به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام مهدی محرمی از اساتید حوزه در مطلبی با عنوان «ابعاد تمدنی راهپیمایی اربعین حسینی در نگاه مقام معظم رهبری: تحلیل جامع یک پدیده نوین تمدنساز» نوشت:
قسمت نخست
چکیده
این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی، به بررسی ابعاد تمدنی راهپیمایی اربعین از منظر مقام معظم رهبری میپردازد.
نتایج این پژوهش نشان میدهد که اربعین در اندیشه ایشان، تنها یک حرکت مذهبی نیست، بلکه یکی از هسته های نخستین یک تمدن نوین اسلامی محسوب میشود که دارای ابعاد متعدد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. این مطالعه با استخراج مؤلفههای تمدنی از بیانات رهبری، الگویی نظاممند از نقش اربعین در شکلگیری تمدن اسلامی معاصر ارائه میدهد.
مقدمه
تمدنسازی اسلامی به عنوان گفتمان محوری انقلاب اسلامی، نیازمند الگوهای عینی و عملیاتی است. راهپیمایی اربعین با ویژگیهای منحصر به فرد خود، در اندیشه مقام معظم رهبری به عنوان «تمدنسازی اسلامی بر محور اربعین» قابل تحلیل است. این مقاله با بررسی نظاممند بیانات ایشان، ابعاد تمدنی این پدیده را در چهار حوزه اصلی تحلیل میکند.
روش شناسی
این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و روش تفسیری متنمحور و الگوی تحلیل بیانات مقام معظم رهبری درباره اربعین را در بازه زمانی ۱۳۶۸ تا ۱۴۰۴ مورد بررسی قرار داده است.
یافتههای پژوهشی
در این پژوهش به نتایج زیر رسیدیم که راهپیمایی اربعین حسینی، دارای چهار بُعد تمدنی می باشد. بعد فرهنگی تمدن ساز، بعد اجتماعی تمدنی، بعد سیاسی تمدنی، بعد اقتصادی تمدنی.
۱. بُعد فرهنگی-تمدنساز
یکی از ابعاد تمدنی راهپیمایی اربعین، بُعد فرهنگی تمدن ساز این حادثه الهی است. این بُعد فرهنگی تمدنی راهپیمایی اربعین، از سه مؤلفه مهم تشکیل یافته است. مؤلفه نخست، تولید الگوی نوین برای معنویت جمعی و اجتماعی، مؤلفه دوم، نظام نمادین و سمبلیک تمدنی، مؤلفه سوم، مهندسی فرهنگی امت اسلامی.
مؤلفه نخست: تولید الگوی جدید معنویت جمعی
در حادثه بزرگ راهپیمایی اربعین، شکل نوینی از معنویت باز طراحی می گردد. این شکل از معنویت در عین اینکه پربار از معنویت فردی است، با شکل گیری رفتار جمعی، به تولید معنویت اجتماعی ختم می گردد. افراد تشکیل دهنده این اجتماع باشکوه اربعین، یا به شکل زائر هستند و یا به شکل خادم زائران. زائران اربعینی امام حسین علیهالسلام در انجام یک کار عبادتی به شکل اجتماعی، معنویت فردی را به صورت جمعی احساس می کنند چنانچه خادمان زائران، هم با ارائه خدمات گوناگون به زائران اربعینی، در تشکیل اجتماع باشکوه و عظمت اربعین، مشارکت می کنند و از این رو هر دو گروه به تولید الگوی جدیدی از معنویت جمعی با ویژه های اختصاصی خویش سهیم می شوند. ویژگی های که در هیچ اجتماع مذهبی و معنوی دیگری در دنیا نمی توان مشاهده کرد. این ویژگی ها عبارت است از
۱. خدمت به همدیگر بدون چشم داشت و بدون منت گذاری
۲. انواع خدمت های مادی و روحی
۳. رایگان و بدون اجرت انجام دادن این خدمات
۴. در نظر گرفتن خدای بزرگ به عنوان، اصلی ترین پاداش دهنده به این کارها و بی اعتنایی به پاداش های دنیوی.
۵. طهارت فکری و رفتاری در انجام این خدمات.
در این اجتماع عظیم میلیونی اربعین حسینی، می توان ترکیبی از معنویت فردی با معنویت جمعی به صورت انجام رفتارهای فردی و جمعی مشاهده کرد. این حادثه بزرگ اربعین، در برگیرنده، افعال و رفتارها و کنش های فردی است که به طور آشکار و واضح و در برابر چشم دیگران انجام می گیرد؛ که نتیجه اش، یک رفتار اجتماعی دارای آثار اجتماعی و فردی است.
این اجتماع میلیونی، زیست جهان معنوی در مقیاس امت آزادی خواه و حقیقت طلب و ظلم ستیز تشکیل می دهد این زیست جهان معنوی که نه تنها از آلودگی های سایر اجتماعات بشری خالی است بلکه مزین به زیبایی های اخلاقی فداکاری و طهارت فکری و رفتاری می باشد و کرامت و عزت انسانی مورد توجه بوده و بلکه جلوه های احترام و تکریم به این دو ویژگی انسانی افزایش می یابد.
گستره این زیست جهان معنوی، فقط گروه شیعیان نیست بلکه شامل همه مسلمانان با هر مذهب و فرقه ای می گردد چنانچه اختصاص به امت اسلامی هم ندارد بلکه از هر دین و آیین آسمانی یا غیر آسمانی با دارا بودن ویژگی آزادی خواهی و حقیقت طلبی و ظلم ستیزی، داخل در این زیست جهان معنوی می شود.
تولید الگوی نوین معنویت جمعی در راهپیمایی اربعین به معنای پارادایم شیعی حیات اجتماعی مقدس است.
چارچوب مفهومی معنویت جمعی اربعینی عبارت است از الگوی سه ساحتی بنیادین. که می توان چنین بازتعریف کرد:
زمان مقدس و مکان مقدس و کنش و رفتار مقدس. تبلور ساحت زمان مقدس به عنوان یکی از این ساحت های سه گانه در راهپیمایی اربعین حسینی، عبارت است از روزهای منتهی به روز بیستم ماه صفر. روز بیستم صفر، روزی است که چهل روز با روز شهادت امام حسین علیهالسلام واصحابش فاصله دارد. این زمان بندی، در ایجاد و تکوین تقویم شیعی جهانی نقش آفرینی می کند به طوری که مناسبت اربعین حسینی، به عنوان یکی از زمان های تاثیرگذار در تقویم تمدنی برجسته و نمایان می گردد.
تبلور ساحت مکان مقدس به عنوان یکی از این ساحت های سه گانه در راهپیمایی اربعین حسینی، مسیر نجف به کربلا است. این مسیر در این راهپیمایی، تبدیل به مسیر مقدس و معنوی می گردد و محور معنوی راهپیمایی قلمداد می شود.
- تبلور ساحت کُنش مقدس به عنوان یکی از این ساحت های سه گانه در راهپیمایی اربعین حسینی، پیادهروی مسافت بین نجف و کربلا است. این کُنش مقدس، به مثابه عبادت جمعی نمایان می گردد.
مؤلفههای ساختاری الگوی جدید معنویت جمعی را می توان در دو مؤلفه بیان نمود. مؤلفه نخست، - ترکیب های متقابل و به ظاهر پارادوکسیکالی که می توان در این راهپیمایی مقدس مشاهده کرد. ترکیب متقابل نخست، عبادت و عمل فردی در عین جمعگرایی و به صورت اجتماعی. ترکیب متقابل دوم، سکوت درونی و توجه قلبی به امام حسین و اصحاب وی، در هیاهوی اجتماعی راهپیمایان اربعین حسینی.ترکیب متقابل سوم، متحمل رنج بدنی شدن همراه با التذاذ روحانی از این حضور در مراسم راهپیمایی اربعین حسینی.
مؤلفه دوم الگوی جدید معنویت جمعی راهپیمایی اربعین حسینی،به نمایش گذاشتن و متجلی شدن چهار جلوه معنویت و اخلاق در این راهپیمایی است. جلوه نخست، تجلی عشق به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است. جلوه دوم، تجلی وحدت حقیقی اجتماعی بین مردم حاضر در راهپیمایی. جلوه سوم، تجلی خدمت به مردم حاضر در راهپیمایی . جلوه سوم معنویت و اخلاق، رشد و تعالی پیدا کردن جمعی در بین مردم حاضر در راهپیمایی.
ساز و کار و روش تولید معنویت در راهپیمایی اربعین حسینی، به سه صورت است:
صورت نخست، تکرار آیینی یعنی بازآفرینی سالانه راهپیمایی اربعین حسینی که به عنوان سیره و عادت خوب، ریشه و مبنای برای تکرار انجام کارهای خوب می گردد.
صورت دوم تجربه زیست اربعینی و مشارکت بدنی در این برنامه است توضیح بیشتر اینکه با حضور فیزیکی و بدنی در مراسم، این اعضای و جوارح ما، در کسب معنویت، مشارکت پیدا می کنند.
صورت سوم، این است در عین پذیرش و قبول کارها در مسیر راهپیمایی، این پذیرش با خواست و انتخاب اگاهانه می باشد به عبارت دیگر انفعال فعالانه!
شاخصهای تمدنی الگوی جدید معنویت جمعی، را می توان در دو شاخص بیان کرد. شاخص نخست، تراکم معنوی راهپیمایی اربعین حسینی است. تراکم معنوی به این شرح که در این راهپیمایی ذکر گفتن های به وسیله حاضرین در این مراسم، در هر ساعت، به رقم میلیونی را می رسد. چنانچه مناجات و دعا خواندن روزانه به هزاران عدد می رسد. شاخص دوم، تاثیر و نفوذ فرهنگی راهپیمایی اربعین حسینی است. نفوذ فرهنگی که می توان جلوه های آن را در هنر و رسانه امت اسلامی و بازتولید ادبیات مقاومت و پایداری در جامعه جهانی اسلام مشاهده کرد.
وجوه تمایز معرفتی الگوی جدید معنویت تمدنی راهپیمایی اربعین حسینی، در مقایسه با الگوهای رقیب را می توان در سه امر نام برد:
نخست اینکه در این الگوی جدید معنویت، معنویت گرایی به شکل اجتماعی و جمعی مطرح می شود در حالی که در الگوی معنویتی لیبرال، معنویت گرایی به صورت فردی مطرح است.
دوم اینکه در این الگوی جدید معنویت، معنویت گرایی مبتنی بر شریعت و آیین مطرح می شود در حالی که در الگوی معنویتی عرفان های نوظهور،، معنویت گرایی مبتنی بر شریعت نیست بلکه ابتناء بر فراشریعتی و خارج از مسائل دینی دارد.
سوم اینکه در این الگوی جدید معنویت، معنویت گرایی، حالت پویایی و فعال دارد در حالی که در الگوی معنویتی کلیسایی، حالت نیایش ها منفعل و غیر پویا است.
کارکردهای تمدنساز الگوی جدید معنویت راهپیمایی اربعین حسینی، را می توان در سه کارکرد نام برد:
کارکرد نخست، تولید انرژی معنوی برای امت اسلامی است با این توضیح که امت اسلامی، با بهره گیری معنوی از این راهپیمایی بزرگ اربعین حسینی، در صدد ایجاد بار معنوی خاصّ در جوامع اسلامی است و موجبات تقویت بعد معنوی و اراده و روحیه اسلامی در بین امت اسلامی فراهم می کند.
کارکرد دوم، ایجاد زبان مشترک عبادی میان مذاهب مختلف اسلامی است. مذاهب مختلف اسلامی از فرقه های گوناگون شیعی گرفته تا فرقه های مختلف اهل تسنن، با حضور در این راهپیمایی بزرگ اربعین حسینی، به زبان مشترکی در مسائل عبادی نائل می شوند که می تواند به عنوان محور مشترک و وحدت آفرین بین امت اسلامی نقش مهمی را ایفا نماید.
سوم کارکرد، تأسیس گفتمان مقاومت عرفانی است. حضور افراد متعدد از امت اسلامی، با الهام گیری از عرفان و معنویت اربعین حسینی، به گفتمان مقاومت، شکل عرفانی ویژه ای می دهد.
با توجه به شکل گیری الگوی جدید معنویت در راهپیمایی اربعین حسینی، در صورت تداوم و استمرار این الگوی نوین، می توان به سه چشم انداز را برای آینده این الگوی نوین، پیش بینی کرد:
چشم انداز نخست، جهانی سازی معنویت شیعی است
چشم انداز دوم، الگو سازی برای جنبش های معنوی جهان است.
چشم انداز سوم، مکتب سازی از این الگوی معنوی است از مسائلی همچون فلسفه اجتماعی بودن معنویت و چیستی و ابعاد گوناگون این معنویت اجتماعی سخن به میان آورد.
به طور کلی این الگوی نوین معنویت راهپیمایی اربعین، با تبدیل "فرد عابد" به "جامعه عابد"، پارادایم جدیدی از دینداری جمعی را پایهگذاری کرده که میتواند به شکل گیری تمدن نوین اسلامی سرعت ببخشد.
مؤلفه دوم: نظام نمادین تمدنی
حادثه فوق العاده راهپیمایی اربعین حسینی، دارای مجموعه ای از نمادهای تمدن اسلامی است. اصل حادثه راهپیمایی اربعین حسینی، نماد اقتدار و عظمت جبهه اسلامی و جبهه مبارزه با استکبار ستیزی است. محتوای اربعین حسینی، نمادی برای همگرایی و همفکری و همکاری در راه مبارزه با ظلم و استکبار و برپایی پرچم مهربانی ومحبت بین انسان ها و رعایت حقوق بین یکایک انسان ها و عدم تبعیض بین بشریت و برپایی حکومت حق و حقیقت در گستره بزرگ جهان است.
این نمادها، اختصاصی به نمادهای شیعی ندارد بلکه این نمادها، نمادهای مشترک بین تمامی مذاهب و فرق اسلامی و بین تمامی ادیان آسمانی است و همچنین نمادی برای تکریم و عزت انسانی و ظلم ستیزی و مظلوم یاوری است که مشترک بین همه آحاد بشریت است.
حادثه الهی اربعین حسینی، این ظرفیت را دارد که به اسطوره های مقاومت در برابر ظلم و ستم بپردازد و بازتولیدی در این اسطوره ها، انجام بدهد. اسطوره های مقاومت در برابر ظلم و ستم همچون امام حسین و حضرت عباس و سایر شهدای کربلا باز تولید نماید و در دنیای امروزی، بشریت را به سمت ظلم ستیزی و مبارزه با استکبار راهبری و هدایت نماید. و همچنین راهپیمایی اربعین، می تواند اسطوره های روایت گری و بیان حقایق ماجرای عاشورا به مردم عراق و شام و حجاز همچون حضرت زینب و امام سجاد علیهما السلام، باز تولید نماید و نمادی برای راویان و گزارشگران حقیقی وقایع جهان برای همه انسان ها در هر مکان و هر زمانی که زندگی می کنند؛ باشند.
نظام نمادین تمدنی در راهپیمایی اربعین به معنای اسطورهشناسی زنده شیعی است. نظام نمادین تمدنی راهپیمایی اربعین حسینی، دارای سه بنیان اساسی است. بنیان نخست، ساختار مرتبه بندی نمادپردازی اربعینی است. بنیان دوم، دینامیکی نمادین اربعینی است. بنیان سوم، کارکدهای تمدنی نمادهای اربعینی است.
* ساختار سهلایهای نمادپردازی اربعینی
نخستین بنیان اساسی نظام نمادین تمدنی در راهپیمایی اربعین حسینی، ساختار لایه مند و مرتبه دار نمادپردازی اربعینی است. این ساختار از سه لایه و مرتبه اصلی تشکیل یافته است. مرتبه نخست، نمادهای پایه های است لایه دوم، نمادهای کنشی است و لایه سوم، نمادهای فضایی است. هر کدام از این نمادهای اربعین، بیانگر ابعاد مختلف این رویداد عظیم مذهبی و اجتماعی هستند:
۱. نماد پایه ای (نمادهای بنیادین)
این نمادها، اساس و هویت اصلی اربعین را تشکیل میدهند و ریشه در اعتقادات شیعه و فرهنگ عاشورا دارند. برخی از مهمترین نمادهای پایه ای عبارتند از:
- کربلا و حرم امام حسین (ع): نماد مبارزه با ظلم و ایستادگی در راه حق.
- زائران اربعین: تجلی وفاداری به امام حسین (ع) و پیوند امت اسلامی.
- علمهای سیاه (الأعلام السوداء): نماد عزاداری و یادآوری قیام عاشورا.
۲. نماد کُنشی (نمادهای رفتاری)
این نمادها، شامل اعمال و رفتارهای زائران و مشارکت کنندگان در پیاده روی اربعین است که نشان دهنده روحیه همبستگی و ایثار است. برخی از این نمادها عبارتند از:
- پذیرایی از زائران (مواکب): نماد مهمان نوازی، اخلاص و خدمت رسانی بی چشم داشت.
- پیاده روی اربعین: تجلی عشق به امام حسین (ع) و پیمان با راه او.
- شعارهای وحدت بخش (مثل " حبّ الحسین یجمعنا "): بیانگر همدلی و انسجام امت اسلامی.
- پاک سازی مسیر پیاده روی توسط زائران: نماد مسئولیت پذیری و احترام به محیط زیست.
- پیادهروی، بازآفرینی مسیر اسرا
- نوحهخوانی جمعی، نماد گفتگوی تمدنی
- روضه خوانی و نوحه های اربعین: بیانگر سوگواری و زنده نگه داشتن پیام شهادت.
۳. نماد فضایی (نمادهای مکانی و بصری)
این نمادها به فضاها، مکانها و عناصر بصری مرتبط با اربعین اشاره دارند که هویت این رویداد را شکل می دهند. برخی از این نمادها عبارتند از:
- راه های منتهی به کربلا: نماد سلوک معنوی و حرکت به سوی حق.
- مسیر نجف-کربلا نماد محور تمدنی
- خیابان های پرازدحام زائران: نمایش عظمت و گستردگی این اجتماع عظیم.
- چادرهای استراحت و خدمات رسانی: نماد همبستگی و حمایت مردمی.
- نورپردازی و پرچم های حرم ها: ایجاد فضایی روحانی و معنوی.
- خیمههای موکب، نماد جامعه آرمانی
- حرم حسینی نماد کعبه آمال و...
این سه نوع نماد، در کنار هم، اربعین را به یک پدیده منحصربه فرد تبدیل کرده اند که علاوه بر بُعد مذهبی، دارای ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و سیاسی است.
یکی از رویکردهای مهم برای نمادسازی، *تبدیل نمادهای سوگ به نمادهای مقاومت و ظلم ستیزی است مانند : تبدیل « اشک » به نماد عزم اراده برای مقاومت در برابر ظلم یا تبدیل « سینهزنی» به نماد « انضباط جمعی »
می توان نمادهای تاریخی مربوط به عاشورا را با رویکردی تمدن ساز در راهپیمایی اربعین حسینی مورد استفاده قرار بگیرد و سپس از این نمادهای تمدنی به سمت نمادهای آینده نگر و آینده ساز در جامعه قدم برداشت.
این نمادهای اربعینی دارای سه کارکرد تمدنی است. کارکرد تمدنی نخست، وحدت بخشی در بین آحاد امت اسلامی است. این وحدت بخشی با ایجاد زبان مشترک تصویری برای امت اسلامی و با یکپارچه سازی نمادهای پراکنده امت اسلامی تحقق می یابد.
کارکرد دوم تمدنی نمادهای اربعینی، معنادهی به برخی از مفاهیم است. مانند معنابخشی «افتخار»به مفهوم «رنج» یا تبدیل و تغییر مفهوم «مرگ» به «حیات جاودانه».
کارکرد سوم تمدنی نمادهای اربعینی، جهانی سازی نمادها است. نمادهای راهپیمایی اربعین این ظرفیت را دارند که با صادر شدن این نمادهای شیعی و امت اسلامی به خارج از فضای راهپیمایی اربعین، به عرصه جهانی وارد بشوند و نمادپردازی جهانی به شمار روند.
راهپیمایی اربعینی دارای نمادهایی با محتوای خاصی است که با نمادهای نظام استکبار در تقابل و تضاد است. از این رو این نمادپردازی راهپیمایی اربعینی، جبهه جدیدی را ایجاد می کند تا با نظام سلطه مبارزه کرد و این جبهه، همان تقابل با نمادهای استکباری نظام سلطه است.
۴. ویژگیهای منحصر به فرد
نمادهای راهپیمایی اربعین، دارای دو ویژگی مهم زیر است:
الف. پویایی نمادهای اربعینی. هر سال با بر گزاری این مراسم راهپیمایی اربعین، نمادها جدیدتر وتازه تر می گردد از این رو نمادهای اربعینی سیر تکاملی را تجربه می کنند و این باعث پویایی و تازگی نمادهای راهپیمایی اربعینی می گردد.
ب. چندلایگی نمادها: در راهپیمایی اربعینی، نمادها، خوانش تک بعدی ندارند بلکه این نمادها دارای ابعاد مختلف اعتقادی و عرفانی و سیاسی و اجتماعی هستند. از این رو دارا بودن لایه های متعدد معنایی یکی از ویژگی های نمادهای اربعینی است.
با توجه به تعداد پرچمهای استفاده شده در مراسم بسیار باشکوه راهپیمایی اربعین و تنوع علمهای عزاداری و فراوانی نمادهای بصری در مسیر اصلی راهپیمایی یعنی مسیر بین نجف و کربلا و سایر راههای منتهی به کربلا، می توان پیشنهاد تأسیس "موزه زنده نمادهای تمدنی" ارائه داد تا در سایه این موزه، میراث با ارزشی برای آیندگان فراهم کرد و به مرور زمان، به مباحثی همچون " گرامر تصویری تمدن امت اسلامی " و "دانش نشانهشناسی اربعینی" پرداخت جدّی علمی و پژوهشی داشت.
به طور کلی، این نظام نمادین با ایجاد "هویت بصری تمدنی"، نه تنها زبان مشترک شیعیان جهان شده، بلکه به مثابه "دیپلماسی تصویری" تمدن نوین اسلامی عمل میکند. هر نماد اربعینی، حلقهای از زنجیره تمدن زنده شیعی است که گذشته را به آینده پیوند میزند.
مؤلفه سوم، مهندسی فرهنگی امت اسلامی
مؤلفه سوم بُعد فرهنگی تمدنی حادثه عظیم اربعین حسینی، مهندسی فرهنگی امت اسلامی است. حادثه الهی اربعین، در بُعد فرهنگی، این ظرفیت را دارد که یک تحول گسترده فرهنگی برای تمام امت اسلامی رقم بزند. اربعین حسینی، با محوریت وجوب محبت اهل بیت، فرهنگ امت اسلامی را می تواند متحول کند و یک مهندسی نوینی بر پایه ظلم ستیزی و حقیقت طلبی و عدالت خواهی بنیان نهد. و این اجتماع عظیم امت اسلامی، یک حافظه جمعی مشترک با محوریت ظلم ستیزی و عدالت خواهی برای تمامی مسلمانان ایجاد می کند. این حافظه جمعی مشترک یعنی هر مسلمانی در ذهن خویش تجربه یک اجتماعی واقعی تحقق یافته با محوریت ظلم ستیزی و عدالت خواهی را خواهد داشت. و خود این حافظه جمعی مشترک، کمک شایانی برای مطالبه گریی از دولت های اسلامی برای تشکیل یکی از پایه های تمدن نوین اسلامی که عدالت خواهی در گستره اجتماعی است؛ خواهد داشت.
یکی از تحولات گسترده فرهنگی راهپیمایی اربعین، بیان و گزارش از اجتماع میلیونی اربعین است. این نوع گزارشگری، زمینه را برای تولید روایت و گزارش های جهانی و مستند و ساخت فیلم ها و انیمیشن ها بسیار آماده می کند از این رو راهپیمایی اربعین حسینی، ظرفیت بزرگی در تحول عظیم روایت گری ایجاد می کند که این نوع روایت گری، خودش را به شکل روایت تمدنی، متجلی خواهد کرد.
مهندسی فرهنگی امت اسلامی در راهپیمایی اربعین به معنای معماری یک هویت تمدنی زنده است.
مکانیسمهای کلیدی مهندسی فرهنگی امت اسلامی، را در سه موضوع می توان ترسیم کرد.موضوع نخست،بازتولید حافظه جمعی است. در این باز تولید، روایت و گزارش عاشورا به مثابه "اسطوره بنیادین" هر سال تکرار می گردد. این احیا و زنده کردن روایت عاشورا، می تواند فرایندی برای تغییر و تحول در فرهنگ امت اسلامی ایجاد بکند. و همچنین راهپیمایی سالانه اربعین، منطقه جغرافیای کربلا را به کتاب زنده تاریخ مقاومت و استکبارستیزی امت اسلامی تبدیل می کند. و این باعث می شود فرهنگ استکبارستیزی و مقاومت در برابر ظلم وستم در بین آحاد امت اسلامی نفوذ بکند و تثبیت گردد.
موضوع دوم، مهندسی ارزشها است. در این ساز و کار مهندسی فرهنگی، ارزش ها دارای مراتب و سلسه وار هستند. ارزش ایثار و فداکاری، با الگوی گیری از حضرت عباس معنا پیدا می کند و ارزش مقاومت و صبر و استقامت با الگوگیری از حضرت زینب معنا پیدا می کند. ارزش وحدت عمل و رفتار با الگوگیری از وحدت و یگانگی رفتار و عمل اسرای کربلا با رفتار و عمل حضرت سجاد و حضرت زینب معنا پیدا می کند.
موضوع سوم مهندسی فرهنگی امت اسلامی در راهپیمایی اربعینی را در معماری نوین روایت گری مطرح می شود. در راهپیمایی سالانه اربعین، فراوانی روایات و گزارش های جدید از این مراسم مشاهده می شود که نشان از معماری جدیدی از روایت گری دارد. همچنین تولید داستان های زیبای و معنوی نوین، نشان از ظرفیت عظیم روایت گری در این راهپیمایی اربعینی دارد. با توجه به این دو مطلب، می توان به ضرورت و اهمیت شبکهسازی روایی بین گروه های مختلف حاضر در این مراسم پی برد.
در این راهپیمایی به نوعی دوره آموزشی برای گروه های مختلف از کودک گرفته تا پیر، خواه مرد و خواه زن، برگزار می شود. به طور مثال، حضور میلیون کودکان به طور سالانه در این مراسم، این ظرفیت گسترده را برای مهندسی فرهنگی امت اسلامی فراهم می کند و یا حضور از ملیت های گوناگون نزدیک به ۸۵ ملیت، بشارت تشکیل و طراحی یک الگوی فرهنگی نوینی در گستره امت اسلامی می دهد. هماهنگی ها بین این فراوانی افراد و تولید زیاد آثار هنری مختلف در فضای واقعی و مجازی و برگزاری مراسم های متعدد با آیین های محلی در راهپیمایی اربعینی، نشان از معماری و مهندسی فرهنگی امت اسلامی دارد.
لایه های مختلف فرهنگی امت اسلامی راهپیمایی اربعینی به دو گروه سخت افزار فرهنگی و نرم افزار فرهنگی تقسیم می شود. لایه سختافزار فرهنگی امت اسلامی راهپیمایی اربعینی، عبارت است از موکبها به مثابه "کارگاههای فرهنگی سیار" یا مسیر پیادهروی به عنوان "گالری زنده هنر اسلامی".
لایه نرمافزار فرهنگی امت اسلامی راهپیمایی اربعینی، عبارت است از زیارت عاشورا به مثابه "برنامه فرهنگی مشترک" و نوحهها به عنوان "متون آموزشی زنده"
مهندسی فرهنگی امت اسلامی در راهپیمایی اربعینی را در پویایی خودتنظیمگر با تطبیق خودکار با شرایط مختلف و حفظ اصالت در عین نوآوری و چندصدایی سازمانیافته را در وحدت در عین تنوع فرهنگی و هماهنگی بدون سرکوب تفاوتها می توان مشاهده کرد. خروجیهای تمدنی مهندسی فرهنگی امت اسلامی را می توان در سه شاخص بررسی کرد. شاخص نخست، ساخت هویت امتی است. در راهپیمایی اربعینی با تبدیل شدن "من شیعه" به "ما امت اسلامی" و با تلفیق هویتهای محلی و جهانی، هویت امتی، تشکیل می شود.شاخص دوم، تولید گفتمان تاثیرگذار است. در راهپیمایی اربعینی، مقاومت به عنوان ارزش بنیادین مطرح می گردد و تبدیل به گفتمان تاثیرگذار در بین امت اسلامی می شود. چنانچه در این راهپیمایی، خدمت رسانی به زائران به عنوان عبادت جمعی، تبدیل به گفتمان تاثیرگذار در بین امت اسلامی می شود.
نظر شما