به گزارش گروه ترجمۀ خبرگزاری حوزه، حجتالاسلام سید تقی عباس رضوی نایبرئیس بنیاد اهلبیت(علیهمالسلام)، مبلغ و محقق هندی، در گفتوگوی اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری حوزه، به بررسی نقش تاریخی حضرت فاطمهٔ زهرا(سلام الله علیها) در سالهای بحرانخیز نخستین اسلام پرداخته است.
در ادامه، شرح این گفتوگو را می خوانید:
چرا حضرت فاطمه زهرا(سلاماللهعلیها) «نور خانۀ نبوت» خوانده میشوند؟
حجتالاسلام تقی عباس رضوی: حضرت فاطمهٔ زهرا(سلام الله علیها) را «نور خانهٔ نبوت» مینامند، زیرا ایشان مرکز معنوی و روحی همان خانهای بودند که وحی الهی در آن نازل شد و بزرگترین انقلاب اخلاقی تاریخ بشر در آن شکل گرفت. وجود پربرکت ایشان استمرار پیام نبوت و تجلی عملی ارزشهای الهی بود.
شخصیت، اخلاق، ایثار و پایمردی ایشان خانه نبوت را روشن نگاه داشت و به آن استحکام بخشید. حضرت زهرا(سلام الله علیها) تنها عضوی از خانواده پیامبر نبودند، بلکه وارث نوری بودند که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) به جهان هدیه کرده بود؛ نوری که از طریق ایشان، آموزههای نبوی در دل تاریخ ماندگار شد و به نسلهای بعدی انتقال یافت.
در روزهای نخستین اسلام، شرایط بسیار سخت، خطرناک و آکنده از تهدید بود. در چنین فضای سنگین و پرچالش، نقش حضرت فاطمهٔ زهرا(سلاماللهعلیها) چه بود؟
حجتالاسلام تقی عباس رضوی: در واقع، دوران آغازین اسلام از دشوارترین مقاطع تاریخ مسلمانان بود؛ دورانی که انواع آزارها، شکنجهها، تحریم اقتصادی و اجتماعی، طرد و تهدیدهای پیدرپی، زندگی مسلمانان و بهویژه خاندان پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) را احاطه کرده بود.
حضرت فاطمهٔ زهرا(سلام الله علیها) در حالی این شرایط را تجربه کردند که هنوز در سالهای نوجوانی به سر میبردند، اما با وجود سن کم، حضور و نقش ایشان چنان پُراثر و تعیینکننده بود که میتوان آن را از ستونهای اصلی مقاومت خانهٔ نبوت دانست. نقش ایشان را میتوان در سه محور توضیح داد:
۱. سرچشمهٔ آرامش و نیروی روحی برای پیامبر اکرم(ص)
هرگاه پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) پس از آزار مشرکان و زخمزبانهای دشمنان به خانه بازمیگشتند، حضرت فاطمه(سلام الله علیها) نخستین کسی بودند که با محبت، عطوفت و سعهٔ صدر به استقبال پدر میآمدند. ایشان زخمها را میبستند، گرد و خاک دشمنی را از چهره پدر میزدودند و با سخنان روحبخش، پیامبر(صلب الله علیه وآله وسلم) را آرام میکردند.
این همراهیِ سرشار از مهر به اندازهای عمیق و تأثیرگذار بود که پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) ایشان را «اُمّاَبیها» ـ مادر پدرش ـ نامیدند؛ عنوانی که نشاندهنده نقش بیبدیل ایشان در تقویت روحی پیامبر(ص) است.
۲. تجسم شجاعت، صلابت و ایستادگی در برابر فشارها
فضای مکه سرشار از تهدید، تمسخر و دشمنی بود. تحریم شعب ابیطالب، آزارهای اجتماعی، محرومیتها و خطرهای پیدرپی، کودکان و زنان را بیش از همه تحت فشار قرار میداد. با این حال، حضرت فاطمه(سلام الله علیها) نهتنها تسلیم شرایط نشدند، بلکه با آرامش، صلابت و صبر مثالزدنی خود الگویی بزرگ برای زنان مسلمان در طول تاریخ شدند.
صلابت روحی ایشان نشان میداد که ایمان استوار میتواند بر هر سختی غلبه کند و همین حضور ثابتقدم، روحیه مسلمانان را تقویت میکرد.
۳. پاسداری عملی از پیام و ارزشهای نبوت
حضرت زهرا(سلام الله علیها) در رفتار، اخلاص، اخلاق و سبک زندگی، تجلی عینی تعالیم پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) بودند. دشمنان اسلام هر زمان با هدف ضربهزدن به پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) اقدام میکردند، شخصیت نورانی و پایدار ایشان همچون سپری معنوی، بنیانهای خانهٔ نبوت را حفظ میکرد.
این نقش صرفاً عاطفی یا خانوادگی نبود؛ بلکه از نظر تاریخی، بقای سالم و اصیلِ پیام نبوی و انتقال درست آن به نسلهای بعد، مدیونِ حضور انسانهایی چون حضرت زهرا(سلام الله علیها) است که رسالت را نه در سخن،بلکه در عمل زنده نگه داشتند.
برخی بر این باورند که نقش حضرت فاطمهٔ زهرا(سلاماللهعلیها) محدود به خدمت و مراقبتهای خانوادگی بود. آیا این برداشت درست است؟
حجتالاسلام تقی عباس رضوی: خیر، این یک برداشت ناقص است. بیتردید ایشان نمونهای کامل از یک دختر ایدهآل بودند، اما نقش ایشان محدود به امور خانوادگی نبود. حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در واقع، ترکیبی از چند نقش حیاتی و اثرگذار بودند:
۱. فعال اجتماعی: ایشان در جامعه حضور داشتند و با حضور خود بر مسائل اجتماعی تأثیر میگذاشتند.
۲. مدافع حقوق انسانی: حضرت زهرا(سلام الله علیها) با شجاعت از حق و عدالت دفاع میکردند و صدای مظلومان را به گوش دیگران میرساندند.
۳.رهبر معنوی: ایشان نهتنها در خانواده، بلکه در سطح اجتماعی الگوی ایمان و اخلاق بودند و دیگران را به سمت تقوا و استقامت هدایت میکردند.
۴. پیشگام حفظ کرامت زن: ایشان با رفتار و گفتار خود، الگویی برای زنان مسلمان فراهم آوردند و مفهوم عزت و کرامت زن را در جامعه نوین اسلامی تثبیت کردند.
حضرت زهرا(سلام الله علیها) در همان روزهای نخستین اسلام، تحت فشارهای مضاعف اجتماعی و مذهبی، با شجاعت و پایمردی ایستادند و با این رفتار، تعریف جدیدی از ارزش و کرامت زن ارائه کردند.
آیا صحنهها و تجربههای دوران کودکی حضرت زهرا سلام الله علیها در مکه، مانند مشاهده شکنجهها و فشارهای اجتماعی، در شکلگیری شخصیت آینده ایشان تأثیرگذار بود؟
حجتالاسلام تقی عباس رضوی: قطعاً. حضرت فاطمه(سلام الله علیها) از نزدیک شاهد بودند که: پیامبر اکرم(ص) پس از شکنجه و تحقیر دشمنان به خانه بازمیگردند، مسلمانان با بیرحمی مورد آزار و تهدید قرار میگیرند، مردم مکه با تحریم اقتصادی و اجتماعی خانهٔ ابوطالب فشار مضاعف وارد میکنند، گرسنگی، کمبود منابع و دشمنیهای اجتماعی همواره سایه میافکند.
این شرایط میتوانست انسان را یا ضعیف کند یا قویتر بسازد. در مورد حضرت زهرا(سلام الله علیها)، این محیط سخت و پرچالش، نیروی معنوی و روحی ایشان را دوچندان کرد. ایشان از همان کودکی آموختند که مسیر حق همواره با رنج همراه است، اما هیچگاه نباید از اصول عدالت و حقیقت چشمپوشی کرد.
پژوهشگران تاریخ اسلام معتقدند که حضرت فاطمهٔ زهرا(سلاماللهعلیها) در دوران نخستین اسلام «نیروی مرکزی و نامرئی» بودند. آیا شما با این دیدگاه موافقید؟
حجتالاسلام تقی عباس رضوی: بله، کاملاً موافقم. نقش ایشان شاید در نگاه اول آشکار نبود، زیرا آن زمان هنوز کودکی بیش نبودند و حضور زنان در امور اجتماعی و عمومی محدودیتهای خاص خود را داشت.
با این حال، حضرت فاطمه(سلام الله علیها) نیروی اخلاقی و معنوی خانه نبوت بودند؛ همان قدرت نامرئی که ستونهای پیام نبوی را استوار نگه میداشت. پایداری روحی، دعاهای مستمر، خدمت به پدر و خانواده و همراهی همیشگی ایشان، بنیان اسلام را تقویت میکرد.
میتوان گفت سهم ایشان در تاریخ، همچون نخ نورانی و نامرئی است که تصویر کامل را به هم پیوند میدهد، اما در نگاه اول آشکار نمیشود.
این مبارزه و مقاومت حضرت فاطمه(سلام الله علیها) امروز چه درسهایی برای جامعه مسلمانان دارد؟
حجتالاسلام تقی عباس رضوی: سه درس مهم و بسیار کاربردی میتوان از زندگی ایشان گرفت:
۱. استقامت در مسیر حق: حتی در شرایط دشوار و پرچالش، هرگز از ایستادگی در برابر ظلم و فشارها بازنماندن.
۳. قدرت خانواده: وقتی خانواده به مثابه خانهای از نور و اخلاق باشد، تغییرات و اصلاحات اجتماعی آسانتر و پایدارتر خواهد بود.
۳. ارزش و نقش زنان در جامعه: حضرت زهرا(سلام الله علیها) نشان دادند که زن نه تنها در محیط خانه، بلکه در شکلدهی به بنیادهای اخلاقی و معنوی جامعه نقش اساسی دارد.
به نظر شما مهمترین جنبه از نقش حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در دوران نخستین اسلام چیست؟
حجتالاسلام تقی عباس رضوی: مهمترین جنبه این است که ایشان تجسم عملی پیام نبوت و اخلاق اسلامی بودند. حضرت فاطمه(سلام الله علیها) همچون الگویی زنده و گویا، اسلام را در عمل نشان میدادند و از طریق رفتار و منش خود، معنا و ارزشهای دین را برای دیگران روشن میکردند. حتی غیرمسلمانان نیز از سلوک و اخلاق ایشان تأثیر میگرفتند.
به عبارت دیگر، نوری که در خانه پیامبر روشن شده بود، توسط حضرت زهرا(سلام الله علیها) با زندگی خود حفظ و پرورش داده شد و استمرار پیام نبوی مرهون حضور و نقش پرثمر ایشان بود.
در پایان، پیام شما برای خوانندگان چیست؟
حجتالاسلام تقی عباس رضوی: پیام من بسیار روشن است: اگر بخواهیم قدرت واقعی اسلام را درک کنیم، باید خانه نبوت را بشناسیم؛ و اگر بخواهیم خانه نبوت را بشناسیم، باید حضرت فاطمهٔ زهرا(سلاماللهعلیها) را بشناسیم.ایشان به ما آموختند که:
با شجاعت با بحرانها روبهرو شویم: در شرایط سخت و فشارهای طاقتفرسا، هرگز از ایستادگی در مسیر حق و حقیقت غفلت نکنیم. انسانیت و اخلاق را در دشواری حفظ کنیم: حتی در سختترین زمانها، با محبت، اخلاق و عدالت با دیگران رفتار کنیم. پرچم عدالت و حقیقت را پایین نیاوریم: هیچگاه از اصول اخلاقی و ارزشهای انسانی کوتاه نیاییم و از دفاع از حق و عدالت دست نکشیم. زندگی حضرت زهرا(سلام الله علیها) امروز هم منبع نور و الهام است؛ زیرا ایشان همان نور خانه نبوت بودند و با رفتار، اخلاق و منش خود، چراغ هدایت را روشن نگاه داشتند.
از توضیحات ارزشمند و تحلیلهای شما بسیار سپاسگزاریم. گفتوگوی امروز به ما کمک کرد تا تاریخ، اخلاق و معنویت اسلام را از زاویهای نو و روشنتر ببینیم.
حجتالاسلام تقی عباس رضوی: تشکر میکنم. امیدوارم این گفتوگو الهامبخش خوانندگان باشد و همه را به تأمل در زندگی، اخلاق و نقش انسانهای مؤمن در مسیر حق دعوت کند.
نظر شما