از شکنجه قریش تا شمشیر صفین؛ زندگی سراسر جهاد عمار یاسر

به گزارش خبرگزاری حوزه، در چنین روزی در نهم ماه صفر سال ۳۷ هجری جناب عمار یاسر در ۹۴ سالگی به ضرب شمشیر سپاه ستمگر معاویه، در جنگ صفین به فیض شهادت نایل آمد.

ابو یقظان عمار بن یاسر عنسی از تبار مذحج یمن و هم پیمان قبیله بنی مخزوم مکه بود و در حدود ۵۷ سال قبل از هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در قبیله بنی مخزوم به دنیا آمد. پس از بعثت پیامبر خدا، یاسر و سمیه از پیشگامان پذیرش اسلام بودند و در آن دوران سخت در مکه، شدیدترین شکنجه ها را به خاطر توحید و مسلمانی تحمل کردند و سرانجام زیر شکنجه های طاقت فرسای مشرکان قریش شهید شدند.

مهاجرت به حبشه و مدینه

عمار برای دوری از شکنجه مشرکین، با گروهی به حبشه مهاجرت کرد، اما هنگام هجرت پیامبر به مدینه، همراه با ایشان به مدینه آمد. او در ساخت مسجد قُبا در مدینه با حضرت رسول اکرم همکاری داشت. به روایتی هنگام ورود پیامبر به قبا، عمار پیشنهاد ساختمانی برای نماز را داد و مورد پذیرش پیامبر قرار گرفت. این مسجد، نخستین مسجدی بود که در اسلام ساخته شد و آن را عمار ساخت. وی همچنین در تمام جنگ‌های پیامبر نیز شرکت داشت.

پس از رحلت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، او از معدود افرادی بود که در کنار سلمان، مقداد و ابوذر، التزام خود به امیرالمؤمنین علیه‌السلام را از دست نداد و ملازم با حضرت شد. درحدی‌ که در برخی از روایات این چند نفر را استثنا کردند. این یکی از ویژگی‌های عمار است که حتی در شرایطی که اکثر مردم به ولایت پشت کرده بودند، وی التزام خود را از دست نداد و تحت‌تأثیر فضای روانی و جو عمومی قرار نگرفت. این شاخصه در زمان‌های مختلف قابل الگوبرداری است.

پیامبر اکرم نیز تعبیر «عمار مع الحق» را در وصف وی به کار می‌برند که مشابه آن را در مورد امیرالمؤمنین علیه‌السلام به کار برده‌اند، می‌فرمایند: «علی مع الحق و الحق مع علی»، علی با حق است و حق با علی است و هرکجا که علی بچرخد، حق هم با او می‌چرخد. اینکه در مورد عمار نیز از چنین تعبیری استفاده می‌شود، به‌دلیل معیت وی با امیرالمؤمنین علیه‌السلام است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نیز پیشاپیش خبر داده بودند که عمار از حق جدا نمی‌شود.

پس از سقیفه و از دوره‌ی خلیفه دوم، مسئله‌ی فتوحات پیش آمد و افرادی مانند عمار و سلمان در قسمت‌های مختلف حکومت (علی‌رغم استقرار مسیر نادرستی در جریان خلافت) حضور پیدا کردند. سلمان فارسی حاکم مداین شد و عمار یاسر نیز در سال ۲۱ هجری برای مدت کوتاهی حکومت کوفه را پذیرفت. البته این اجازه در زمان سایر معصومین نیز صادر شد تا افراد لایق با حضور خود، دفع ظلم کنند و زمانی که شیعیان به دستگاه جور مراجعه می‌کنند، بتوانند حق آن‌ها را استیفا نمایند.

در دوره‌ی خلفای سه‌گانه باز هم خصلت غیرت و ظلم‌ستیزی عمار خود را نشان می‌دهد. به‌عنوان نمونه، در شورای شش‌نفره (که خلیفه‌ی دوم در اواخر عمر خود برای تعیین خلیفه‌ی بعدی تشکیل داد) باز هم ایشان به حمایت از امیرالمؤمنین علیه‌السلام پرداخت. عمار به عبدالرحمان ‌بن ‌عوف (که خلیفه‌ی دوم نظر وی را به‌عنوان محور شورا قرار داده بود) هشدار می‌دهد که با اگر بیعت را با امیرالمؤمنین علیه‌السلام انجام دهد، بین مردم اختلافی به وجود نمی‌آید، اما او بر اساس گرایش‌های قبیله‌ای، بیعت را به‌سمت عثمان پیش برد.

پس از عثمان و روی کار آمدن امیرالمؤمنین علیه‌السّلام، عمار شاخص‌ترین مدافع حریم ولایت بود. او و قیس بن سعد به عنوان دو کارشناس امین، امور مربوط به بیت المال را به عهده داشتند. همچنین او، در جنگهای امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام نیز شرکت می‌کرد با آنکه حدود ۹۰ سال سن داشت و از امرای لشگر و دستیار نیرومند آن حضرت بود.

از امام محمدباقر علیه‌السّلام روایت شده است که وقتی امام علی علیه‌السّلام از «ذی قار» به طرف بصره، برای جنگ جمل حرکت می‌کرد، دوازده هزار نفر او را همراهی می‌کردند که عمار یاسر با هزار مرد، فرمانده جناح چپ لشگر و مالک اشتر با هزار مرد ، فرمانده جناح راست بود.

بعد از آنکه ابو موسی اشعری، حاکم کوفه، برای جنگ جمل سربازی برای یاری امام علی (علیه‌السّلام) نفرستاد، حضرت دستور عزل او را صادر کرد و فرزندش امام حسن (علیه‌السّلام) را همراه عمار به کوفه فرستاد که آنان با سخنان پرشور حدود نه هزار و ششصد نفر از کوفیان را به سپاه امام علی (علیه‌السّلام) ملحق کردند.

بصیرت عمار یاسر

رهبر معظم انقلاب درباره‌ی نقش بصیرت‌افزایی جناب عمار یاسر در فتنه‌ها چنین می‌فرمایند:

«در جنگ صفین یکی از کارهای مهم جناب عمار یاسر تبیین حقیقت بود. چون آن جناح مقابل که جناح معاویه بود، تبلیغات گوناگونی داشتند... این کسی که از این طرف، خودش را موظف دانسته بود که در مقابل این جنگ روانی بایستد و مقاومت کند، جناب عمار یاسر بود، که در قضایای جنگ صفین دارد که با اسب از این طرف جبهه، به آن طرف جبهه و صفوف خودی می‌رفت و همین‌طور این گروه‌هائی را که - به تعبیرِ امروز، گردان‌ها یا تیپ‌های جدا جدای از هم - بودند، به هر کدام می‌رسید، در مقابل آن‌ها می‌ایستاد و مبالغی برای آن‌ها صحبت می‌کرد؛ حقائقی را برای آن‌ها روشن می‌کرد و تأثیر می‌گذاشت. یک جا می‌دید اختلاف پیدا شده، یک عده‌ای دچار تردید شدند، بگو مگو توی آن‌ها هست، خودش را بسرعت آنجا می‌رساند و برایشان حرف می‌زد، صحبت می‌کرد، تبیین می‌کرد؛ این گره‌ها را باز می‌کرد.»

شهادت عمار یاسر

نقل شده است که در جنگ صفین، عمار پیش از شهادتش، بر اثر تشنگی زیاد آب طلبید. مردی گفت: آب در اینجا نیست. در این هنگام پسر بچه‌ای به نام «راشد» شربتی از شیر برای او آورد. عمار به او گفت: «از دو ستم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) شنیدم که فرمود: آخرین ره توشۀ تو از دنیا قدحی از شیر است.»

عمار شیر را نوشید و برای چندمین بار به دشمن حمله کرد تا این که دو نفر از نفرات دشمن به نام‌های «ابو العادیه الفزاری» و «ابن جون سکونی» به سوی عمار آمدند اولی ضربتی سخت بر عمار زد که بر زمین افتاد و دومی سر از بدن عمار جدا کرد. عجیب این که، آن دو نفر به خاطر دریافت جایزه با هم ستیز کردند و هر کدام می‌گفتند: من عمار را کشتم. عمرو عاص این سخن را شنید و به آنها گفت: «سوگند به خدا، این دو نفر با هم ستیز نمی‌کنند مگر برای آتش دوزخ.»

امیرالمؤمنین علیه‌السّلام وقتی بین کشته‌ها جنازۀ عمار را دید با چشمانی اشکبار فرمود: «انالله و اناالیه راجعون، هر کس قتل عمار را بزرگ نشمرد و غمگین نشود از اسلام حظ و بهره‌ای نبرده است.» سپس شخصا بر جنازۀ عمار نماز خواند و مطابق وصیتش، او را با همان لباس جنگی به خاک سپرد

شهادت عمار در جنگ صفین به دست سپاهیان معاویه، همواره از عوامل سرزنش معاویه و از دلایل حقانیت علی(ع) در این نبرد دانسته شده است. دلیل این مسئله، حدیثی از پیامبر (ص) بود که پیش تر، قاتل عمار را، گروهی باغی (یعنی گروه خارج از اطاعت امام عادل) معرفی ‌کرده بودند.

مرقد عمار در شمال سوریه در منطقه رقه می‌باشد. در کنار آرامگاه عمار یاسر، قبر چند تن از شهیدان جنگ صفین همچون اویس قرنی و اُبَی بن قیس قرار دارد.

در ۶ مرداد سال ۱۳۹۲ شمسی (۲۱ رمضان سال ۱۴۳۴ ق)، همزمان با شب قدر، گروه‌های تکفیری در سوریه که کنترل استان رقه را به دست گرفته بودند، با حمله خمپاره‌ای به حرم عمار یاسر و اویس قرنی، صحن آنرا تخریب و با شلیک پیاپی موشک به دیوارهای حرم، بخش‌های از آن را منهدم کردند. سپس ۶ فروردین سال ۱۳۹۳ش (۲۴ جمادی الاولی سال ۱۴۳۵ق)، داعش با کارگذاشتن مواد منفجره، دو مناره مقبره عمار یاسر و اویس قرنی را منهدم و در ۱۵ رجب سال ۱۴۳۵ قمری برابر با ۲۵ اردیبهشت سال ۱۳۹۳ش، این زیارتگاه را به طور کامل تخریب کردند.

منابع:

پایگاه اینترنتی KHAMENEI.IR

بحارالانوار علامه مجلسی، ج۶۸، ص۱۵۸.

دانشنامۀ امام علی (علیه‌السّلام) علی اکبر رشاد، ج۸، ص۵۲۴.

تاریخ خلفاء (از رحلت پیامبر تا زوال امویان)، رسول جعفریان ج۲، ص۲۶۳.

اخبار الطوال، دینوری ص۱۴۷.

الغدیر، علامه امینی ج۹، ص۲۱.

فروغ ابدیت آیت‌الله سبحانی

دانشنامه اسلامی