یادداشت | تنهایی اخلاقی!

خبرگزاری حوزه | عزت،‌ حالتی است که مانع از شکست آدمی می‌شود.‌ همه‌ی ‌انسان‌ها با توجه به خواست فطری خود،‌ در پی یافتن عزت‌اند؛ از این رو می‌خواهند در زندگی خود شکست‌ناپذیر،‌ پیروز و سربلند باشند. خداوند راه دست‌یابی‌ به عزت حقیقی را نیز به آدمی گوشزد می‌کند و آن،‌ اندیشه صحیح و عمل صالح است.

یکی از مصادیق اندیشه‌ی صحیح ‌و عمل صالح، اخلاق‌مداری است.‌ کسی که خواهان عزت است‌ باید اخلاق‌مداری‌ را پیشه‌ی خود قرار دهد. هرچند که امروزه، یکی از چالش‌های عمیق جوامع، تنهایی اخلاقی است؛ به این معنا که فرد اخلاق‌مدار به دلیل پایبندی به اصول و ارزش‌های خود، در برابر جمع بی‌اخلاق یا هنجارهای نادرست جامعه تنها می‌ماند.

از سوی دیگر همین فرد برای حفظ عزتمندی شخصیت خود، باید به این اصول پایبند باشد تا بتواند در زندگی شخصی و اجتماعی، فردی موثر و موفق باشد. فرد اخلاق مدار،‌ برای اینکه در جامعه فردی تنها نباشد باید از موانع تأثیر اخلاق‌مداری پرهیز کرده و در حد توان آنها را برطرف کند.

از مهم‌ترین موانعی که باعث می شود ‌فرد در جامعه ضعیف عمل کند و به اخلاق مداری ‌نرسد، تقلید و تبعیت از جمع است.

انسان‌ها طبیعتاً تمایل به ‌این ندارند که‌ از جمع طرد شوند؛ به همین ‌جهت سعی می‌کنند رفتارهایشان مطابق با جمع بوده تا مقبول جمع واقع شوند. از ‌این رو در خیلی از رفتارها به طور تقلیدی از جمع تبعیت می‌کنند هر چند آن رفتار غیراخلاقی باشد. ‌

قرآن هم پیروی از اکثریت را بدون تفکر و تعقل جایز نمی‌داند و می‌فرماید:‌ «اگر از بیشتر کسانی که ‌در ‌این سرزمین هستند پیروی کنی تو را از راه خدا باز می‌دارند و گمراه می‌سازند.» ( انعام، آیه۱۱۶)

برای اینکه فرد، در برابر هنجارهای نادرست جامعه اخلاق مداری خود را حفظ کند و استقلال رفتاری داشته باشد، باید با عقلانیت و رفتار نیکو عمل کند. عقلانیت به معنای انتخاب راهی است که در هر موقعیت، بهترین نتیجه را به همراه دارد.

هرچه ظرفیت وجودی گسترده‌تر شود، عقل انسان کامل‌تر می‌شود، در نتیجه فرد برتمام قوای شهوانی و غضبی مسلط خواهد شد. در چنین حالتی رفتارهایی که از انسان صادر می‌شود در سطح عقلانی بوده و با اعمال شایسته و اخلاقی در تنافی نخواهد بود، درنتیجه این عملکرد انسان را به سمت کمال و سعادت سوق خواهد ‌داد. کسی که به مقام و جایگاه انسان بودن خود پی ببرد، از رذایل دوری خواهد کرد.

حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) ‌در این زمینه می‌فرمایند:‌ «هرکس نفس خود را گرامی بدارد، شهوت‌ها برای ‌او کوچک و بی‌ارزش خواهند ‌بود».

سیره پیامبر در این زمینه می‌تواند ‌الگوی مناسب باشد. پیامبر اکرم (ص) در جامعه جاهلی مکه، با وجود فشارهای فراوان، با صداقت، امانت‌داری و خوش‌خلقی، نه‌تنها خود را از تأثیرات منفی محیط ‌و تبعیت از جمع مصون داشتند، بلکه با عقلانیت به ‌تدریج دل‌های بسیاری را به سوی حقیقت هدایت کردند. این سیره به ما می‌آموزد که پایبندی به اصول نباید با تقلید و تندی یا انزوا همراه باشد، بلکه باید با تعامل عاقلانه و رفتار پسندیده توأم گردد.

فرد اخلاق مدار ‌با الگوگیری از پیامبر می‌تواند ‌به دنبال ایجاد ارتباط سازنده با دیگران باشد. این ارتباط می‌تواند از طریق گوش دادن آگاهانه، گفت‌وگوی محترمانه، یا انجام کارهای خیر شکل بگیرد. به عنوان مثال، کمک به دیگران در مواقع نیاز بدون انتظار پاداش و همراهی با ایشان، می‌تواند قلب‌ها را نرم کند و زمینه را برای پذیرش ارزش‌های اخلاقی فراهم سازد.

همچنین تأثیرگذاری غیرمستقیم از طریق رفتار نیز ما را به هدف می‌رساند. یکی از مؤثرترین راه‌های اثرگذاری بر جامعه، عمل به اخلاق به جای گفتار است. فرد عزتمند با نشان دادن ارزش‌هایی چون صداقت، عدالت، مهربانی و صبر، به‌صورت غیرمستقیم دیگران را به تأمل وا می‌دارد.

به عنوان مثال، وقتی در جمعی هنجارهای نادرست حاکم است، فرد با رفتار خود نشان می‌دهد که می‌توان با حفظ اصول، موفق و سربلند بود، این رفتار به‌مرور الگویی برای دیگران می‌شود.

فردی که می‌خواهد ‌به رشد برسد و با حفظ عزت نفس‌، اخلاق‌مداری را در جامعه پیاده کند و تنها نباشد، باید این اصول را رعایت کند. این هنجارهای اخلاقی ‌می‌تواند روحیه اخلاق‌مداری و مهرورزی را از طریق فرد اخلاق‌مدار به جامعه تزریق کند و سلامت اجتماعی را تأمین سازد. در نتیجه اگر جامعه بر مدار فضایل اخلاقی و سرمایه‌های اجتماعی شکل بگیرد،‌ شاهد جامعه سعادتمندی خواهیم بود.

صدیقه سادات رفیعی شیرازی