قم؛ حضرت معصومه و هویت

به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام احمد اولیایی به بهانه دهم ربیع الثانی، سالروز وفات حضرت معصومه سلام‌الله علیها در مطلبی نوشت:

امروز روزی است که فراق، دوباره بر جان این خاک می‌نشیند. قم اما کمی متفاوت شده است. گویی دیگر آن شهر همیشه در سایه حرم نیست. گنبدش هنوز پابرجاست، اما صدای اذانش حالا با هیاهوی زندگی جدیدی درهم آمیخته است.

نقشه شهر عوض شده. به جای زمزمه‌های همیشه‌ی طلبه‌های جوان در کوچه‌ها و مدارس اطراف حرم، حالا ویترین کافه‌ها روشن است و صدای قهوه‌سازها به گوش می‌رسد.

سراهای ایرانی، با معماری‌های زیبا و نورپردازی‌های مدرن، پذیرای کسانی هستند که شاید روزی فقط برای زیارت می‌آمدند. شهر دارد رنگ‌های تازه‌ای به خود می‌بیند. این پدیده را می‌توان در چارچوب مفاهیم جامعه‌شناسی شهری مانند «تغییر کاربری فضایی» و «گذار از اقتصاد مذهبی به اقتصاد مصرفی» تحلیل نمود.

حتی خانه‌های طلبه‌ها هم از حریم امن حرم فاصله گرفته. دیگر از آن پنجره‌هایی که رو به گنبد باز می‌شد و هم‌زمانی زندگی و عبادت را تداعی می‌کرد، کمتر خبری است. حالا آنها هم در آپارتمان‌های دورتر ساکن شده‌اند و مسیر زیارت، برایشان به سفری درون شهری تبدیل شده است.

شاید این، چهره جدیدی از همان شهر قدیمی است. شهری که هم زیارتگاه است هم گذرگاه. هم سنت در رگ‌هایش جریان دارد هم تپش زندگی مدرن را تجربه می‌کند. اما در این میان، گنبد همچنان آرام و استوار در مرکز شهر ایستاده، گواه روزهایی که گذشت و روزهایی که در راه است. شاید حرم، دیگر تمام شهر نیست، اما قلب آن است؛ قلبی که با هر تغییری، برای باورمندانش می‌تپد.

این تحولات، پرسش‌های بنیادینی را درباره آینده هویت کلانشهرهای مذهبی در مواجهه با جریان‌های جهانی شدن و مدرنیته مطرح می‌سازد.

به نظر می‌رسد قم در حال بازتعریف خود در میانه دوگانه «سنّت» و «مدرنیته» است. در این میان، حرم به‌عنوان نماد ثابت و پایدار، کماکان کارکرد معنوی خود را حفظ کرده است، لیکن بافت شهری پیرامون آن و شیوه تعامل ساکنان با این فضای مقدس، در حال بازنگری و صورتبندی مجدد است.

این گذار، سوژه‌ای درخور تأمل برای مطالعات شهری و تحلیل گفتمان‌های هویت جمعی در ایران معاصر به شمار می‌رود.