این ماه خاص است و نه ماههای دیگر، یا اینکه چه اعمالی موجب رضای الهی میشود، نیازمند هدایت پیامبر است. قرآن میفرماید: «و یعلّمکم ما لم تکونوا تعلمون».
وی افزود: پیامبران الهی، یادآور آموزههایی هستند که عقل درک میکند و همچنین آورنده علومی هستند که فراتر از توان درک عقل بشر است. زُکر، یادآوری و تذکر، یکی از مأموریتهای اصلی پیامبران است؛ زیرا بشر، دانستههایش را نیز گاه فراموش میکند.
ارزش علم، در خدمت بندگی معنا پیدا میکند
آیتالله فیاضی با طرح مثالی روشن بیان کرد: علم بهتنهایی ارزش ندارد مگر اینکه انسان را به بندگی بهتر برساند. کسی ممکن است پزشک باشد و بداند که نوشابه برای سلامتی مضر است، اما خودش هم آن را مصرف کند. این یعنی علم هست، ولی تقوا و بندگی نیست.
وی تأکید کرد: سعادت در گرو بندگی است، نه صرف علم. اگر علم، انسان را به اطاعت خداوند و ترک گناه نرساند، نهتنها سودی ندارد بلکه ممکن است موجب سقوط انسان شود.
رئیس هیئتمدیره مجمع عالی حکمت اسلامی اظهار داشت: انسان در هر لحظه مختار است؛ یا بر اساس فرمان عقل و آموزههای پیامبر حرکت کند، یا پیرو هوای نفس شود. راه عقل، راه بندگی و تقواست و عقل سلیم حکم میکند که فقط باید بنده خدا باشیم.
وی با تأکید بر نقش محوری عقل و تقوا در مسیر کمال گفت: جناب شیخ اشراق نیز وقتی از سعادت سخن میگوید، در حقیقت از همین حقیقت سخن میگوید که کمال انسان، در تسلط عقل بر قوای نفسانی، عمل براساس تقوا، و حرکت در مسیر بندگی خداوند است.
وی در ادامه با اشاره به تمایز علم نافع با علم غیر نافع، به تحلیل جایگاه حقیقی دانش در منطق دین و عقل پرداخت و درباره دو بُعد از کمال انسانی گفت: انسان در مسیر کمال، هم دارای قوه نظریه و قوه عملیه است ؛ اما آنچه در قرآن به عنوان سعادت معرفی شده، استکمال قوه عملیه است؛ یعنی آنجایی که انسان در مقام عمل، بنده خدا باشد.
وی تأکید کرد: علم در صورتی ارزش دارد که ابزار عمل صالح باشد. اگر علم در مسیر بندگی و عمل به فرمان الهی قرار گرفت، مقدس و شریف است؛ وگرنه میتواند حتی عامل سقوط انسان شود.
علم، زمانی فضیلت است که به عمل منجر شود
وی در ادامه با اشاره به آموزههای اهلبیت (علیهمالسلام) گفت: در روایات متعدد، وقتی درباره بهترین و بدترین انسانها سؤال شد، پاسخ امامان این بود که بهترین خلق خدا، عالمِ صالح و بدترین خلق، عالمِ فاسد است.
آیتالله فیاضی تصریح کرد: این نشان میدهد که «علم بهتنهایی شرافت ذاتی ندارد». آنچه علم را ارزشمند میکند، «صالح بودن» و «قرار گرفتن در خدمت عمل» است. علم اگر زمینهساز تقوا نشود، به ضد خود تبدیل میشود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با طرح این سؤال که «آیا هر دانشی، علم است؟» گفت: علم، از منظر شریعت، تنها زمانی علم است که نافع باشد. هر آنچه نزد مردم بهعنوان علم شناخته میشود، الزاماً در شریعت علم محسوب نمیشود.
وی افزود: قرآن و اهلبیت تأکید دارند که علم نافع، علمی است که انسان را به خداوند نزدیک کند؛ حال می خواهد فلسفه، فقه، و علوم دیگر باشد.
نظر شما