به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، با توجه به رشد روز افزون فناوری های نوین و فضای مجازی از یک سو، و از سوی دیگر اقبال عمومی به این مسائل، همواره مخاطراتی برای انسان به همراه داشته است. اما سوال اینجاست آیا این مساله برای محیط زیست هم خطراتی به همراه دارد؟ حجت الاسلام و المسلمین حسینعلی رحمتی عضو هیأت علمی گروه اخلاق کاربردی پژوهشگاه قرآن و حدیث در نوشتاری به بررسی ابعاد مختلف این مساله پرداخته است.
متن کامل این یادداشت را در ادامه بخوانید:
فضای مجازی را به محیط زیست چه کار؟!
آدمی تنها موجود حاضر در صحنه گیتی نیست؛ بلکه غیر از او حیوانات، گیاهان، دریاها و زمین پهناور هم هستند و هرکدام برای حود حق و حقوقی دارند. از آنجا که آدمی در کنار یا در دامن اینها زندگی می کند، حیات آنها به هم وابسته است و انسان برای داشتن یک زندگی سالم باید نسبت به این همراهان و همسایگان احساس مسوولیت اخلاقی داشته باشد و با آنها درست رفتار کرده و حقوق شان را مراعات کند. اهمیت اخلاق درباب محیط زیست به اندازه ای است که شاخه ای از فلسفه اخلاق را با عنوان «اخلاق زیست محیطی» به آن اختصاص داده اند.
از طرف دیگر امروزه فضای مجازی به صورت های گوناگون می تواند زمینه ساز مراعات یا عدم مراعات اصول اخلاقی مربوط به محیط زیست گیاهی، جانوری و آب و هوا باشد. از این رو بررسی مسائل و موضوعات مربوط به این عرصه یکی از وظایف کسانی است که در زمینه اخلاق فضای مجازی فعالیت می کنند. اینان باید وظایف و مسوولیت های اخلاقی اقشار مختلف جامعه را در این زمینه تبیین کرده و به آنها اطلاع دهند.
خدمات آنلاین بیشتر، تخریب محیط زیست کمتر
بخش قابل توجهی از آلودگی هوا و تخریب محیط زیست گیاهی و حتی تخریب جنگل ها برای ساخت کاغذ، به خاطر کثرت حضور فیزیکی شهروندان در سطح شهرهاست. استفاده از ماشین و موتور برای انجام کارهای اداری و خرید روزانه موجب افزایش ذرات خطرناک در هوا می شود. این کار هم از این جهت غیراخلاقی است که به سلامتی شهروندان آسیب می زند هم از این نظر که موجب اتلاف وقت و هزینه می گردد، و حتی خدمترسانی سازمان هایی چون آتش نشانی و خدمات پزشکی را با مشکل مواجه می کند.
امروزه با وجود فضای مجازی بسیاری از کارها، حتی خرید نان داغ و قهوه گرم را می شود از طریق فضای مجازی انجام داد. البته دولت هم موظف است زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری لازم را برای این کار فراهم کند.
و یک نکته مهم: انتقال فعالیت های روزانه به بستر فضای مجازی نباید موجب کاهش روابط انسانی، فراموشی صله رحم، و غفلت از روابط خانوادگی و دوستانه شود. در این موارد هیچگاه فضای مجازی جای دیدارهای حضوری را نمی گیرد.
«فناوریهای سبز»، هدیه اخلاق فناوری به محیط زیست
شاید برای من و شما که از تلفن همراه و کامپیوتر استفاده میکنیم برایمان باورش سخت باشد که اینها، و حتی استفاده از اینترنت، یکی از عوامل تخریب محیط زیست هستند، چرا که مضراتی چون تولید زباله های الکترونیکی و افزایش گرمای جهانی را به دنبال دارند. به همین خاطر از چند دهه قبل، تولید «فناوری های سبز» یکی از دغدغه های فعالان محیط زیست و فناوری شد، با این هدف که فناوری هایی تولید شود که انرژی کمتری مصرف کنند، کمترین میزان آلودگی و آسیب را برای آب و خاک و هوا و گیاه، و انسان و حیوان داشته باشند، همچنین قابل بازیافت باشند.
بدیهی است چنین کاری بیش از همه وظیفه اخلاقی افراد و موسسات طراحی و تولید سخت افزار است؛ اما مصرف کنندگان هم موظف اند با ترجیح استفاده ازاین محصولات هم به حفظ محیط زیست کمک کنند هم تولیدکنندگان را به تداوم کارشان تشویق نمایند.
بنابراین، اگر من و شما هم انسان اخلاقی باشیم از این بعد پیش از خرید هر نرم افزار یا سخت افزار، ابتدا میزان تاثیر آن بر محیط زیست را بررسی می کنیم.
فضای مجازی و حیواناتِ شاکی از انسان
بخت خوب انسانها این بوده که حیوانات جزو همنشینان آنها در این کره خاکی باشند، اما بخت بد حیوانات این است که گاه از دست این آدمیزاد دو پا بلاهایی به سرشان می آید که به احتمال زیاد از این همنشینی پشیمان می شوند. این در حالی است که آنها از نظر اخلاقی، دینی، و عقلی حقوق زیادی به گردن انسان دارند و آدمی همان گونه که باید حقوق انسان ها را مراعات کند بایستی نسبت به حقوق حیوانات هم احساس مسوولیت داشته باشد.
امروزه شبکه های اجتماعی نقشی بی بدیل در ایفای این مسوولیت دارند. برخی از کارهایی که از این طریق می توان انجام داد:
اطلاع رسانی درباره حقوق حیوانات و آموزش برخورد درست با آنها(از جمله حیوانات خانگی)،
اطلاع رسانی موارد حیوان آزاری،
تشویق کسانی که درباره مهربانی با حیوانات فرهنگ سازی می کنند،
اعتراض به کاربرانی که با ارایه اطلاعات نادرست موجب آسیب و رنج حیوانات می شوند،
انجام فعالیت های گروهی در دفاع از حقوق حیوانات،
جمع آوری کمک های مردمی برای کارهایی چون تغذیه و درمان و نگهداری حیوانات بی سرپرست،
و ده ها کار دیگر.
فرهنگسازی برای محیط زیست از طریق فضای مجازی؛ هم لازم هم ممکن
مراعات وظایف اخلاقی که آحاد جامعه از شهروندان تا مدیران درباره حفظ محیط زیست گیاهی، جانوری و آب و هوا دارند کاری بس ارزشمند است اما تا وقتی به صورت «فرهنگ» درنیاید و جزو «باورهای عمیق» و «رفتارهای دائمی» آنها نباشد تاثیر و تداوم لازم را نخواهد داشت. برای «فرهنگسازی» در گام نخست باید محتوای لازم درباره محیط زیست تهیه، و سپس با ابزارهای مناسب و روش های جذاب به اقشار جامعه هدف منتقل شود.
امروزه شبکه های اجتماعی یکی از فراگیرترین و موثرترین ابزارها برای این کار است. کافی است مشارکتی بین نهادهای تولید دانش اخلاق، مثل حوزه و دانشگاه، نهادهای حاکمیتی، نهادهای اجتماعی مثل سمن ها، و بلاگرها و برنامهسازان شبکه های اجتماعی شکل بگیرد و هرکدام متناسب با ظرفیت های خود بخشی از تولید و توزیع محتوا در این زمینه را بر عهده بگیرند.
حتی با فرض عدم همکاری هریک از این گروه ها، تکلیف از بقیه ساقط نمی شود. به مدد فضای مجازی هر شهروند به تنهایی هم می تواند در این زمینه فعالیت موثر داشته باشد.
فضای مجازی و محیط زیست؛ لزوم پیشگامی دولتمردان و سیاستگذاران
یکی از وجوه اشتراک فضای مجازی و محیط زیست این است که هر دو متعلق به کلیت جامعه هستند و خوب یا بد بودن حال آنها هم شهروندان هم نهادهای کلان سیاسی و اجتماعی را درگیر می کند. از این رو بهره گیری از فضای مجازی برای ایفای وظایف اخلاقی نسبت به محیط زیست، نیازمند همفکری، همدلی و همراهی دو گروه است، یکی دولتمردان و نهادهای سیاستگذار، و دیگر شهروندان.
اما آن که باید گام پیش بگذارد گروه نخست است. چرا که اولا به موازات مسوولیتی که قبول کرده اند هم وظایف هم امکانات بیشتری دارند، ثانیا آنها هستند که باید بستر فعالیت های شهروندان در فضای مجازی و فیزیکی را برای حفاظت از محیط زیست فراهم، و با رفتار خود شهروندان را تشویق کنند.
وقتی قوای سه گانه قوانین مناسب را در این زمینه تهیه، زیرساخت های فضای مجازی را آماده، و از فعالان شبکه های اجتماعی در این عرصه پشتیبانی کنند، شهروندان را به عنوان همراه و پشتیبان در کنار خود خواهند دید، و مجموع این همکاری هم به سود محیط زیست است هم حکمرانی و مدیریت جامعه.
فضای مجازی، محیط زیست، و مسوولیت شهروندانی که هر کدام نه یکی، که هزارند
در بحث استفاده از فضای مجازی برای حفظ محیط زیست، «شهروند-کاربران» نقش کلیدی را دارند. و در واقع وظیفه نهادهای حاکمیتی این است که زمینه حضور فعالانه آنها را فراهم کنند. چرا که هیچ کار خوبی در این زمینه، آن هم در گسترده فضای مجازی، بدون مشارکت شهروندان به نتیجه لازم نمی رسد.
شهروندان نه تنها به صورت فردی و جمعی می توانند در فضای فیزیکی به نفع محیط زیست کار کنند بلکه می توانند با کارهایی به ظاهر کوچک در شبکه های اجتماعی به وظیفه اخلاقی شان عمل کنند؛ کارهایی چون: معرفی و تشویق کسانی که در زمینه محیط زیست حیوانی، گیاهی و آب و هوا فعالیت های مفید انجام می دهند، یا نقد و اعتراض به کسانی که به آن آسیب می رسانند. چنین کارهایی گاه با یک حرکت ساده مثل کامنت گذاشتن، لایک و دیسلایک، ریپورت، بلاک کردن، فالو یا عدم فالو، فوروارد یا عدم فوروارد امکان پذیر است.
اگر هم صفحه یا کانالی را برای ترویج اخلاق محیط زیست ایجاد کنند که بسیار عالی است. فقط کمی وقت و کمی ذوق و کمی احساس مسوولیت می خواهد.
ظرفیتهای دین و وظایف مبلغان دین درباره فضای مجازی و محیط زیست
عمل به وظایف اخلاقی درباره فضای مجازی و محیط زیست، نیازمند «انگیزه» قوی است، و اعتقادات دینی یکی از عوامل انگیزهساز است، به ویژه در کشور ما که جامعه ای دینی به شمار می آید. خوشبختانه هم در منابع دینی آموزه های فراوانی درباره احترام به محیط زیست و پرهیز از تخریب آن وجود دارد، هم سیره پیشوایان دینی بر این منوال بوده است.
از این رو بر همه افراد و نهادهای تبلیغ دین، به ویژه حوزه های علمیه، لازم است که از این آموزه ها و ظرفیت ها برای فرهنگسازی نسبت به مراعات اخلاق محیط زیست استفاده کنند. در این راستا، فضای مجازی می تواند به عنوان یک منبر موثر و پرمخاطب مورد استفاده قرار گیرد؛ به شرط این که روحانیون متناسب با این فضا محتوا تولید کنند و حتی با دیگر فعالان محیط زیست ارتباط برقرار نمایند.
البته در کنار آن، چهره های دینی، به ویژه روحانیون سرشناس مثل امامان جمعه و جماعت و حتی مراجع تقلید نیز اگر فعالیتهای خود در راستای حفظ محیط زیست را در این فضا منتشر کنند قطعا تاثیرات بیشتری بر مخاطبان خواهد داشت.
نقش فضای مجازی و هوش مصنوعی در گسترش گرمای جهانی و تخریب محیط زیست
استفاده روزافزون از فضای مجازی، و اخیرا هوش مصنوعی، امروزه تبدیل به یکی از عوامل موثر در تخریب محیط زیست شده است. مصرف زیاد انرژی برای کارکردن مداوم سرورهای بزرگ ذخیره اطلاعات، استفاده شبانه روزی از میلیاردها کامپیوتر و تلفن همراه، دور ریختن دستگاه های غیرقابل استفاده و تولید زباله های التکرونیکی، و حتی کارهای به ظاهر ساده ای چون تماشای ویدیو و جست و جو در اینترنت هرکدام موجب افزایش مصرف انرژی و افزایش گرمای جهانی، و تولید گازهای خطرناک می شود. از این رو بایستی ذینفعان این فناوری ها برای کاهش این معضلات احساس مسوولیت اخلاقی و مشارکت داشته باشند.
وظایف دیگران که مشخص است، اما کاربران عادی هم می توانند با مدیریت استفاده از فضای مجازی و هوش مصنوعی و پرهیز از وبگردی های بی مورد، خرید فناوری های سبز و تجدیدپذیر، پرهیز از رها کردن زباله های الکترونیکی در طبیعت، و مطالبه گری از تولیدکنندگان نرم افزار و سخت افزار به حفاظت از محیط زیست کمک کنند.
آموزش نسل آینده درباره اخلاق فضای مجازی و محیط زیست؛ کاری از نانِ شب واجبتر
برخلاف نسلهای گذشته، و حتی نسل حاضر، نسل بعدی جزو «بومیان» فضای مجازی و هوش مصنوعی محسوب می شود، و همان طور که از ابتدا تا انتهای زندگی اش با این فناوری ها سروکار دارد با پیامدهای آن از قبیل مسائل اخلاقی محیط زیست هم دست به گریبان است.
بنابراین، ما امروزیان اگر در صدد انجام وظیفه خود نسبت به آیندگان هستیم بایستی از هم اکنون برای آموزش و تربیت نسل آینده سیاستگذاری، سرمایه گذاری، و برنامه ریزی کنیم. این کار باید:
۱. هم ناظر به مسائل فضای مجازی و هوش مصنوعی باشد هم محیط زیست،
۲. با در نظر گرفتن تغییر و تحولاتی باشد که در آینده در این دو عرصه ممکن است پدید آید،
۳. نه برنامه ای مقطعی، که برنامه هایی مداوم و دنباله دار باشد،
۴. ناظر به تحولات نسلی و زیست جهانی باشد که نسل(های) آینده در آن زندگی خواهند کرد،
۵. به صورت بین رشته ای و توسط افراد متخصص در علوم مرتبط باشد.
توجه داشته باشیم که در عصر شتاب فناوری و تحولات ناشی از آن، یک لحظه غفلت موجب دهها سال تضییع حقوق نسل آینده میشود.
نظر شما