قرآن کریم؛ نقشه راه توسعه همکاری‌های علمی حوزه 

به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام ابوالفضل هادی‌منش، مدیر توسعه همکاری‌های علمی معاونت پژوهش حوزه‌ های علمیه در یادداشتی آورده است:

حوزه‌های علمیه، به عنوان مهم‌ترین مراکز علمی و دینی در تاریخ اسلام، همواره نقش کلیدی در تربیت نیروهای متعهد و دانش‌پژوهان علوم دینی داشته است.

با گسترش علوم و فناوری‌های نوین و پیچیدگی‌های روزافزون دانش بشری، ضرورت توسعه همکاری‌های علمی حوزه علمیه با مراکز علمی دیگر بیش از پیش احساس می‌شود. اما هر مسیری،‌ نیازمند نقشه راه است. قرآن کریم منبع اصلی هدایت و دانش در اسلام برای بشر است.

قرآن کریم، والاترین نقشه‌ی راه را برای گسترش علم دینی و همکاری‌های علمی بر پایه‌ی سه اصل: «علم»، «تعاون» و «مشورت» ارائه می‌دهد.

تردیدی نیست که «علم» در قرآن کریم، جایگاه ممتازی دارد. «و قُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْمًا» (طه، ۱۱۴)، دعای پیامبران و آرزوی صالحان تاریخ بوده و هست و در نخستین آیات وحی، قرآن به آموختن و آموزش تأکید می‌فرماید: «الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ» (علق، ۱-۵).

این آیات نشان می‌دهد که علم، نه تنها ارزش ذاتی دارد، بلکه وسیله‌ای برای ارتقای انسان به درجات والاتر نزد خداوند است، چنان‌که پروردگار متعال می‌فرماید: «یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ» (مجادله، ۱۱)

از دیگر سوی، قرآن کریم بر اصل «تعاون» تأکید می‌ورزد و مؤمنان را به همکاری و تعاون میان انسان‌ها توجه داده و با دستورِ «وَتَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی» (مائده، ۲) تصریح می‌فرماید که همکاری، باید در مسیر معرفت و معنویت باشد.

اصل سوم «مشورت» و هم افزایی علمی و معرفتی است و با دستور «شَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ» (شوری، ۳۸)، بر لزوم مشورت تأکید می‌فرماید. مشورت، از بهترین شیوه‌های همکاری و تبادل نظر علمی است.

اصول سه گانه قرآنی فوق، «نقشه‌ی راه همکاری علمی حوزه» است و حوزه‌های علمیه به عنوان مهم‌ترین نهاد دانش الهی، این نقشه برگرفته از اصول سه گانه را به عنوان حجتی شرعی در سند توسعه دانش دینی، در تعامل با نهادهای علمی و دانشگاهی داخلی و خارجی، فراراه خود قرار می‌دهد و درتحقق اهداف بلند اسلام و انقلاب اسلامی، از آن بهره می‌برد.

قرآن کریم، مؤمنان را به تدبر و تعقل در آیات و پدیده‌های عالم فرا می‌خواند. آیه‌ی «أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ» (محمد، ۲۴) دعوتی روشن، برای اندیشیدن دقیق و فهم عمیق است. تدبر، از اصول بنیادی علمی به شمار می‌رود.

این اصل می‌تواند چراغ راه حوزه‌های علمیه باشد تا با تکیه بر تعقل و تفکر، مرزهای دانش دینی و علمی را توسعه دهند و در همکاری با علوم جدید، مشارکت فعال داشته باشند.

هرچند نباید از نظر دور داشت که با به عرصه آمدن ظرفیت‌های نوین علمی و فکری در جهان امروز، چالش‌های نوینی نیز در مسیر توسعه همکاری‌های علمی ایجاد شده است؛ اما در مقابل، وجود نخبگان علمی حوزه و ارزش‌های مشترک اسلامی همچون تعاون و خیرخواهی، فرصت‌های خوبی برای توسعه همکاری‌ها ایجاد می‌نماید و این نقایص را جبران می‌سازد. برای بهره‌گیری از این فرصت‌ها و غلبه بر چالش‌ها، می‌توان راهکارهای متعددی بر اساس آیات قرآن ارائه داد.

نخست، «ترویج فرهنگ تعاون علمی» که قرآن بدان اشاره دارد. برگزاری نشست‌ها، همایش‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی مشترک با دانشگاه‌ها می‌تواند این تعاون را تقویت کند.

دوم، «ایجاد بسترهای مشورت و تبادل نظر» که بر اساس اصل قرآنی مشورت، نقش مهمی در پیشبرد همکاری‌های علمی دارد.

سوم، «تشکیل شوراهای مشترک حوزوی و دانشگاهی» می‌تواند این هدف را محقق سازد.

چهارم، «حمایت از پژوهش‌های میان‌رشته‌ای و کاربردی» و جذب حمایت‌های همسو، هم افزا و متوازن از اعتبارات عمومی نظم در دیگر دستگاه‌ها می‌تواند گام دیگری در توسعه و پیشرفت علمی باشد.

پنجم، «بهره‌گیری از فناوری‌های نوین آموزشی و ارتباطی به ویژه هوش مصنوعی» البته با پایبندی به اصل قرآنی تعقل و تدبر در جهت تولید علم نافع بشری، می‌تواند فضای همکاری علمی را بیش از پیش گسترش دهد.

ششم، «موضوع شناسی احکام و شناخت موضوعات جدید و بروز علمی دانش‌های دینی با علوم تجربی و انسانی نوین»، نیز مطابق با روح آیات قرآن الهی بر پایه انجام تکلیف دینی و شرعی مکلفین، می‌تواند به شکل‌گیری نسل جدیدی از دانش‌پژوهان منجر شود که هم توانایی فهم عمیق دین را دارند و هم با علوم روز و تجربی نیز آشنا هستند. این رویکرد باعث می‌شود حوزه علمیه علاوه بر حفظ ارزش‌های دینی، در عرصه علمی نیز حضوری فعال و اثرگذار داشته باشد.

تأسیس رشته‌ها و مراکز تحقیقاتی میان‌رشته‌ای، برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی مشترک، استفاده از استادان و نخبگان حوزوی در پروژه‌های دانشگاهی و راهنمایی رساله‌های علمی، و... زمینه‌ای برای تعامل بیشتر و هم‌افزایی دانش‌های مختلف فراهم می‌کند و به کاهش فاصله‌های فکری و تعاملی در جهت هم افزایی بین حوزه‌ و دانشگاه در پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی کمک خواهد کرد.

علاوه بر این، تأکید مستمر بر آموزه‌های قرآنی در فعالیت‌های علمی، انگیزه‌های معنوی پژوهشگران غیرحوزوی را نیز افزایش می‌دهد و کیفیت کار علمی و خدمت برای اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی در بین دانشگاهیان را بهبود می‌بخشد و سبب تقویت انسجام فرهنگی و دینی جامعه علمی کشور می‌شود.

حوزه علمیه با بهره‌گیری از این آموزه‌های قرآنی و اتخاذ سیاست‌های عملی، نقش برجسته‌ای در ساختن آینده علمی و فرهنگی جامعه ایفا می‌کند و معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه به عنوان حلقه وصل همکاری علمی میان دانش دینی و علوم نوین، راه را برای توسعه پایدار و همه‌جانبه هموار می‌سازد.