به گزارش گروه ترجمۀ خبرگزاری حوزه، حجتالاسلام عبدالقدّوس، دبیرکل شورای علمای امامیه بنگلادش، در گفتوگو با خبرگزاری حوزه، تأکید کرد که زندگی و سیرۀ حضرت فاطمه زهرا(سلاماللهعلیها) الگویی متعادل و الهامبخش برای زنان مسلمان است؛ الگویی که ضمن حفظ کرامت و ایمان، امکان ایفای نقش مؤثر آنان در خانواده و جامعه را فراهم میآورد.
در شرایط پرچالش و پرتعارض جهان امروز، کدام ابعاد از شخصیت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) برای زنان مسلمان بیش از همه آموزنده و راهگشا است؟
حجتالاسلام عبدالقدّوس: دنیای امروز با بحرانهای گوناگون، تردیدهای فکری و انحرافات اعتقادی روبهروست. در چنین فضایی، شناخت شخصیت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) و الگوگیری از سیره آن بانوی بزرگ، میتواند نقش مهمی در اصلاح وضعیت و مقابله با انحرافات دینی داشته باشد.
معارف فاطمی به انسان معاصر کمک میکند تا در میان این آشفتگیهای فکری و اخلاقی، بر مسیر حق و عدالت پایدار بماند؛ بهویژه در روزگاری که بسیاری از مفاهیم دینی دستخوش تحریف و سوءبرداشت قرار گرفته است. به همین دلیل، بازشناسی ویژگیهای برجسته سیره حضرت زهرا(سلام الله علیها) برای مسلمانان امروز، هم راهنمای عمل است و هم مایه بصیرت و مقاومت فرهنگی.
نخستین ویژگی برجسته در سیرۀ فاطمی، معرفت توحیدی و اخلاص در بندگی خداوند است. حضرت زهرا(سلام الله علیها) با تمام وجود به خداوند متعال توکل داشتند و در همه شئون زندگی، اتصال معنوی خود را با پروردگار حفظ میکردند. شبزندهداریهای ایشان، سادهزیستی، اهتمام به نیازمندان و دوری از تجملات نمونههای آشکاری از این بندگی خالصانه و توحید عملی است؛ توحیدی که در رفتار، سبک زندگی و تعاملات اجتماعی حضرت جلوهگر بود.
از این منظر، زنان مسلمان امروز میتوانند با الهام از این سیره نورانی، نقش خود را در خانواده و جامعه بر پایه ایمان، تقوا، مسئولیتپذیری و مقاومت فرهنگی بازتعریف کنند. سیره حضرت زهرا(سلام الله علیها) به آنان میآموزد که در برابر تهدیدهای فرهنگی، اجتماعی و دینیِ عصر حاضر، استوار بایستند و هویت ایمانی خویش را با آگاهی، بصیرت و عملصالح حفظ نمایند.
حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) در ابعاد خانواده، جامعه و حتی نظام اجتماعی، ارزشهای اخلاقی برجستهای ارائه کردهاند. این اصول اخلاقی در شرایط ناآرام و پرتلاطم امروز جهان چگونه میتواند الهامبخش و راهگشا باشد؟
حجتالاسلام عبدالقدّوس: یکی از نمایانترین ویژگیهای حضرت زهرا(سلام الله علیها) مردمداری و توجه عمیق به نیازهای جامعه بود. با آنکه ایشان خود درگیر سختترین مشکلات و فشارهای سیاسی اجتماعی بودند، اما هرگز از مردم فاصله نگرفتند و همواره در کنار آنان ایستادند. تلاش برای رفع نیازهای اقتصادی و اجتماعی محرومان، حضور مؤثر در عرصههای اجتماعی و دفاع از حقوق انسانها، بخشی از روحیه انساندوستانه آن حضرت بود.
حضرت زهرا(سلام الله علیها) در مسیر مبارزه با ظلم، ستم و تبعیض الگوی بیبدیلی بهجا گذاشتند. در ماجرای فدک و نیز در دفاع از حقوق اهلبیت(علیهم السلام) و ارزشهای اسلامی، ایشان در برابر تهدیدهای سیاسی و فشارهای سنگین زمانه، کوچکترین عقبنشینی نکردند و با استقامت مثالزدنی بر حق ایستادند. این پایداری، نماد روشنی از یک رویکرد آگاهانه، عزتمندانه و اخلاقمحور در برابر بیعدالتی است.
سبک زندگی فاطمی از سرچشمه تعلیمات پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله وسلم) شکل گرفته و ابعاد گستردهای دارد. در میان همه این ابعاد، دو اصل مهم بیش از دیگر عناصر جلوه میکند:
۱. دینداری اصیل و پایبندی به اصول الهی
۲. خدمتگزاری اجتماعی و توجه به مصالح عموم
این دو اصل، ستونهای هویت فاطمی هستند و پیوند منطقی و هماهنگ این دو، یک سبک زندگی متعادل، انسانی و تمدنساز را رقم میزند. به همین دلیل است که در مکتب فاطمی، عمل اجتماعی توأم با دینداری عمیق معنا پیدا میکند و دین از حوزه عبادت فردی فراتر رفته، به رفتار اجتماعی، روابط انسانی، مسئولیتپذیری و ساختن جامعه عادلانه تسری مییابد.
در این چارچوب، ویژگیهایی مانند حضور فعال در جامعه، رعایت اخلاق و آداب اسلامی در روابط، پرهیز از خودمحوری، پایبندی به عدالت، ایستادگی در برابر ظلم و خشونتگریزی، از شاخصههای مهم سبک زندگی فاطمی به شمار میرود.
به باور من، در فضای بحرانی امروز جهان که جنگ، تبعیض، بیعدالتی، فروپاشی اخلاق و بحران اعتماد میان ملتها رو به افزایش است بازگشت به این ارزشهای فاطمی میتواند نقش مهمی در ایجاد آرامش اجتماعی، بازسازی اخلاق عمومی و استحکام بنیاد خانواده و جامعه ایفا کند. ارزشهایی که حضرت زهرا(س) معرفی کردهاند، ظرفیت آن را دارد که بهعنوان یک الگوی جهانی برای مقابله با تنشها و بازگرداندن جامعه به مسیر عدالت، همدلی و معنویت مورد توجه قرار گیرد.
جایگاه زن، حقوق او و هویت مستقل او در تاریخ اسلام همواره از موضوعات مهم اندیشه اسلامی بوده است. در این چارچوب، نقش حضرت سیّدة نساء العالمین فاطمه زهرا(سلام الله علیها) را چگونه تبیین میکنید؟
حجتالاسلام عبدالقدّوس: حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) در عرصه شخصیت، اخلاق، رفتار اجتماعی و هویتسازی، نمونهای کامل از جایگاه واقعی زن در اسلام هستند. ایشان نشان دادند که یک زن تا چه مرتبهای از علم، معنویت، شجاعت، کرامت و اثرگذاری اجتماعی میتواند ارتقا یابد. این الگو نه تنها در عصر خود ایشان، بلکه در سراسر تاریخ اسلام الهامبخش بوده و باقی خواهد ماند.
نقش حضرت زهرا(سلام الله علیها) در احقاق حقوق زن و تثبیت کرامت انسانی او محدود به دوره زندگی ایشان نبود؛ بلکه سیره و تعلیمات ایشان مسیر آینده را روشن کرده و فرهنگ اسلامی را در جهت احترام به زن و پاسداشت حقوق او تحت تأثیر قرار داده است. رفتار، گفتار و مواضع اجتماعی آن حضرت الگویی شد تا نسلهای پس از ایشان بدانند که زن میتواند در عین حفظ عفت و پاکدامنی، در عرصههای اجتماعی و فرهنگی نقشآفرین باشد.
مسائل مربوط به حقوق زن، آموزش، عدالت اجتماعی و حضور فعال در جامعه که در زمان حضرت زهرا(سلام الله علیها) مطرح شد، امروز نیز با همان اهمیت، برای زنان جهان اسلام الهامبخش است. زنان میتوانند با الگو گرفتن از شخصیت و سیره ایشان، مسیر مطالبه مشروع حقوق خویش را با وقار، آگاهی و عزت طی کنند.
در جامعه خانوادهمحور جنوب آسیا، برای ارتقای عزتنفس زنان، گسترش آموزش و تقویت بنیان خانواده، چه درسهایی میتوان از زندگی حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) آموخت؟
حجتالاسلام عبدالقدّوس: زندگی حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) بهروشنی نشان میدهد که خانواده در نگاه اسلام، مرکز تربیت انسان و کانون شکلگیری جامعه صالح است. خانه آن حضرت که به تعبیر پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) «خانه نور» بود بر پایه تعادل میان معنویت و مهارتهای زندگی بنا شده بود؛ تعادلی که آن را به یک الگوی جاودانه برای همه خانوادهها تبدیل کرده است.
از مهمترین نکاتی که در زندگی حضرت زهرا(سلام الله علیها) مشاهده میشود، آرامش روانی، عزت نفس و حفظ حریم شرافت زنانه است. ایشان میفرمودند: بزرگترین نعمت برای من آن است که تکلیفی بر عهدهام قرار نگرفته که برای انجام آن ناچار به آمد و شد مکرر با نامحرمان باشم.
این سخن، نگرش اسلام را درباره صیانت از کرامت زن، حفظ جایگاه معنوی او و توجه به آرامش روانی زنان آشکار میسازد.
اسلام حضور اجتماعی زن را نفی نمیکند؛ بلکه میخواهد این حضور در چارچوب وقار، امنیت روانی، آرامش قلبی و کرامت انسانی باشد. ارتباط بیقید و فشارآلود با نامحرمان، برای بسیاری از زنان بهویژه در جوامع سنتی جنوب آسیا میتواند موجب فشارهای روحی، ناامنی ذهنی و اضطراب شود. حضرت زهرا(سلام الله علیها) با حفظ آرامش درونی و توازن میان نقشهای خانوادگی و اجتماعی، نشان دادند که زن برای ایفای نقش سالم در جامعه، نیازمند محیطی امن، آرام و حامی کرامت خویش است.
این آرامش روانی، که در زندگی حضرت زهرا(سلام الله علیها) موج میزد، بهصورت طبیعی به کل خانواده منتقل میشد؛ زیرا زن محور عاطفه، انسجام و ثبات خانواده است. بنابراین، درس بزرگ زندگی فاطمی برای جامعه جنوب آسیا آن است که: با تقویت آموزش زنان، حفظ کرامت و امنیت روانی آنان، و ایجاد محیطی سالم برای ایفای نقش در خانواده و جامعه، میتوان نسلی آرامتر، خانوادهای م ستحکمتر و جامعهای سالمتر بنا کرد.
چرا در مقایسه با جریانهای فمینیستی غربی، الگوی حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) را الگویی کاملتر، متعادلتر و انسانیتر برای زن معاصر دانسته میشود؟
حجتالاسلام عبدالقدّوس: اگر بخواهیم واقعبینانه نگاه کنیم، فمینیسم غربی در ماهیت خود بیش از آنکه به کرامت زنانه توجه کند، به دنبال آن بوده که زن را در مسیر «همسانسازی با مرد» قرار دهد؛ گویی ارزش و جایگاه زن تنها زمانی تحقق مییابد که او به شکل یک مرد رفتار کند و در همه عرصهها مشابه مردان عمل نماید. این نگاه در عمل نهتنها سبب تعالی زن نشد، بلکه بسیاری از هویتهای اصیل زنانه را تضعیف کرد و زنان را در بحرانهای جدیدی گرفتار ساخت؛ بحرانی که امروز خود زنان غربی نسبت به آن آگاهی بیشتری پیدا کردهاند.
در سوی دیگر، در بسیاری از فرهنگهای شرقی، زن در چارچوب ساختارهای سختگیرانه مردسالارانه، از عرصههای مهم اجتماعی دور نگاه داشته شد و نقش او تنها به خانه محدود گردید. این محدودسازی نیز نتوانست برای زن آرامش، رشد شخصیتی یا کرامت حقیقی به ارمغان آورد.
در میان این دو رویکرد افراطی یکی تبدیل زن به «مردِ دوم» و دیگری حبس او در «چهار دیوار خانه»حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) یک الگوی سوم را ارائه میکنند؛ الگویی که نه غربی است و نه در چارچوبهای سنتی و محدودکننده شرق قابل تعریف. این الگوی سوم، الگویی است که:کرامت زن را در هویت زنانه او جستوجو میکند، نه در شبیهسازی با مرد، عفت، وقار و پاکدامنی را با حضور اجتماعیِ معقول و مؤثر جمع میکند، نقش خانوادگی را مانع رشد اجتماعی نمیداند، بلکه مکمل آن میشمارد، برای زن هویت، عزت، نقشآفرینی و آرامش روانی را در کنار هم فراهم میکند. از سوی دیگر، تاریخ گواه است که هیچکس هرگز حتی یک تار موی حضرت زهرا(سلام الله علیها) را ندیده است؛ و این نشانهای عمیق از جایگاه حیا، پاکدامنی و معنویت در سیره آن حضرت است. با اینحال همین بانوی بزرگ، در مهمترین مسائل سیاسی و اجتماعی زمان خود حاضر بودند و از حق، عدالت، امامت و کرامت انسانها دفاع میکردند. این پیوند میان وقار زنانه و مسئولیتپذیری اجتماعی یکی از زیباترین جنبههای الگوی فاطمی است.
حضرت زهرا(سلام الله علیها) در عین پاکدامنی، مادرِ نمونه، همسرِ ایدهآل و بانویی فعال در اجتماع بودند؛ بانویی که در تربیت نسل، مدیریت خانه، خدمت به جامعه و دفاع از حق، در بالاترین درجات ظاهر شدند. این هماهنگی و توازن میان نقش خانوادگی، نقش اجتماعی و هویت معنوی است که الگوی ایشان را از هر الگویی در شرق و غرب ممتازتر میسازد.
به همین دلیل، حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) را باید مدلی کامل، متوازن و انسانی دانست؛ مدلی که جهان امروزبا همه سردرگمیها و بحرانهای هویتی زنان بیش از هر زمان دیگری به آن نیازمند است.
سخنان پایانی
زندگی و سیره حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) الگویی کامل، متعادل و انسانی برای زنان و جامعه اسلامی امروز است؛ الگویی که نشان میدهد زن میتواند همزمان با حفظ کرامت، پاکدامنی و ایمان عمیق، در خانواده، اجتماع و تاریخ نقش مؤثر و مسئولانهای ایفا کند. پایبندی به عدالت، اخلاق، آرامش روانی و ایفای همزمان نقش مادر، همسر و شهروند مسئول، ویژگیهای برجسته این الگو هستند. در دنیای امروز که زنان با چالشهای هویتی و اجتماعی مواجهاند، بازگشت به ارزشها و آموزههای فاطمی میتواند راهنمای عملی برای رشد فردی، تحکیم خانواده و استقرار عدالت اجتماعی باشد و الگویی برای ساختن جامعهای متعادل، انسانی و پایدار ارائه دهد.
نظر شما