قضا و قدر الهی به زبان ساده

به گزارش خبرگزاری حوزه، «قضا و قدر» در اصل بیانگر نظمی الهی است که بر پایه قانون و اندازه‌گذاری دقیق، هر پدیده را در جهان شکل می‌دهد.

وقتی از «قضا و قدر» صحبت می‌کنیم، شاید در نگاه اول مفهومی سنگین به نظر برسد، اما حقیقت آن بسیار روشن است.

معنایش این است که خداوند جهان را بی‌نظم و اتفاقی نیافریده؛ برای هر چیز اندازه، قانون و حسابی قرار داده و سپس همان اندازه‌ها در زمان وقوع، تحقق می‌یابند. همین دو مرحله را در دین «قدر» و «قضا» می‌نامیم.

قدر: یعنی خداوند برای همه موجودات و حوادث، حدّ و اندازه مشخص کرده است.

این اندازه‌گذاری شامل همه چیز می‌شود: قوانین طبیعت، توانایی‌های انسان، مسیرهای ممکن زندگی و حتی ویژگی‌های کوچک و بزرگ عالم. قرآن نیز می‌فرماید: «إِنّا کُلَّ شَیْءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ»؛ یعنی «هر چیز را با حساب و اندازه آفریدیم».

قضا: یعنی وقتی یکی از این اندازه‌ها و امکانات، در صحنه واقعیت تحقق پیدا می‌کند. جهان هزاران امکان دارد، اما فقط یکی از آنها فعلیت می‌یابد؛ همین تحقق یافتن را «قضا» می‌گویند.

برای فهم بهتر، مثال ساده دانه سیب بسیار گویاست:

اینکه خداوند قانون رشد دانه را گذاشته و مقرر کرده هر دانه اگر شرایط را داشته باشد درخت می‌شود، قدر است.

اما وقتی همین دانهٔ خاص در زمین می‌افتد، جوانه می‌زند و درخت می‌شود، قضا رخ داده است.

جایگاه اختیار انسان در قضا و قدر

گاهی این پرسش پیش می‌آید که اگر همه چیز اندازه‌گذاری شده، پس آیا انسان مجبور است؟

پاسخ این است که اختیار انسان خود بخشی از تقدیر الهی است.خداوند مقرر کرده که انسان آزاد باشد، تصمیم بگیرد، انتخاب کند و مسئول عمل خود باشد.

اینکه انسان قدرت انتخاب دارد، قدر است.

اینکه چه چیزی را انتخاب می‌کند و نتیجه‌اش چه می‌شود، قضا است.

انسان یک سرنوشت واحد و بسته ندارد؛ سرنوشت‌های گوناگون پیش روی اوست. اگر انسان بیمار شود، دعا کند یا درمان کند و بهبود یابد، این نیز در چارچوب قضا و قدر است. اگر درمان نکند و بیماری پیش برود، آن هم نتیجه انتخاب او و بخشی از قانون علت و معلول الهی است.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام هنگامی که از کنار دیوار کجی برخاست و کنار دیوار محکم‌تری نشست، فرمود: «از قضای خدا به قدر او پناه می‌برم».
یعنی من از نتیجه طبیعی سقوط دیوار (قضا)، به قانونی که خدا برای حفظ جان و عقل آفریده (قدر)، پناه می‌برم. این نشان می‌دهد اختیار انسان در دل نظام تقدیر معنا دارد.

جمع بندی:

قدر: برنامه، اندازه و قانون‌هایی که خدا برای جهان قرار داده است.

قضا: تحقق یافتن یکی از همین اندازه‌ها و قوانین در صحنه واقعیت.

اختیار انسان: بخشی از تقدیر الهی است؛ خدا خواسته انسان با اراده خود انتخاب کند.

نتیجه‌: محصول انتخاب انسان در چارچوب قوانین الهی است، نه اتفاقی و نه جبری.

در نهایت، قضا و قدر نه انسان را مجبور می‌کند و نه او را رها. این دو نشان می‌دهند که جهان بر اساس نظم الهی اداره می‌شود و انسان در دل همین نظم، با اختیار و اراده خود مسیر زندگی‌اش را می‌سازد.